Здоровье

Науқастар Тәшкен жағалап жүр

Жерлестеріміздің біразы бүгіндері шет елге барып емделуді жөн санайды. «Havard Medical International» ұйымы келтірген дерек бойынша қазақстандықтар өзге елде ем қабылдау үшін жылына 200 миллион долларға дейін қаражат жұмсайды екен. Бұл – клиниканың құнын қалтасы көтеретінер. Ал, ондай мүмкіндігі жоқтар көрші Тәшкеннің дәрігерлеріне жиі баратынды шығарыпты.

Неге олай? Отандық дәрігерлердің біліктілігі қашан да назарда. Әсіресе, БАҚ-тың қарауылына қашан да ілігетін ең алдымен осы дәрігер мен мұғалім. Қит етсе солардың «айыбын ашуға» шебер боп алдық. Қазір кез келген журналист науқасты қалай емдеу керек екенін сол ақ желеңділердің өзінен артық біледі. Дәрігерлердің біліктілігін осыдан біраз бұрын Сенат төрағасы Қасымжомарт Тоқаев та қатты сынаған болатын. 2006 жылғы Шымкенттегі ВИЧ індетінен соң онсыз да оңбай тұрған адам тәні инженерлерінің абыройына мүлдем көлеңке түсті. Осыдан болар қазақстандықтардың көбі өз жерлестеріне сенуден қалып, шет елден шипа іздеп жүргені. Әсіресе Қазақстанның оңтүстігінде көрші жатқан Өзбекстанның астанасына барып ауруын емдететіндер көбейген. Жуырда сол жаққа барып келген бір танысым ала тақия киген ақ халаттылар да бағаны аспандатып жібергенін айтты. Әсіресе «Қазақстаннан келдім» дегенді естігенде ерекше қуанады екен. Қасымыздан аққан судың қадіріне жетпей жүрміз бе әлде шынымен Тәшкеннің дәрігерлері мықты ма? Осыны саластыра отырып талдап беруін біз ғұмырының басым бөлігін сол жақта дәрігер дайындаумен емдеу ісін қатар алып, соңғы он жылда Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Фармацевтика академиясында ұстаздық етіп жүрген профессор, медицина ғылымының докторы Рысхан Тәжімұратовтан сұрадық.

– Ең алдымен Ташкент пен Шымкентті салыстыруға болмайды. Ташкент – бір мемлекеттің астанасы. Ал, Оңтүстік Қазақстан бір елдің облысы. Қай мемлекет болмасын өз астанасына қаражатты көбірек жұмсайды. Ташкенттің мемлекет қарамағындағы клиникаларының жабдықтары жақсы. Ғылыми жетістіктер де сонда шоғырланған. Бірақ ондағы маманның бәрі бірдей мықты деп айта алмаймын. Олардың ұтатын жері – науқасқа деген мәмілесінде. Өзағаңдар табиғатынан мүләйім сөйлейтін халық қой. Ал, науқас дегенің аурудан жүйкесі жұқарған жан. Оларға жылы сөздің өзі кейде ем болады. Оның үстіне ақша төлеймін деп тұрған адамды Құдасындай қарсы алып, барынша жақсы қызмет етуге тырысады. Біздің жерлестердің сол жаққа жиі баратынының ең басты себебі де сол. Біздің оңтүстікте де медицина жақсы дамыды. Осыдан он жыл бұрынғымен салыстырғанда жер мен көктей. Білікті мамандар да бар. Бірақ біздің мамандарға науқасқа деген қарым-қатынас мәдениеті ақсаңқырап тұр. Науқасты өз жақыныңдай жақсы көру керек. Ол дәрігерге сенуі керек. Сонда барып, дәрігердің беделі де артады, емі де қонады. Алдыңа келген адамға салақұлаш тізім беріп, сан сынамаларды тапсыру үшін бірнеше зертханаға сандалта берсек бізге кім сенеді? Онсыз да ауырып, жүйкесі жұқарып тұрған науқас бізді жек көрмегенде қайтсін,-дейді профессор.

Рысхан Тәжімұратұлының пікірінше, Оңтүстікте маман даярлау мәселесі де ақсап тұр. Үш миллионға жуық халқы бар өңірге жоғары буын дәрігерлер тапшы. Кадр даярлауда да біраз шаруаны сұрыптан өткзу керек. Ең алдымен дәрігер даярлайтын жоғарғы оқу орындарының ұстаздары ғылымды тәжірибемен қатар алып жүретін маман болуы керек. Бізде өкінішке орай, бұл жағы шектеулі. Біздің ауруханаларда барлығын бас дәрігер шешеді. Оның рұқсатынсыз медициналық ЖОО-ның бірде бір мұғалімі ауруханаға кіре алмайды, ота жасауды айтпағанда. Ғылыммен тәжірибенің байланысы нашар деуімнің себебі де осы. Медицинасы бізден де дамыған елдерде емдеу ісіне ғалымдар аралсады: ғылым докторлары, профессорлар. Науқасқа қандай ем қолдануды да солар шешеді. Әрі оның нәтижесіне жауап беретін де солар. Ғалым дегеннен шығады. Бізде қазір көптеген аурухананың басшылары ғылым кандидаттары, тіпті ғылым докторы. Бірақ олар үшін бұл «қосымша қонақ» қана. Өйткені қызметінен айырылып қалса оқу орындарына барып дәріс беруге болады. Ал, олардың бұл ғылыми атақты қандай жолмен алғаны Аллаға ғана аян.

Қазақстанның медицинасын алда тағы бір өзгеріс күтіп тұр. Парламент елдегі емханаларды бизнесмендерге беруді қарастырып жатыр. Осы туралы Рысхан Тәжімұратұлының да пікірін сұрадық.

– Меніңше, бұл жаңсақ шешім. Денсаулық сақтау саласы тура зейнетақы қорының кебін кимесе болғаны. Әу баста мемлекеттік болып, сосын оны жекеге беріп, сосын тағы да кері қайтарып алды. Енді тағы да жеке кәсіпке бермекші. Бұл бастама да солай аяқталуы мүмкін. Жекенің қолына беріп алып, бірер жылдан соң мемлекет қайтарып алуы әбден мүмкін, -деген профессор сөзінің жаны бар сияқты.

Алдымен, бұл артық шығынға ұшыратуы мүмкін. Өйткені емдеу мекемелерін кәсіпкерлерге беру үшін арнайы комиссия құрылады. Олардың жұмысын қамтамасыз ету керек. Жекеге берілген соң кәсіпкер әр науқасты клиент көре бастайды. Ал «әрқашан да клиенттікі дұрыс» деген қағида біздің қоғамға келгенімен оның мәдениеті әлі жетіле қойған жоқ. Қолына емдеу мекемесі тиген кәсіпкер оны бизнесіне айналдырары айтпаса да түснікті. Осы тұста ең қауіптісі – кадр бизнесі. Екінші мәселе, қолдан қолға өтіп жүргенде кей жабдықтардың «жоғалып қалатыны» бар. Оның орнын толтырамын деген кәсіпкер қызмет ақысын өсіруге тырысады. Ақшасы барлар жоғарыда айтқанымыздай онсыз да шет елге барып емделіп жүр. Ал, оған шамасы келмейтіндер ше?

Қазір «тегін емделген денсаулықтың қадірі болмайды» деген пікір мәтелге айнала бастады. Қош делік. Қазір білікті мамандар онсыз да жекеменшік клиникаларға кетіп қалып жатыр. Ал, салаға енді келіп, осы бағытта биіктерді бағындырғысы келетін жас мамандар үшін мемлекеттік емдеу мекемелері тәжірибе жинақтау алаңына айналып отыр. Сонда, қарапайым халық қайда барып емделмек? Ұшы жоқ, шырмалған шеңбер. Ұлт денсаулығы - мемлекеттің басты стратегиялық нысаны болуы шарт. Сондықтан бұл салаға ерекше көңіл бөлінуі керек. Медицина сапасы жекеменшікке өткеннен ұлт денсаулығы жақсара ма? Оның нәтижесін бірер жылда көреміз.

Бекжігіт МӘУЛЕНОВ

Қазақстандықтардың ажалы қай аурудан?

Қазақстан халқының санын өсіре алмай отырсақ, қырсық қылғандай аурулар да біртіндеп жасарып барады. Халықты өлімге алып келетін факторлар көбейе түсті. Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметінше, қазақстандықтардың ажал құшуына жиі себепші болатын 5 фактор бар екен. Сарапшылар пікірінше, осы аталған сырқаттар күтілген өмір ұзақтығын 8 жылға дейін қысқартады. Олар қандай? Саралап көрейік.

Ең біріншісі – жүрек-қан тамырлары аурулары. Еліміздегі өлім-жітімнің 26%-ы осы себептен орын алады. Жүрек-қан тамыры аурулары әлемнің көптеген дамыған елдерінде денсаулық сақтаудың басты проблемаларының біріне айналып отыр. Ол көбіне ересек адамдарды не мүгедектікке шалдықтырады, немесе өлімге әкеліп соқтырады. Жалпы өлім-жітімнің 52 пайызын жүрек-қан тамыры аурулары құрайды. Еуропада жыл сайын осы ауру салдарынан шамамен 3 миллион адам қайтыс болса, Ресейде 1 миллион адам, ал Қазақстанда 80 мың кісі осы аурудан көз жұмады. Жүрек-қан тамыры ауруларына әкеліп соқтыратын басты себептер қандай? Басты себеп адамдардың өз денсаулығына көңіл бөлмеуінен десек, сонымен қатар жағымсыз экологияның да салдары жетерлік. Әсіресе, соңғы жылдары инфаркт пен инсульттен болатын өлім тым жиілеп барады. Оның негізінде, атеросклероздан басқа, адамдардың жүйке жүйесінің шаршауы, олардың дәрменсіздікке ұшырап, депрессияға түсуі жатыр.

Қатерлі ісік – 13%. Бұл – саркома (лат. cancer, carcіnoma және грек. karkіnos – шаян, краб) – тіндердің айналасында өсіп, олардың қызметін бұзатын ісіктер. Осы ісіктердің жайылуынан организмде метастаз процесі басталады. Ісік тарамдалып, айналасы шаянның аяғы сияқты болғандықтан рак деп аталған. Қатерлі ісіктің неден пайда болатыны белгісіз болғанымен қандай жерде, қандай сыртқы факторлар әсер ететіндігі зерттелген. Ол аяқ астынан пайда болмайды, оның өсуіне әр түрлі ұзаққа созылған патологиялық жағдайлар, мысалы, мезгілінде емделмеген, ұзақ уақыт жазылмай жүрген жара (ішек-қарын жарасы, тері, жатыр жаралары, т.б.) себеп болады. Қатерлі ісіктің биологиялық ерекшелігі сол – адам біраз уақытқа дейін ауруын сезбей, ісіктің көлемі 5 см-ден асқанда ғана ауырсына бастайды. Ісік өсіп, жайылған кезде адамның ең маңызды органдарын зақымдап, олардың қызметін тежейді. Емі – ісікке жасалатын хирургиялық операция, ультра-сәулемен күйдіру, химиялық терапиялық заттар және гормондар қабылдау.

Жарақаттар – 11%. Жарақат әр түрлі болады (денеге бөгде заттық кіріп кетуі, не кесіп кетуі, тістің орны, оқ тию т. б.). Дене жарақаттанғанда сүйек, қан тамырлары мен нервтер зақымдануы мүмкін. Жарақаттың ауыр-жеңілдігі (әсіресе басқа, кеуде мен ішке түскен жарақат қауіпті) оның қай жерде екендігіне, үлкен-кішілігіне, сондай-ақ қаншалықты ластанғанына, қанның қанша кеткеніне байланысты. Тез жазылып кетуі үшін оны алғаш рет дұрыс таңудың маңызы зор. Егер мүмкіндік болса, медицина мекемесіне барып, сіреспе ауруына қарсы ектіріп, жарасын таңдыру қажет. Егер жапан далада жарақаттанған адам жарасын таңатын арнайы ештеме табылмаса, онда отқа киіз немесе шүберекті күйдіре қақтап барып, жара бетіне салады да, жақсылан таңып тастайды. Біздегі өлімге себепші болып отырған жарақаттардың ішінде көлік апаты кезіндегі ауыр жаралану жиі кездеседі екен.

Миокард инфаркты – 5,5%. Миокард инфаркты дегеніміз – коронарлы қан айналымы жетіспеушілігінің әсерінен жүрек бұлшық етінде бір немесе бірнеше ишемиялық некроз ошақтарының пайда болуымен сипатталатын жүректің жедел ишемиялық ауруы. Миокард инфарктының туындау себептері – шамадан тыс тамақтану, тамақ рационының дұрыс болмауы, қимыл-қозғалыстың жеткіліксіз болуы, гипертоникалық аурулар және темекі тарту сияқты жағымсыз әдеттер. Миокард инфаркты соңғы жылдары өршіп, әсіресе жас буын мен орта жастағы азаматтар жиі ұшырайтын болды. Әйелдерге қарағанда ер адамдарда көп кездеседі. Инфаркт проблемасы әлі толық шешілген жоқ және бұл аурудан өліп кетушілердің саны барған сайын өсіп отыр.

Босандыру және бала өлімі – 3,6%. Елімізде бір тәулікте 800-ге жуық бала дүние есігін ашады.

Жалпы, еліміздегі жас қыздардың 30 пайызының ғана денсаулығы қанағаттанарлық деңгейде екен. Ал қалған 70 пайыз қаракөз қыздардың денсаулығында кінәрат барын мамандар жоққа шығармайды. Болашақ аналардың денсаулығында кездескен мұндай сырқаттардың құрсақтағы сәбиге де өз әсерін тигізетіні анық. Сондықтан, өмірге ұрпақ әкелетін аналар өз денсаулығына асқан жауапкершілікпен қарауы керек. Ана мен бала өлімі қанша азайды десек те, бәрібір адам өліміне себепші фактордың бірі ретінде қалып отыр.