ҚАЗ РУС

Габит Сыздыкбеков: Самое важное для меня — видеть, как меняется наш город

Габит Сыздыкбеков: Самое важное для меня — видеть, как меняется наш город

О реализованных за год проектах и перспективных направлениях рассказал аким Шымкента 5 сентября 2023 года Габит Сыздыкбеков был назначен акимом Шымкента. За его кандидатуру проголосовали 19 из 29 депутатов местного маслихата. Какие проекты реализуются, о чем говорят жители города и какие объекты вернули в государственную собственность? Обо всем этом побеседовали с акимом Габитом Сыздыкбековым. 

— Габит Абдимажитович, как вы сами оцениваете прошедший год с момента вашего назначения акимом?

— Этот год был настоящим испытанием, но и важным этапом в моей жизни. Мы начали с большого количества задач и проблем, но с поддержкой команды и жителей города нам удалось достичь значительных результатов. Самое важное для меня — это видеть, как меняется наш город и как люди начинают чувствовать эти перемены. 

— Если говорить о предложениях со стороны горожан, то часто можно слышать об открытии новых производств. Что делается в этом направлении? 

— Производства — это по умолчанию новые рабочие места, а следовательно, решение вопроса безработицы и повышение уровня жизни горожан. Если позволите, перейду на язык цифр, ведь в вопросе вложений в развитие города важна точность.  

В 2023 году объем инвестиций в экономику города достиг 661,7 млрд тенге, увеличившись на 15,2% по сравнению с аналогичным периодом 2022 г. За 7 месяцев объем инвестиций увеличился на 324,7 млрд тенге, что составило рост на 14 %.

В качестве примера приведу строительство самого большого тепличного комплекса турецкой компании «Alarko Holding». Стоимость инвестиционного проекта — 650 млн долларов, а его общая площадь — 650 га. После ввода в эксплуатацию первого этапа проекта будет создано порядка 1750 рабочих мест, а после полного завершения — 5 тыс. Общая производственная мощность составит 155 тыс. тонн томатов в год. 

Другие значимые проекты включают инвестиции компании «Coca-Cola» в 27 млрд тенге для новых производственных мощностей и строительство отеля сети «Hilton» в Шымкент Сити с инвестициями около 35 млн долларов. Открыть отель планируется в 2027 года.

— Вы рассказываете об объемах инвестиций, хватает ли городу индустриальных зон?  

— Шымкент активно привлекает инвестиции благодаря созданию благоприятных условий для бизнеса. В городе функционируют 7 индустриальных зон общей площадью 1307 га, на которых реализуются 289 промышленных проектов с участием инвесторов из Турции, Китая, Южной Кореи и Узбекистана на сумму 519 млн долларов, что позволило создать 8,5 тыс. рабочих мест.

Акимат также инициировал создание 5 новых площадок на 1660 га для развития металлургии, легкой промышленности, нефтехимии и логистики. Расширяется торгово-логистический центр на 136 га, который станет важным логистическим хабом на пересечении железнодорожных и транзитных маршрутов. Кроме того, начаты работы по созданию индустриальной зоны «Темір» на 1076 га для тяжелой металлургии и производства металлических изделий, что уже привлекло интерес китайских и узбекских инвесторов.

— В феврале 2024 года было объявлено о снижении налоговой ставки. Чем было продиктовано это решение?

— Следованием принципу «слышащего государства» и поручением Президента. Владельцы малого и среднего бизнеса неоднократно просили об этом. Они объясняли, что после пандемии бизнесу тяжело встать на ноги, а расходы постоянно растут. После их обращений была создана рабочая группа, которая детально проанализировала ситуацию. Немногим ранее в Налоговый кодекс было внесено изменение в виде специального налогового режима, который позволяет местным исполнительным органам устанавливать налоговые ставки. Мы решили снизить её на 50% — с 4% до 2%.

Это в том числе, спровоцировало рост экономики Шымкента. Объем бюджета увеличился с 656,4 млрд тенге в 2023 году до 763,7 млрд тенге — это на 107,3 млрд тенге больше, или на 14%. Объем местных поступлений также вырос на 15,2%, увеличившись с 342,7 млрд тенге в 2023 г. до 404,4 млрд тенге.

— Указывает ли это на повышение уровня жизни в Шымкенте? Какова средняя заработная плата в городе?

— В соответствии с поручением Президента по увеличению доходов населения, в Шымкенте начата работа по повышению заработной платы. Средняя зарплата в городе в прошлом году была 275,1 тыс. тенге, что ниже среднего уровня по регионам. Введена дополнительная надбавка в 50 000 тенге для 15 000 работников, получающих зарплату из городского бюджета. Это мера поможет увеличить доходы жителей. Также отмечено снижение числа получателей АСП, что подтверждает рост доходов горожан.

— После получения Шымкентом статуса мегаполиса, некоторые объекты остались под управлением Туркестанской области, при этом их содержание осталось за акиматом Шымкента. О каких объектах идет речь?

— Поскольку многие здания, действительно, оставались в ведении Туркестанской области, акимат Шымкента вынужден был арендовать их. А это – значительная нагрузка на бюджет мегаполиса. Поэтому была достигнута договорённость с акиматом Туркестанской области о передаче ряда объектов в коммунальную собственность города. В рамках двусторонней дорожной карты переданы 7 объектов, включая административное здание на пр. Тауке хана; здание Управления образования на пр. Республики; библиотеку на площади Аль-Фараби; и филармонию им. Ш.Калдаякова. Также в коммунальную собственность города переданы школа-интернат №12 на 500 мест и железнодорожная линия в Абайском районе. Планируется передача здания «Центра общественного согласия» в 2025 г. Эти меры помогут уменьшить расходы на аренду и направить сэкономленные средства на развитие города. В будущем предусмотрен перенос областных учреждений в Туркестанскую область с поэтапной передачей городских объектов.

— Давайте поговорим о возврате в госсобственность тех или иных объектов. Что за этот год удалось вернуть за этот год?

— Начнем с парков и скверов. В Шымкенте активно ведется работа по восстановлению и благоустройству общественных пространств. На сквере у магазина «Спутник», где ранее была печальная картина с обнесенным забором участком и неблагополучной санитарной обстановкой, проведены масштабные работы. Мы достигли соглашения с владельцем и преобразовали территорию в зеленую зону с деревьями, клумбами, игровыми элементами, беседками и скамейками.

Еще один значимый шаг - реконструкция некогда популярного среди жителей искусственного водоема «Озеро». Я ведь сам вырос в Шымкенте и помню его разным, и когда он был водоемом, который окружали плакучие ивы, и времена, когда оно было местом оптовой торговли овощами. Озеро долгое время стояло заброшенным. Жители прилегающих к его территории домов жаловались на неприятные запахи. Вместе с единомышленниками и специалистами мы обсудили ситуацию и пришли к мнению – водоем можно и нужно возродить. В итоге, как вы видите, сейчас там водоем с красивыми фонтанами и зоной для фотосессий.

Территория бывшей Детской железной дороги преобразована в прогулочную зону с беговыми и велосипедными дорожками и воркаут-площадкой.

Сейчас идет процесс возврата всей территории парка «Кен баба». В 90-х годах этот парк перешел в частную собственность, как сейчас нам объясняют, тогда город попросил предпринимателей взять парки, потому что не было средств на их содержание. Но некоторые предприниматели по-своему поняли эту передачу, и на территории парков появились жилые дома и коммерческие объекты. А парки лишились старейших деревьев. Что касается парка «Мир Фантазий», то сначала мы вернули в госсобственность участок площадью 1 га, примыкающий к парку, а после - и сам парк. Когда-то вся эта территория была сквером, куда любили приходить жители. Надеюсь, после реконструкции эта территория будет не менее привлекательна для любителей чистого воздуха и тенистых деревьев.

— Немало новостей связано с объектами, которые некогда были отданы в частные руки едва ли не бесплатно. Как получилось вернуть их?

— Начнем со «Дворца Фосфорников». Этот объект перешел в собственность акимата после того, как суд конфисковал его.  Все время, пока решалась его судьба, Дворец стоял заброшенным и стал объектом интересов вандалов. Они потихоньку внесли свою лепту в то, что полное восстановление в последствии стало невозможным. Я понимаю, насколько дорог этот объект горожанам, в нем было много интересных кружков для детей, а его концертная площадка стала едва ли не главной сценой для выступления звезд самой разной величины. Сейчас реконструкцией Дворца занимается крупный благотворительный фонд «Саби». Я верю, что он сумеет вернуть былую славу Дворцу. 

Дом культуры «Казыгурт» был возвращен в госсобственность после переговоров с собственником. 

Возврат «Ледового дворца» также оказался сложным: законность его приватизации и аренды акиматом проверяются правоохранительными органами. Решение будет принято справедливо, чтобы не навредить обществу и бюджету.

— Вы обещали вернуть Шымкенту статус самого зеленого города страны. Что уже сделано и какие планы существуют в этом направлении?

—В прошлом году в Шымкенте было высажено около 120 000 деревьев. Причем, в некоторых местах это были довольно высокие деревья с хорошо сформировавшейся корневой системой. Специалисты советовали высаживать деревья даже зимой, так как они уже адаптированы к условиям нашего региона. И не только в парках, скверах и аллеях, но и вдоль городских улиц. Все высаженные ранее деревья чувствуют себя хорошо, растут и, надеюсь, уже в следующем году горожане почувствуют эффект.

Благоустройство и озеленение 20 улиц протяженностью 36,4 км продолжается, с высадкой 52 345 саженцев деревьев, что улучшит внешний вид города и качество воздуха. В этом году планируется высадить 140 000 деревьев и увеличить площадь озеленения на 385 360 кв. метров. Улучшается и система орошения, что способствует расширению зеленых зон города.

— Насколько я понимаю, жители активно участвуют в благоустройстве города и сами решают, куда направить средства. Можете рассказать об этом подробнее?

— Судя по всему, вы говорите о проекте «Бюджет народного участия», что позволяет жителям выдвигать и прорабатывать идеи благоустройства, которые затем выбираются через онлайн-голосование. В прошлом году было рассмотрено 228 проектов, включая детские (184 проекта) и спортивные (26) площадки, а также скверы (17). Бюджет на проект увеличен с 5,8 до 6,7 млрд тенге.

В рамках поручения главы государства по децентрализации, мы расширили полномочия районных акимов, добавили дополнительные штатные единицы всем пяти акиматам и увеличили их бюджет. Все эти меры позволят, в том числе, лучше работать с обращениями граждан и своевременно реагировать на запросы населения.

— Один из ваших предшественников планировал на месте бывшего мусорного полигона обустроить парк, однако, парка там так и нет…

— Мусорный полигон между микрорайоном «Достык» и жилым массивом «Самал» доставлял жителям множество неудобств, включая отравления, требовавшие медицинского вмешательства. В ответ на недовольство общественности было решено преобразовать полигон в зеленую зону. 

Процесс рекультивации свалки стал частью программы по улучшению экологии. В результате на этой территории вскоре откроется «Экопарк» площадью 45 га.

— Акимат, насколько мне известно, пошел на непростой шаг – полную замену плитки на пр. Тауке-хана и Республики. Причем, в обоих направлениях. А это огромные средства…

— Опять же сделано это было после неоднократных жалоб жителей. А надо отметить, что она не просто красивая, но и дорогостоящая, мраморная. Изучив ответы, мы пришли к выводу – плитку нужно менять, а сам тротуар сделать уже, расширив при этом зону озеленения. Горожане интересовались, что будет с плиткой, снятой с пр. Тауке-хана. Часть плитки уже нашла свое место в Дендропарке, где её используют для создания уютных зон отдыха с фонтанчиками для питья, скамейками и малыми архитектурными формами.  Остальные запасы плитки распределены по складам всех пяти районных акиматов, чтобы использовать её при необходимости в будущем. Напомню, длина заасфальтированных тротуаров, составляет 3 км в одну сторону и столько же в другую. И все это делается за счет спонсоров. 

— Складывается ощущение, что в этом году за счет спонсоров в Шымкенте сдано беспрецедентное количество объектов. Какие это объекты?

— С начала года в Шымкенте восстановлены и обновлены 7 ключевых парков и скверов, включая Центральный парк и парк имени Абая, с озеленением, новыми скамейками, освещением и детскими площадками. Скверы «Спутник», «Озеро» и «Детская железная дорога» также обновлены благодаря предпринимателям. 

Открыт сквер «BIG Tulip» на пересечении улиц Сайрам и Жибек Жолы, преобразованный из неухоженной территории с киосками и стоянками в зеленую зону с уникальными элементами города.

Аллея Матерей на улице Желтоксан, созданная в память об известной предпринимательницы Рашкул Оспаналиевой и всех матерей Шымкента украшена декоративными элементами и архитектурными формами.

Мне приятно, что предприниматели активно поддерживают идеи благоустройства города, что свидетельствует об их неравнодушии и желании развивать Шымкент.

— Из СМИ и вашей личной страницы наши читатели узнали об открытии какого-то необычного парка…

— Вы, вероятно, имеете в виду парк «Шымкент сити» на площади 45 га, построенный по мировым стандартам. В парке есть амфитеатр, искусственное озеро, 19 спортивных площадок, 40 детских площадок, а также цветы и деревья.

В июне в микрорайоне Сауле открыт новый парк площадью 2,5 га. Он включает пешеходные дорожки, скамейки, урны, уборную, детские и спортивные площадки, цветники. Озеленение парка включает декоративные деревья и цветущие кустарники, при этом максимально сохранено существующее озеленение и подобраны растения, учитывающие климатические условия. 

— Эти объекты способствуют развитию не только внутреннего туризма. Вероятно, Шымкент привлекает и гостей из соседних стран. Какие ещё меры предпринимаются для развития туризма, учитывая как выгодное, так и сложное географическое положение города?

— В 2023 году Шымкент посетило почти полмиллиона туристов, а за три месяца 2024 года — 111 733. Город привлекает туристов своей кухней и знаменитыми объектами, такими как мечеть им. «Сейітжана қари Есжанұлы», открытая в мае, и многофункциональный «Конгресс-холл» на 2000 мест. В этом году началось строительство современного стадиона на 35 000 мест, который будет соответствовать международным стандартам.

В 2023 года в туризм было вложено 3,7 млрд тенге в 7 проектов, включая гостиницы «Double Tree by Hilton Shymkent» и «Tauke Khan Plaza», что создало 231 рабочее место и добавило 695 спальных мест. В 2024 г. начались работы по восьми новым проектам с инвестициями в 7,0 млрд тенге. Уже открыты «Qazaq hotel» и «Diamond Hotel», еще шесть проектов завершатся до конца года.

Событийный туризм также активен: в городе проходят субботние концерты под открытым небом, что привлекает как жителей, так и гостей.

— Вы, как глава мегаполиса, не первый, при котором ведется строительство нового терминала аэропорта, можете назвать точную дату, когда его таки введут в эксплуатацию?

— Строительство нового терминала аэропорта Шымкента завершено на более чем 90%. Хотя сроки сдачи переносились, последний срок был намечен на июль 2024 г., и теперь я уверен, что терминал начнет принимать пассажиров уже до конца текущего года. Также обновлено здание железнодорожного вокзала, модернизированное частным инвестором.

— Недавно побывал в столице одного из соседних государств. Видя их остановки, порадовался за Шымкент, поскольку сам был свидетелем того, как их чистили мыльным раствором. Закралась мысль, а не ожидают ли гостей из столицы. Потом прошерстил СМИ, и понял–это обычная практика. Как вам удалось изменить ситуацию, ведь недавно было много жалоб на мусор на центральных улицах?

— Начнем с программы «Таза Қазақстан», через которую Глава государства активно поддерживает экопросвещение. По сути своей, в ней все просто - саночистка, охрана водных ресурсов и озеленение объединяет людей в стремлении улучшить окружающую среду. И шымкентцы поддерживают этот посыл, активно участвуя в экоакциях по уборке территорий и посадке деревьев. 

Кроме того, мы проанализировали ситуацию с саночисткой и решили изменить формат работы: погасили все долги перед коммунальными службами и перешли на предоплату. Теперь коммунальные службы обязаны обеспечивать чистоту на улицах города.

Озеленение и благоустройство города ведутся по плану. Санитарная уборка переведена на трехсменный режим, работает более 2000 человек и 150 единиц техники. В очистке участвуют горожане, волонтеры и общественные активисты. Подрядные организации сформировали бригады для ежедневной очистки общественных мест и обработки деревьев от вредителей.

— В этом году в Шымкенте впервые введен бесплатный проезд для пенсионеров, но возникли проблемы. Норму ввели в мае, но информацию о специальных картах для проезда пенсионеры получили только через месяц, что вызвало путаницу. Почему так произошло?

— Я с вами не согласен. Мы действительно приняли беспрецедентное решение для Шымкента, введя бесплатный проезд для 14 категорий граждан, включая ветеранов ВОВ, тружеников тыла, инвалидов первой и второй групп, лиц, сопровождающих инвалидов 1 группы, пенсионеров старше 70 лет и школьников. Параллельно мы провели разъяснительную кампанию по правилам проезда для льготников. В первые дни после введения нормы пенсионерам объясняли необходимость оформления карт, но плата за проезд с них не взималась.

— Ну хорошо. А дороги? Ведь о том, какие они плохие в Шымкенте уже ходят водительские байки. Я уже не говорю о пробках…

— Как вы считаете, можно ли провести качественный ремонт дороги без ее перекрытия? В этом году на развитие улично-дорожной сети Шымкента выделено 48,5 млрд тенге. Эти средства идут на строительство новых дорог, реконструкцию, капитальный и текущий ремонт, установку светофоров, дорожных знаков и разметки, а также внедрение интеллектуальной системы управления дорожным движением (ITS). 

Вот ключевые цифры:

- Строительство 10 новых дорог общей протяженностью 29,4 км, из них в текущем году планируется завершить 6 объектов (21,8 км).

- Реконструкция 6 объектов (24,9 км), из которых 2 объекта (3,7 км) будут завершены в этом году.

- Капитальный ремонт 2 объектов общей протяженностью 17 км.

- Средний ремонт 345 улиц (235,6 км). В этом году отремонтировано 123,3 км, планируется завершить 137 км.

- Ямочный ремонт на площади 450 тыс. м², из которых уже отремонтировано 275 тыс. м².

- Асфальтирование 81 улицы (30 км), из них на 36 улицах уже уложен асфальт, что позволило сэкономить 1 год и 500 млн тенге.

- Обновление асфальтового покрытия на 11 центральных улицах.

- Ремонт тротуаров на 80 км, из которых уже отремонтировано 35 км.

- Замена 400 старых люков на современные, из которых заменены 270.

Также впервые проводится паспортизация и диагностика улиц для создания электронной базы данных улично-дорожной сети, что позволит актуализировать информацию о длине улиц, которая сейчас составляет 3042 км.

— Дорожное строительство часто называют одной из самых коррумпированных сфер, особенно на стадии госзакупок. Шымкент уже имеет репутацию города с высокими откатами на госзакупках. Как вы планируете изменить эту ситуацию?

— У вас интересные данные. Я хотел бы получить конкретные примеры и доказательства. Если у вас есть информация о том, кто, когда, кому и сколько, я буду рад ознакомиться с ней, поскольку Шымкент заслуживает лучшей репутации.

С сентября 2023 г. в Шымкенте внедрены новые формы конкурсов: с рейтингово-балльной системой, рамочными соглашениями и электронными закупками. Эти меры минимизируют человеческий фактор и ускоряют процедуры, а также снижают коррупционные риски и помогают достигать целей бюджетных проектов своевременно.

Для контроля за соблюдением законодательства в сфере госзакупок Управление госзакупок города начало мониторинг через веб-портал. Выявленные нарушения, такие как несанкционированные квалификационные требования и завышение цен, передаются в компетентные органы.

Также рассматривается изменение структуры управления в соответствии с новым законодательством, которое предусматривает рассмотрение жалоб организаторами закупок.

— Когда я был в Шымкенте пару лет назад, город казался темным и небезопасным по вечерам. Как обстоят дела с освещением и безопасностью сейчас?

— Спасибо за вопрос. В прошлом году освещены были только 522 из 4 195 улиц, что составляет около 100 новых улиц в год. В этом году планируется освещение на 1 386 улицах, что в десять раз больше. 

Для повышения безопасности в Шымкенте установлено более 500 новых камер видеонаблюдения и приобретено 150 патрульных автомобилей. Также внедрены новые программы по профилактике правонарушений.

— Недавно стало известно о возврате из доверительного управления двух городских поликлиник. Почему это не было сделано раньше?

— Во время визита в поликлиники №13 и №2 я заметил, что медицинская аппаратура была скреплена скотчем, а стены только что покрашены — видимо, готовились к моему приезду. Важно, что эти поликлиники, ранее переданные в доверительное управление, теперь возвращены государству. Я верю, что это улучшит качество медуслуг и условия работы для персонала. Что касается прошлого, я предпочитаю сосредоточиться на настоящем.

— Не секрет, что без качественного образования невозможно представить развитое государство. Как акимат поддерживает эту сферу?

— Качество образования зависит от условий, в которых учатся дети. Шымкент, как один из самых быстрорастущих регионов страны, сталкивается с дефицитом ученических мест. В этом году 13 школ в городе перейдут на одну смену, хотя многие ранее работали в три смены. Несмотря на это, из-за увеличения числа учеников нагрузка на школы остается высокой, особенно в густонаселенных районах. По поручению главы государства по строительству в стране «Комфортных школ», в 13 населенных пунктах, присоединившихся к Шымкенту, строятся новые учебные заведения.

Что касается внешкольного образования, команда учащихся центра «RoboPark» заняла 8-е место на мировом соревновании «First Robotics» в Хьюстоне. Мы поддержали их участие на сумму 22 миллиона тенге. 

Для высшего образования в этом году выделены дополнительные 285 грантов со стипендиями.

— И буквально в двух словах – планы на будущее?

— В Шымкенте планируются следующие проекты для улучшения жизни горожан:

- Строительство комплекса для паралимпийских и сурдлимпийских видов спорта.

- Возведение физкультурно-оздоровительного комплекса в Кайнар-булаке.

- Создание новых скверов и парков.

К 2025 г. планируется увеличить зеленую зону города до 21 544 га и высадить 6,5 млн деревьев и кустарников.

В заключение Габит Сыздыкбеков отметил, что его команда и он сам, настроены на дальнейшую работу и развитие города. 

«Мы делаем всё, что в наших силах, чтобы Шымкент становился лучше, и каждое маленькое достижение — это шаг к большой цели», — добавил он.

Шымкент: Работающие родители получают социальные выплаты выше, чем неработающие

Шымкент: Работающие родители получают социальные выплаты выше, чем неработающие

Во второе воскресенье сентября в Казахстане отметили Дня семьи. О социальной поддержке семей с детьми расказывает директор филиала АО «Государственный фонд социального страхования» по городу Шымкенту Досбол ТИЛЛАБЕКОВ.

- Досбол Алибекович, какую роль играет Государственный фонд социального страхования в социальной поддержке семей с детьми?

- В Казахстане социальная поддержка семей с детьми оказывается комплексно за счет средств государственного бюджета и Государственного фонда социального страхования (ГФСС) в зависимости от занятости родителей.

Сегодня при рождении ребенка один из родителей, независимо от осуществления трудовой деятельности, получает государственное пособие на рождение ребенка из бюджета, размер которого составляет: на первого, второго, третьего ребенка - 38 МРП, на четвертого и более ребенка - 63 МРП.

Вместе с тем, неработающие мамы получают ежемесячные государственные пособия по уходу за ребенком до одного года из бюджета, размер которого зависит от очередности рожденного ребенка.

Что касается работающих женщин, то в целях защиты их интересов в Казахстане с 2008 года введено социальное страхование материнства и детства.

В соответствии с Трудовым кодексом Республики Казахстан, женщинам по месту работы предоставляется отпуск по беременности и родам. После оформления такого отпуска будущая мама обращается за социальной выплатой на случай потери дохода в связи с беременностью и родами из ГФСС.

Размер этой выплаты зависит от среднемесячного дохода женщины, с которого поступали социальные отчисления за последний год. В текущем году указанную выплату по нашему филиалу получили порядка 11 тысяч женщин на сумму 7,3 миллиарда тенге.

После рождения ребенка один из родителей может обратиться за социальной выплатой на случай потери дохода в связи с уходом за ребенком до одного года из ГФСС. Размер выплаты составляет 40 процентов от среднемесячного дохода за последние два года до даты рождения ребенка.

Также в текущем году такую выплату по нашему филиалу получили порядка 16 700 человек на сумму 639 миллионов тенге.

Таким образом, работающие родители получают социальные выплаты выше, чем неработающие.

- В рамках Послания Главы государства от 1 сентября 2022 года многие родители с радостью восприняли увеличение периода выплат по уходу за ребенком с одного года до полутора лет. Расскажите более подробно, какие изменения ожидаются по этой выплате.

- Для повышения уровня социальной поддержки материнства с 1 января 2023 года будет увеличен период назначения социальной выплаты по уходу за ребенком с одного года до полутора лет.

При этом выплата из ГФСС будет назначаться лицам, за которых поступили социальные отчисления не менее шести месяцев за последние 24 месяца до рождения ребенка. Участникам, у которых нет минимального уровня требуемого стажа - шесть месяцев, будет назначено государственное пособие по уходу за ребенком до достижения им полутора лет из бюджета.

Также предусматривается, что при возобновлении трудовой деятельности социальная выплата не прекратится, а будет продолжаться на уровне размера аналогичного государственного пособия.

- В Послании Президента также говорится о цифровой карте семьи.

- По поручению Главы государства с 1 сентября 2022 года в пилотном режиме начато внедрение цифровой карты семьи (ЦКС). По сути, ЦКС - это ежедневный «электронный уведомитель» граждан об их правах на получение того или иного вида гарантированной господдержки, в зависимости от их социального статуса. Еще это новый инструмент проактивного формата оказания государством услуг. То есть государство через информационную систему будет само предлагать гражданину получить тот или иной вид господдержки без необходимости обращения в соответствующие органы. Это не только позволяет сформировать социальный портрет региона и страны в целом, но и повысить эффективность использования средств государственного бюджета и средств ГФСС, направляемых на реализацию мер социальной защиты населения.

При этом население может обращаться за выплатами традиционным методом через ЦОНы.

Салыхан ПОЛАТОВ, Түркістан облысы, Созақ ауданының әкімі: «Арманым – Шолаққорғанды қалаға айналдыру!»

Салыхан ПОЛАТОВ, Түркістан облысы, Созақ ауданының әкімі: «Арманым – Шолаққорғанды қалаға айналдыру!»

 «Жарықтандыру жүйесін мемлекеттік-жекеменшік әріптестікке бердік»

– Салыхан Сабырұлы, есіңізде болса, Созақ ауданының әкімі болып тағайындалғаныңызға 2 ай толғанда өзіңізбен сұхбаттасып едік. Мінеки, арада 2 жыл өте шығыпты. 2 жыл дегеніңіз 2 ай емес, біраз шаруаны бастап, біраз шаруаны аяқтап үлгеруге болатын бірталай уақыт. Осы екі жылда Созақ өңіріне нендей жаңалық алып келдіңіз? Созақтықтардың өмірінде қандай өзгерістер орын алды? 

Төлеген ТЕЛҒАРАЕВ, Қазығұрт ауданының әкімі: «Аудан әкімі дегеніңіз бұйрық беріп қойып, отыра беретін лауазым емес»

Төлеген ТЕЛҒАРАЕВ, Қазығұрт ауданының әкімі: «Аудан әкімі дегеніңіз бұйрық беріп қойып, отыра беретін лауазым емес»

«Менде «бизнесмен, коммерсант боламын» деген ой мүлде болған жоқ»

– Төлеген Тұртайұлы, әкім боп көктен түсе салмағаныңыз белгілі. Өмірбаяныңызға қарасақ, қазіргі инженер-механик, экономист-қаржыгер деген мамандықтарды игеруге баспалдақты Шымкент автокөлік кәсіпорнының құрылыс ауласының бетоншысы ретінде қалапсыз. Мектепті бітірген жылы оқу орнына түсуге мүмкіндік болмады ма? Сұхбатымызды өткен күндерге сәл шегініс жасап бастасақ. 

Бақтияр МАМАЕВ, Сайрам ауданының әкімі: «Біздің аудан ет өндіру мен мал шаруашылығы өнімдерін экспорттаудан көш бастап тұр»

Бақтияр МАМАЕВ, Сайрам ауданының әкімі: «Біздің аудан ет өндіру мен мал шаруашылығы өнімдерін экспорттаудан көш бастап тұр»

«Қазығұртты басқарған 9 аудан әкімімен жұмыс істесіппін»

 

– Бақтияр Сапарәліұлы, сансыз баптар мекені – Сайрамға әкім болып тағайындалғаныңызға тура 1,5 жыл болыпты. Бұған дейінгі еңбек жолыңызға үңілсек, 1993 жылдан бастап кешеге дейін Қазығұрт ауданында қызмет атқарыпсыз. Қызылқия ауылдық кеңесінің хатшысынан Қазығұрт ауданы әкімінің орынбасарына дейін өскеніңізді білеміз. Ал енді осы жиырма жылдан астам уақыт қызмет еткен ауданыңыздан басқа ауданға қызмет ауыстыру, Сайрам секілді халқы тығыз, санұлтты  ауданға әкім болу туралы ұсынысты қалай қабыл алдыңыз? Қазығұртқа деген қимастық болды ма?

– Қарап отырсам, Қазығұрт ауданында 25 жылға жуық қызмет етіппін. Еңбек жолымды 1993 жылы 10 мың халқы бар өзім туып-өскен Қызылқия ауылында атқару кеңесінің хатшысы болып бастағанмын. Ол қызметке кіріспес бұрын анам әйелім екеумізді мектепке жетектен алып барған. Екеуміз пединститут бітіріп келген кезіміз ғой. Мектеп директоры анама: «Әй, айналайын, екеуін бірдей жұмысқа ала алмаймын, келініңді алайын, балаң өзі жұмыс тауып алсын», – деді. «Мейлі» дедік. Содан, «Шымкентке келіп, коммерциямен айналысамын ба» деп ойлап жүргенмін. Сөйтіп жүргенде, бір күні «ауылдық кеңестік төрағасы шақырып жатыр» деген хабар естідім. «Ол неғып шақырып жатыр?» деп жанымыз қалмады. Сөйтсем, хатшысы: «Совхозға парторг болып бара жатыр едім, менің орныма хатшы болып істесін деп жатыр», – дейді. Хатшы дегеннің не жұмыс екенін білмеймін. Бірақ, жұмысқа кіріп, бастап кеттік. Шындығында, жұмыстың бәрі хатшылықтан басталады екен. Ауылдағы туылған баладан бастап, қайтыс болғанына дейінгі шаруасы, ЗАГС, мал-мүлкін тіркеу, сондай-сондай жұмыстардың  барлығының есеп-қисабын жүргізу – хатшының міндеті. Осылайша 3-4 жыл ауылдық атқару кеңесінде қызмет еттік.

Бірде облыс әкімдігінің аппарат басшысы мен Президент әкімшілігінен мемлекеттік инспектор келген болатын. Маған бірнеше сұрақ қойды. Кейін басшыларға «мына жігітті ауданға алмайсыздар ма» деп, ұсыныс жасапты. Сосын аудан әкімдігі бір емес, бірнеше мәрте қызметке шақырды. Шыны керек, алғашқысында әкем ауырып жатқан кез еді, ауданға барып-келуге қиналамын, өзім – үйдің үлкенімін, кішкентай екі інім, екі қарындасым бар. Бара алмадым. Келесі жылы тағы ұсыныс айтты. Тағы да бара алмадым. Үшінші мәрте шақырғанда ғана бардым. Әкем де сол жылы дүниеден өтті. Ол кезде Қазығұрт ауданының әкімі Әбдібақыт Мақұлбаев еді. «Сен кімсің, қайдансың?» деп сұраған жоқ. Жұмысқа қатысты он сұрақ қойды. Он сұрағына да жауап бердім. Осылайша 1996 жылы Қазығұрт ауданы әкімдігі жалпы бөлімінің бас маманы болып жұмысқа қабылдандым. Сол жерде жүгіріп жүріп 2-3 жыл жұмыс істедік. Республикадан, облыстан, ауданнан келетін хаттар бар. Соның бәріне жауап жазуың керек. Ол кезде компьютер деген жоқ, папкаларды қолтықтап алып ары-бері шапқылайтынбыз. Бас мамандықтан көтеріліп, 1 жылдай сол жалпы бөлімнің меңгерушісі болдым. Кейін төтенше жағдайлар бөлімінде, ұйымдастыру бөлімінде де басшылық қызмет атқардық. Сосын аудан әкімінің көмекшілігіне ауыстым.

Аудан әкімдері ауысып жатты. Не керек, Қазығұртты басқарған 9 аудан әкімімен жұмыс істесіппін. 2002 жылы сол кездегі аудан әкімі Әли Бектаевтың ұсынысымен Қызылқия ауылына әкім болып тағайындалып, ол жерде 5 жылдай қызмет еттім. Ол кезең ауыл әкімдері үшін ең қиын кезең болатын. Үйме-үй салықты, электр энергиясының да, газдың да ақшасын біз жинайтынбыз. Аудандағы суармалы жердің көлемі 10 мың гектар болса, соның 6 мыңы біздің ауылда орналасқан еді. Сол жерлерге инвестиция тартып, 20 млрд. теңгеге жуық ақша құйып, соя егілді. Айта берсем, атқарылған шаруалар көп. Сол жасаған еңбегіміздің арқасы да шығар, қайтадан ауданға қызметке шақырып, жарты жылдай «Қазығұртсу» мекемесінің директоры, Қазығұрт аудандық «Таза су» коммуналдық мемлекеттік кәсіпорнының директоры, 2006 жылы Қазығұрт аудандық тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөліміне басшы болдым. Сол қызметте 7 жыл отырыппын. Ол жерде әлеуметтік мәселелерге қанығып, үлкен тәжірибеден өттім десем де болады. Сол жылдары Қазығұрт ауданында жүз мың халық 460 мың гектар жерде орналасқан болатын. Әрбір елді мекенде әрбір үйге кіретін газ, су, жарықтың есебін жүз пайыз болмаса да, тоқсан пайызға жатқа біліп алдым десем өтірік емес. Кімнің үйінде қанша адам тұрады, не сұрайды, қай жерден газ, су, жарық өткеніне дейін 7 жылда әбден қанық болдық. Ауылдардың даму жоспарын жасаған кезде, шыны керек, осының бәрін жатқа біліп, еш қиындықсыз жасай беретінбіз. Әр жылғы ағымдағы, орта, күрделі жөндеу, құрылыс жұмыстарына қатысты құжаттардың барлығын мұрағаттап, ревизорлар келмесе, шақырып әкеліп тексертіп, түйіндеп, сейфке салып, құлыптап отыратынмын.

Осылай тынбай еңбек еттік. Сол еңбегімізді бағалаған болуы керек, Қазығұрт ауданың әкімі Тұманбек Әлиев бір күні мені шақырып алып, «Орынбасарым болуға қалай қарайсың?» деп сұрады. «Сенім білдірсеңіз, барамын» дедім. Сонымен, 2012 жылдың наурыз айынан бастап 5 жыл Қазығұрт ауданы әкімінің орынбасары қызметін атқардым. Ол жерде сол өзіме жақсы таныс тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, құрылыс, сәулет салаларына жауапты болдық. Бұған дейінгі 7 жылдық тәжірибем бар, бұл салалар бойынша жұмыс істеу маған аса қиындық туғызған жоқ. Аудан әкімнің орынбасары кезімде атқарған бір ғана жұмысымды айта кетейін. Бүгінгі таңда Қазығұрт ауданында 42 елді мекен бар болса, соның 10-ы кеңес заманында газдандырылған еді. Қалған 32 елді мекенді газдандыру жұмыстары мен әкімнің орынбасары болып ауысқан кезде басталды. 6 айдың ішінде ауыр-ауыр 4 қорап папкамызды арқалап Астанаға 5 рет барып, ашпаған есік, кірмеген кабинет қалдырмай, 4 млрд. теңгелік жобамызды әйтеуір бюджетке кіргіздік. Қазір сол 32 елді мекенге газ шетінен беріліп жатыр.

– Киелі өңірді бес саусақтай білетініңіз аңғарылып тұр. Қазығұрт ауданына әкім болатындай-ақ азамат екенсіз...

– Сөзіңіздің шындығы бар. Мақтанғаным емес, ауданды басқарған Тұманбек Әлиев «Елді мекендерге газды осы жігіт алып келді» деп айтып отырушы еді. Осылай қызмет етіп жүріп, 2012 жылдан бастап аудан әкімдігінің резервіне тұрдым. Әртүрлі қызметтерге баратыным айтылып жүрді. Не керек, Жансейіт Түймебаев облысқа әкім болып келген кезде резервтегілерді көріп отырып, менің жеке өмірбаянымды алып, «Мынау жігіт кім, қазір қайда, аудан әкімі бола алады ма?» деп бірнеше мәрте сұраған көрінеді. Маған осы сауал айтылғаннан кейін, «Иә, істей аламын» дедім. Содан соң сатылап өсу, меритократия қағидасы негізінде Сайрам ауданының әкімі қызметіне ұсынылдым. Барлық сұрақтарға жауап бердім. Облыс әкімі қабылдайтын болды. Облыс әкімінің кабинетіне бірінші мәрте кіруім. Жансейіт Қансейітұлы: «Сен мені танисың ба» деді. «Сыртыңыздан танимын, бірақ жеке танымаймын», – дедім. «Мен де сені танымаймын. Мына «жеке делоңды» қарадым. Бірнеше адамнан сұрап, «әкімдік қызметті атқара алады» деген соң жіберіп жатырмын», – деді. «Сеніміңізді ақтауға бар күшімді саламын. Жұмыстан қорықпаймын, істеймін», – дедім. Осылайша өміріміздің жаңа парағы ашылды.     

– Әдетте, қай ауданның тұрғындары болса да аудан әкімі ауысқан соң жаңадан келген әкім тірлікті неден бастар екен, қай мәселеге ерекше назар аударар екен деп өзара әңгіме қылатыны бар. Сайрам ауданының тізгінін қолыңызға алған кезде мұндағы халықтың да көкейінде сондай сұрақ болған шығар. Әкім болып тағайындалғаннан кейін алғашқы жұмысты неден бастадыңыз? Қандай мәселеге ерекше ден қойып келесіз?

– Сайрам ауданына келіп, қызмет орныма орналасқаннан соң ертеңіне аппараттағы қызметкерлермен танысып болып, кесте түзіп, аудандағы барлық елді мекендерді аралауға шықтым. 2 айға жуық уақытта түгел аралап болдық. Бір-екі елді мекенге барамын дегенде «атпен бармасаңыз, жете алмайсыз» деп күлгендер де болды. «Керек болса, атпен де барамын» деп, бүкіл орынбасарларымды, ауыл әкімдерін ертіп, ол ауылдарға да барып қайттым. Ондағы мақсат – халықты көру, халықпен кездескен соң міндетті түрде мәселелер айтылады. Соның күрделі-күрделі дегендерін көзіммен көріп қайту болатын. Алайда, ұсақ-түйек демей, басқа демей барлық мәселелерді қағазға жаздыртып алдым. Көптеген мәселелер жиналды. Аралап болғаннан кейін ұйымдастыру бөлімінің қызметкерлерін шақырып, «мына мәселені бөлек қой, бақылауға ал, ол – ауыл әкімдері шешетін мәселе» дедім. Басқа тоқсаннан аса мәселе аудан, облыс деңгейінде шешілетін болды.

Мен әкім болып келген кездегі ең үлкен проблема – сібір жарасының ошағы болды. Халықтың қорқынышын, уайымын түсінуге болады. Осы жерде, яғни, кабинетімде түнгі 12-ге дейін қалып, құжаттармен жұмыс істеген күндерім болды. Көмек сұрап бармаған жер, баспаған тау қалмады. Облыстық төтенше жағдайлар департаментіне, облыс әкімінің орынбасарларына түгел кіріп шықтым. «Мына мәселе бойынша төтенше жағдай жарияласақ, ақша бөлінеді, мұны шешпесек, ертең премьер-министрге жетіп, айқай болады» деймін ғой. Сөйтсем, «жоқ айналайын, өзің шеш» дейді. Сосын облыс әкімі Жансейіт Қансейітұлына кірдім. Ол кісі «Мәселе ушығып кетпей тұрғанда, тезірек шешіңдер. Заңдылық жағын қарап, жұмыс істеңдер» деді. Ауданға келген соң, заңдылықтарын сақтай отырып төтенше жағдай жарияладық. Осындай күрделі проблема туындаған кезде аудан әкімінің төтенше жағдай жариялауға құқы бар. Сол құқымызды пайдаланайық дедік. Осының арқасында сібір жарасының ошағын жою жұмыстарына деп 100 млн. теңге қаражат бөлінді. Ол қаражат түсісімен 3 айдың ішінде дамбалар салынып, судың арнасы ауыстырылып, бетондау секілді сібір жарасының ошағын жоюға арналған жұмыстар аяқталды. Дегенмен, 1 ай у-шу болды. Бүкіл газет, телеарна журналистері біздің ауданда жүрді. «Осы үшін қызметтен кетсем кетейін, бірақ осылай еткеннен басқа жолы жоқ» дедім. Ең соңында бұл мәселе толық шешімін тапты.

Тағы бір үлкен мәселе – Манкенттің үстімен ағып жатқан канал мың үйге қауіп төндіріп тұр еді. «Бұл жерде не істейміз?» деген сауал туды. Ауданда да, облыста да «төтенше жағдай жариялау кере»к дегенді үйреніп алыпты (күліп. ред). «Бұларыңыз не? Мен жарияламаймын» дедім. Ол үшін бүкіл «этаптардан» өтуің керек. Сөйтіп, оны өзіміздің ауданның есебінен, тағы бір сондай каналдың мәселесін облыстық бюджеттің есебінен шештік. Онан соң, үш ауысымды, апатты 3 мектептің жобалық-сметалық құжатын жасап, өткіздік.

Жоғарыда Сайрам ауданына әкім болып келген соң екі айдай мерзімде аудандағы бүкіл елді мекендерді аралап, сол жерлерде айтылған, өз көзіммен көрген барлық мәселелерді қағазға түсіртіп алдым деп едім ғой? Мақтанғаным емес, сол мәселелердің 99 пайызы бүгінде шешімін тапты. Ел болған соң проблемалардың, мәселелердің шықпай тұрмайтыны айтпаса да түсінікті. Яғни, бұл дегеніңіз – алдымызда жаңа міндеттер, көптеген жұмыстар тұр деген сөз. Ел үшін атқарылар жұмыстар ары қарай да өз жалғасын таба бермек.  

 

«Сайрам ауданы – ет өндіру бойынша облыста бірінші орында»

 

– Сайрам ауданы Түркістан облысындағы экономикалық әлеуеті зор санаулы аудандардың бірі ретінде белгілі. Мұнда көптеген кәсіпорындар, шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері шоғырланған. Ауыл шаруашылығы, соның ішінде мал шаруашылығының ерекше дамығандығы облыс түгілі бүкіл республикаға белгілі. Десек те, мұнымен тоқтап қалуға әсте болмайды. Сұрайын дегеніміз, Сайрам ауданы өзінің әлеуметтік-экономикалық потенциалын тиімді пайдаланып отыр ма?   

– Сұрағыңыз өте орынды. Осы сұраққа байланысты ауданның әлеуметтік-экономикалық потенциалына серпін беріп отырған негізгі үш салаға тоқталғым келіп отыр. Біріншісі – өнеркәсіп. Бұл сала – аудан экономикасына серпін беретін негізгі салалардың бірі. 2018 жылы өнеркәсіп саласында 40 млрд. теңгенің өнімі өндірілген. Құдайға шүкір дейік, өнеркәсіп өндірісі бойынша  ауданымыздың үлесі облыс көлемінде 8,8% құрап, 2-орынға тұрақтадық. Ал, негізгі сала – өңдеу өнеркәсібінде өткен жылы құны 1,3 млрд. теңгені құрайтын 5 инвестициялық жоба іске қосылып, 191 жұмыс орны ашылған.

– Олар қандай жобалар?

– Біріншісі – «Gas StandartSystem» ЖШС – сұйық газ сақтайтын кешен құрылысы. Жоба 2018 жылдың 4 шілдесінде облыс әкімінің қатысуымен іске қосылған. Жобаның құны – 1,0 млрд. теңге, ашылған жұмыс орны – 30 адам.

Екіншісі – «Южанка-5» ЖШС – «Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдейтін цех құрылысы». Шығаратын өнімі – көкөніс консервілері. Жоба 2018 жылдың қыркүйек айында іске қосылған, құны – 100,0 млн. теңге, ашылған жұмыс орны – 25 адам.

Үшіншісі – «Даут» ЖШС – «Сүт өнімдерін өңдейтін цех құрылысы». Шығаратын өнімі: қаймақ, сүзбе, айран. Жоба 2018 жылдың қыркүйек айында іске қосылған, құны – 30,0 млн. теңге, ашылған жұмыс орны – 6 адам.

Төртіншісі – «АХБК» ЖШС – «Тігін фабрикасы». Шығаратын өнімі: өндіріс жұмысшыларына арналған арнайы формалар, әскери киімдер, төсек-орын жабдықтары. Жоба 2018 жылдың қазан  айында іске қосылған. Жобаның құны – 172,0 млн. теңге, ашылған жұмыс орны – 100 адам.

Бесіншісі – «Артезия» ЖШС – «Сусындарға арналған пластикалық ыдыстар шығаратын цех». Жобаның құны – 30,0 млн. теңге, ашылған жұмыс орны – 30 адам.  

Қазақстан Республикасын индустриялық-инновациялық дамытудың 2015-2019 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы шеңберінде  «Өңірлер кәсіпкерлігін қолдау картасына» жалпы құны  7,8 млрд. теңгелік 13  жоба еніп, 2013-2018 жылдар аралығында  9 жобасы іске қосылып, 4,9 млрд. теңгенің өнімі өндіріліп,  417 адам жұмыспен қамтылған. Оның ішінде 2018 жылдың  желтоқсан айында бағдарлама аясында «Бірлік-4» ЖШС-нің  «Ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдейтін (көкөніс консервілеу) цех» іске қосылып, 20 жұмыс орны ашылды. Жобаның құны – 200 млн. теңге.

Өздеріңізге белгілі, Сайрам ауданы экономикасына мол серпін беріп отырған сала ол – ауыл шаруашылығы. Бұл салада 2018 жылы 63,5 млрд. теңгенің өнімі өндіріліп, өсім 9,3 пайызды құрады (2017 жылы – 58,1 млрд. теңге), облыстағы үлесіміз 11,7% құрап, облыс көлемінде 1-орында. Бұл салаға былтыр 4,3 млрд. теңге  инвестиция  тартылған. Былтыр 52 288 гектар егістік жерге ауыл шаруашылығы дақылдары егіліп  (2017 жылы – 47300 гектар), 34 200 тонна бидай, 8 056 тонна майлы дақылдар, 123 946  тонна көкөніс, 60 200 тонна картоп, 18 100 тонна жеміс-жидек, 13 680 тонна жүзім жиналды. Жалпы, 477 200 тонна сояулы мал азықтық дақылдары дайындалып, жоспар 100% орындалды.

Сондай-ақ, 2018 жылы 5,2 гектар жерге жылыжайлар салынып, нәтижесінде жұмыс істеп тұрған жылыжайлар көлемі 31,4 гектарды құрап, саны 105  бірлікке  жеткен.  Жылыжайлардан 2,0 мың тонна көкөніс өнімдері жиналған. Былтыр 152,5 гектар жерге тамшылатып суғару әдісі ендіріліп, жылдық жоспар 101,7%-ға орындалды. Аудан бойынша тамшылатып суғару әдісі ендірілген жалпы жер көлемі 608 гектарғажетіп отыр. Нәтижесінде, өсімдік шаруашылығында 23,6 млрд. теңгенің өнімі өндірілген.

Мал шаруашылығын дамыту бойынша да бірқатар жұмыстар атқарылды. Жалпы, ауданда 102 бірлік 10-15 бастық шағын мал бордақылау алаңдары, 42 жанұялық сүт ауласы ашылған. Жалпы, 989 мал бордақылау алаңында бір мезетте 34-35 мың бас мал бордақылануда. «Сыбаға» бағдарламасы бойынша 124 бас ірі қара мал, «Алтын асық» бағдарламасы бойынша 230 бас ұсақ мал сатып алынса, «Құлан» бағдарламасы арқылы 42 бас жылқы алынып, жоспарланған көрсеткіштерге қол жеткізілді. 2018 жылы 31,5 мың тонна ет, 119,5 мың тонна сүт, 16 млн. дана жұмыртқа өндірілген, 2017 жылмен салыстырғанда өсім бар. 2018 жылға 348 тонна мал және қой етін экспорттау жоспарланса,  1263,6 тонна ет экспортқа шығарылған. Нәтижесінде, мал шаруашылығында 39,9 млрд. теңгенің өнімі өндіріліп, 2017 жылмен салыстырғанда 8,8% артқан.

Егіс даласында еңбек етіп жатқан агроқұрылымдарды қолдау мақсатында 1437,4 млн. теңгеге ауыл шаруашылығы тауар өндірушілеріне субсидиялар берілген. 2018 жылы өткен облыстық «Агрофест-2018»  мерекелік  іс-шарасында жыл қортындысымен Сайрам ауданы ет өндіру бойынша I орын, мал шаруашылығы өнімдерін экспорттаудан I орын және агроөнеркәсіп кешенінің даму бағдарламасы көрсеткіштерін орындаудан III орынды иеленді. Жеке номинациялар бойынша «Нұр Көл» ЖШС астық өндіруден және «МанкентАгро» АШӨК көкөніс өндіруден облыс бойынша үздік атанғанын айта кетейін.

Сайрам ауданында шағын кәсіпкерлік саласы да дамып келеді. Аудан халқының  12,3 пайызы, яғни 25 мың адам осы салада жұмыс атқаруда. Белсенді кәсіпкерлік субъектілердің саны 14989  бірлікке жетіп, 9,4%-ға өскен. Нәтижесінде, шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері былтыр 109,2 млрд. теңгенің өнімі өндіріп, өсім 3,5% жеткен, төленген салық төлемдері 3,2 млрд. теңгені құрап отыр.

– Экономика тақырыбын қозғаған соң инвестиция туралы мәліметіңізбен бөліссеңіз. Сіз әкім болып келгелі Сайрам ауданына сырттан тартылған инвестиция көлемі қанша? Ішкі инвестицияның жағдайы қалай?

– Ауданға 2018 жылы 20,5 млрд. теңге инвестиция тартылған. Тартылған инвестицияның 47,8%-ы – мемлекеттік қаражат, облыс көлемінде ауданымыздың үлесі 7,1% немесе 6-орында. Сонымен қатар, былтыр 444,3 млн. теңгеге сыртқы инвестиция тартылып, 2017 жылмен салыстырғанда 21,8 % артқан (2017 жылы – 364,6 млн. теңге сыртқы инвестиция тартылған).

Жалпы, Сайрам ауданы бойынша мемлекет тарапынан 2018 жыл көлемінде 25315 тұлғаларға 10 695,6 млн. теңгеге қаржылай қолдаулар көрсетілді. Оның 8348,8 млн. теңгесі – қайтарымды несиелер, 2 346,8 млн. теңгесі әлеуметтік көмек және субсидия түрінде берілген.

– Дотацияға тәуелділік неше пайызды құрайды?

– Ауданның 2018 жылғы бюджетінің көлемі 29,5 млрд. теңге болса, оның ішінде  трансферттер үлесі  88,7%-ды, өзіндік кірістер үлесі  11,3 %-ды құраған болатын.  Ал,  2019 жылға арналған аудан бюджетінің көлемі 32,4 млрд. теңгені құраса, оның ішінде трансферттер көлемі 28,9 млрд. теңге, ауданның өзіндік кірісі – 3,4 млрд. теңге. Яғни, трансферттер көлемі былтырмен салыстырғанда 2,7 млрд. теңгеге көбейіп,  үлесі  89,4 %-ды құрады. Трансферттердің  артуы есебінен  өзіндік кірістер үлесі  2018 жылы 11,3 % болса,  2019 жылы 10,6 %-ды құрады. 2018 жылы жоғары бюджеттен берілетін трансферттер есебінен 1 ғана мектеп құрылысы аяқталып, пайдалануға тапсырылса, 2019 жылы трансферттер есебінен  8 мектеп құрылысы жүргізілуде.

– Аудан тізгінін қолға алғалы аудан бюджетін қаншалықты арттыра алдыңыз?

– Ауданның даму қарқыны бірінші кезекте мемлекеттік бюджетке тікелей байланысты екені білесіздер. Бюджеттің кіріс бөлігін ұлғайту мақсатында «Жергілікті бюджет түсімдерін ұлғайту және қосымша кіріс көздерін анықтау туралы» аудандық іс-шара жоспары бекітілген. Осы іс-шараларды атқару нәтижесінде 2018 жылы аудан бюджетінің өзіндік кірісінің жоспары 3081,9 млн. теңге болса,  нақты 3 324,3 млн. теңгеге орындалып, кірістер жоспары 100,8 %-ға, яғни 242,4 млн. теңгеге артығымен орындалды. Ал, 2019 жылға өзіндік кірістер жоспары 3435,7 млн. теңгеге жоспарланып, 2018 жылғы жоспармен салыстырғанда 353,8 млн. теңгеге артығымен жоспарланып отыр.

Жалпы, қосымша кіріс көздерін анықтау мақсатында аудан аумағынан тыс жерде тіркеліп, бірақ аудан аумағында жұмыс атқарып жатқан компаниялардың ауданға тіркелуін қамтамасыз ету бойынша жұмыстар жүргізілуде. Бүгінгі таңға «Optima Logistic», «NTR», «Olimp Center» жауапкершілігі шектеулі серіктестіктері және «Оңтүстік жолдары» мемлекеттік коммуналдық кәсіпорыны ауданға тіркеліп, салықтарын төлеуде.

– «Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған бағдарламасының» ауданда жүзеге асуы қай деңгейде? Оның аясында қандай нақты әрекет бар? Жұмыссыздық деңгейі қалай?

– Аудан халқының 39,7%-ы, яғни 81,3 мың адам экономикалық тұрғыдан белсендi, оның 77,1 мың адамы жұмыспен қамтылған. Жұмыссыздар саны 4242 адамды құрап, жұмыссыздық деңгейi – 5,2 пайыз. «Нәтижелі жұмыспен қамтуды үйлестіру және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған «Еңбек» мемлекеттік бағдарламасы» аясында 2018  жылы  5791 адам жұмыспен қамтылды. Бағдарламаның І-ші бағыты еңбек нарығындағы сұранысқа ие біліктіліктер мен дағдылар бойынша 340 адам 10 мамандық бойынша қысқа мерзімді кәсіптік оқумен қамтылып, кәсіптік мамандық алған 320 адам тұрақты жұмыспен қамтылды.

Бағдарламаның ІІ-ші бағытында «Бастау-бизнес» жобасы бойынша 156 адам кәсіпкерлік негіздеріне оқытылып, 167 адам шағын несие алды. Жаңа бизнес-идеяларды іске асырған 11 кәсіпкерге 2,4 млн. теңге  гранттар берілді.

Бағдарламаның ІІІ-ші бағыты аясында 3751адам тұрақты және уақытша жұмыстармен қамтылды.  «Жастар практикасына» – 461 азамат,  293 адам – әлеуметтік жұмыс орындарына, 385 адам ақылы қоғамдық жұмыстарға жолданды,  мүмкіндігі шектеулі 168 адам тұрақты және уақытша жұмыспен қамтылды.

 

«2021 жылға дейін Сайрам ауданының елді мекендерін 100 % табиғи газға қосу жоспарланған»

 

– Бір есебіңізде Сайрам ауданында табиғи газға қосылған елді мекендердің саны 45 пайыздай екенін, 3 жылдың ішінде 23 ауыл табиғи отынға қол жеткізеді деп айтып қалып едіңіз. Сол айтқандарыңыз қаншалықты жүзеге асып жатыр? Сайрам ауданы «көгілдір отынға»100 пайыз қашан қосылады?

– Ауданда 42 елді мекеннің 19-ы немесе 45,2% табиғи газға қосылған. Даму концепциясына сәйкес, 2018-2021 жылдар аралығында 23 елді мекен тұрғындарын табиғи газбен қамтамасыз етіп, 100%-ға жеткізу жоспарланған. Осы бағытта бірқатар жұмыстар атқарылды, оның ішінде: 2018 жылы облыстық бюджеттен 2,1 млрд. теңгеге 12 елді мекенге (Нұржанқорған, Қожақорған, Шіркін, Құрлық, Қасымбек датқа, Әсіларық, Ошақты, Қосбұлақ, Ханқорған, Жаңатұрмыс, Оразалиев, Теспе) газ құбырының құрылыс жұмыстары жүргізіліп, 11 елді мекеннің  құрылыс жұмыстары жыл соңында пайдалануға тапсырылды. 13,7 млн. теңгеге 10 елді мекенді газдандыру құрылысының жобалық құжаттары  дайындалды.

– Облыс әкімінің бастамасымен іске аса бастаған «Шатқал» бағдарламасындағы ауданның үлесі қандай?

– Сайрам ауданы аумағын абаттандыру мақсатында көпшілік демалатын саябақтар, шатқал мен өзен бойларын көгалдандыру  жұмыстарын атқару үшін,  зерделеу жұмыстары жүргізіліп, бүгінгі таңда аудан аумағындағы Қарасу ауылдық округі, Ақбай ауылында «Көпшілік демалатын саябақ», Қайнарбұлақ ауыл округі, Қасымбек датқа ауылында «Шатқал», Көлкент ауылы және Ақсу ауылы аумағынан өтетін «Ақсу өзені бойында демалыс аймақтарының» құрылысын жүргізу үшін, эскиздер дайындалды. Оған қоса «Шатқал» бағдарламасы аясында Көлкент ауылдық округінде барлығы 10600 түп көшет қондырылды. Ағымдағы жылы Көлкент ауылы Ақсу өзенінің бойына «Ақсу» шатқалын құру жоспарланған болатын. Қазіргі таңда Ақсу өзенінің бойына 600 түп көшет қондырылды. «Ақсу» шатқалының жобалау-сметалық құжаттары дайындалып, мемлекеттік сатып алу конкурсы аяқталып, жеңімпаз мердігер мекеме тарапынан құрылыс жұмыстары жүргізілуде. Сметалық құны – 19 537,3 мың теңге. Сонымен қатар, облыс әкімі Ж.Түймебаевтың 2017 жылғы 6 қарашадағы «Оңтүстік Қазақстан облысының елді мекендерін көгалдандырудың 2017-2021 жылдарға арналған «Шатқал» іс-шара жоспарын бекіту туралы» қаулысын орындау мақсатында, аудан тұрғындарының қатысуымен 2018 жылы жалпы саны 99695 түп көшет аудан аумағындағы арнайы бекітілген жер телімдеріне қондырылды. Жалпы, аталған бағдарлама бойынша жұмыстар биыл да өз жалғасын табатын болады.

– Білуімізше, қазір Сайрам ауданында 74 мектеп бар. Сондай-ақ, республикалық және облыстық бюджет есебінен 8 мектеп салуға ұсыныс жасалған екен. Осы ұсыныстар қолдау тапты ма? Сонымен бірге, ауданда мектеп тапшылығы бар ма? Апатты, үш ауысымды мектептердің бар-жоғы жайлы мәліметтеріңізбен бөліссеңіз.

– Білім саласы – қашанда басты назарда. Аталған салаға 2018 жылы барлығы 17,9 млрд. теңге жұмсалды. Оның ішінде аудандық бюджеттен 115,2 млн. теңгеге 2 мектепке (Махажанов атындағы орта мектеп, Бөкейхан атындағы орта мектеп) күрделі жөндеу жұмыстары, 5 мектепке 15,9 млн. теңгеге ағымдағы жөндеу жұмыстары жүргізілді. Сонымен қатар, білім беру нысандарының құрылысына барлығы 766,0 млн. теңге қаралып, 7 мектептің құрылыс жұмыстары жүргізіліп, Құтарыс ауылындағы Ы.Алтынсарин атындағы орта мектептің ғимаратын қайта құру құрылысы аяқталып, пайдалануға тапсырылған, қалған 6 нысан 2019 жылға өтпелі. Аталған білім ошақтары ел игілігіне тапсырылатын болса, онда үш ауысымды, апатты мектептердің мәселесі толығымен шешілетін болады. Аудандық бюджеттен 18,9 млн. теңге білім беру нысандары құрылысының  ЖСҚ әзірлеуге жұмсалған.

– Жібек жолы ауылының тұрғындары мектептің күрделі жөндеу жұмыстары неліктен күзде басталғандығын түсінбей дал боп жүр еді. Мыңға жуық оқушы білім алатын Бөкейхан атындағы жалпы орта мектепте күрделі жөндеу жұмыстары жүруіне байланысты балалар қазан айының аяғынан бастап көрші 4 ауылға қатынап оқуға мәжбүр болды. Бұл мәселе шешімін тапқан болар? Күрделі жөндеуді неге күзде бастадыңыздар?

– Ә.Бөкейхан атындағы жалпы орта мектебінің ғимаратын күрделі жөндеуге аудандық бюджет есебінен 115 453 383 теңге қаражат бөлінген. Мемлекеттік сатып алу бойынша электронды конкурс өткізіліп, қорытынды хаттамасымен конкурсқа қатысқан өнім берушілердің келіспеушілігі салдарынан облыстық ішкі мемлекеттік аудит департаментіне шағым түсірілген. Осыған байланысты, конкурстың жеңімпазын анықтау біраз уақытқа созылды. Нәтижесінде, 2018 жылдың 23 қазанында «БеМир-Құрылыс» ЖШС-мен 69 440 000 теңгеге келісімшарт түзіліп, күрделі жөндеу жұмыстары 25 қазан күні басталған.

Күрделі жөндеу жұмыстары барысында мектепте білім алатын 920 оқушы жақын маңдағы ауылдардағы 4 мектепке тасымалданып оқытылған. Күрделі жөндеу жұмыстары 2018 жылдың 6 желтоқсанында толық аяқталып, қабылдап алынды. 

 

«Сайрам ауданында 111 діни бірлестік жұмыс істейді»

 

– 206 мың халқы бар Сайрам ауданында қоғамдық тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін қандай шаралар атқарылып жатыр? Тұрғындардың жат ағымдардың жетегінде кетпеуі үшін не істелуде?

– Жалпы, елдің жан-жақты дамуына сонда тұрып жатқан ұлттардың ауызбіршілігі, татулығы, бірлігі үлкен үлес қосады. Бүгінгі таңда Сайрам ауданында қоғамдық тұрақтылықты қамтамсыз ету бағытында 8 этномәдени орталық, 26 үкіметтік емес ұйым, 4 саяси партияның филиалдары, 111 діни бірлестік, аудан әкімі жанынан «Ырыс алды –  ынтымақ» қоғамдық форумы жұмыс істейді. Сонымен қатар, достық қарым-қатынасты, ұлтаралық татулықты нығайту мақсатында барлық ауыл округтерде Қазақстан халқы Ассамблеясы жанынан құрылған Қоғамдық келісім және Аналар кеңестері жұмыс істейді.

Тұрғындардың жат ағымдардың жетегінде кетпеуін, дін саласындағы тұрақтылықты қамтамасыз ету, діни экстремизм мен терроризмнің, кереғар діни ағымдар мен секталар іс-әрекетін алдын алу бойынша ақпараттық түсіндіру тобы құрылып, түсіндірме жұмыстары жүргізілуде. Дәстүрлі дінді насихаттау, жат ағымдардың ықпалынан сақтандыру мақсатында «ELNUR TV» телеарнасының «Иман нұры» бағдарламасы аптасына бір реттік жиілікпен тұрақты түрде эфирге шығарылуда. «Мәртөбе», «Пульс Сайрама» және «Сайрам садоси» газеттерінде мақалалар жариялануда. Бұдан бөлек, діни салаға қатысты барлық мәселелер бойынша ақпарат қабылдауға, сондай-ақ, деструктивті діни қызметтен зардап шеккендерге кеңесшілік және психологиялық көмек көрсетуге арналған «114», «110» үш санды нөмірімен қосылған «Қауырт желі» туралы ақпараттар жергілікті газеттер арқылы насихатталуда. Сондай-ақ, ауданда облыс тарапынан бөлінген теолог мамандар да тиісті жұмыстарын атқарып отыр.

– Ауданның рухани туризмді дамыту әлеуеті зор. Бірнеше тарихи және киелі орындар бар. Оған туристерді тартуда қандай нақты шаралар қарастырылып отыр?

– Жалпы, Сайрам ауданында 8 туристік нысан орналасқан, оның ішінде: 6 қонақүй («Рандеву Сити», «Эль Нұр», «Ұлан» спорттық оқыту-жаттықтыру базасының қонақүйі, «Арсенал» «Алматы» және «Таң Нұры» қонақүйлері); «Манкент» шипажайы және «Элит Сервис Plus» емдік-сауықтыру орталығы. Сонымен қатар 2 тарихи-сәулет ескерткіші бар. Олар: «Сиқым баба» кесенесі және «Жаныс баба» мавзолейі. Аудан аумағында жазғы маусымда демалатын орындар саны – 14, атап айтқанда, «А-дем», «Береке», АҚ «Санаторий «Манкент», «Ақбұлақ», «Океан», «Жаз», «Эль-Нур», «Жан-Сая», «Ақбастау», «Керемет», «Қарасу», «Сағыныш», Жан-Аква», «Береке» демалыс аймақтары қызмет атқарды.

Ауданда туристік маршрут дайындалған. Бұл маршрутта «Манкент» шипажайы, «Сиқым баба» және «Жаныс баба» кесенелері енгізілген. Туристік маршруттардың бойында инфрақұрылымды жетілдіру тапсырмасына сәйкес: бүгінгі таңда Сайрам ауданы бойынша «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» халықаралық көлік дәлізі бойында 11 қызмет көрсету нысаны орналасып, қызмет көрсетуде. Оның ішінде: 6 бірлік жанар-жағар май бекеті, 1 бірлік қонақүй, 4 бірлік қоғамдық тамақтандыру орындары қызмет көрсетуде.

2019 жылы туризм саласын екі бағытта дамыту жоспарланып отыр. Біріншісі – сауықтыру туризмі. Сайрам ауданы Шымкент қаласына жақын орналасуына және  «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» халықаралық көлік дәлізі аудан орталығына жақын болуына  байланысты, ойын-сауықтыру және емдік-сауықтыру туризмі жақсы дамыған. 2019 жылы Ақсу а/о қарасты «Ақсукент 2» ауылында 3 қабатты «Шарапат» ЖШС оңалту, сауықтыру орталығы» іске қосылуы жоспарлануда. Жобаның құны – 500 млн. теңге. Бүгінгі күнге жағдайы: Бөлме саны – 30, оларда төсек-орын саны – 52 бірлік. 3 қабатты жатын корпусының құрылысы толығымен аяқталған,  30 бөлмеге толығымен жиһаздар алынған.  Бірінші қабатта бөлмелер саны – 8, онда төсектер саны – 9. Бірінші қабаттағы бөлмелерге кең есіктер қойылған және мүгедектер үшін ыңғайластырылған. Корпусқа кіре берісте пандус орнатылған. Жаздық бассейн құрылысы аяқталған, қыстық жылы бассейн құрылысы жүруде. Мемлекеттік актісі алынған. Іске қосу биылға жоспарланып отыр.

Екіншісі – мәдени-тарихи ескерткіштер. Сайрамда бар сансыз бап, Отырарда отыз бап, Түркістанда түмен бап, баптардың бабы Арыстан бап, ең үлкені Хален бап екені баршамызға мәлім. Сайрам ауданында 2017 жылы туристік маршрут дайындалған. Бұл маршрутта «Манкент» шипажайы, «Сиқым баба» және «Жаныс баба» кесенелері енгізілген. Осы бағытқа Қарамұрт ауыл округінде орналасқан «Хален бап» Қытай тарихнамасында «садағы мен семсері» қолынан түспеген қаһарман қолбасшы және Көлкент ауылында орналасқан қазақ ханы Абылайханның бекінісі болған «Ханқорған төбесін» туристік маршрут тізіміне қосып, жарнамалау жұмыстарын, телеарналарға видеороликтер дайындау және «Жас туристер орталығы» мемлекеттік қазынашылық коммуналдық кәсіпорынымен бірлесіп, балаларды туризмге баулау мақсатында және мәдени-тарихи орындарды ел назарына жеткізу үшін іс-шара жоспары дайындалып, тиісті жұмыстар жүргізілуде.

– Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқандар – Дәурен ӘБДІРАМАНОВ,

Тұтқабай ФАЗЫЛБЕК.

Түркістан облысы: Төлеби ауданының әкімі Бауыржан ОМАРБЕКОВ: «Халықты тыңдай білген, проблемадан қашпаған әкімнің еңбегі зая кетпейді»

Түркістан облысы: Төлеби ауданының әкімі Бауыржан ОМАРБЕКОВ: «Халықты тыңдай білген, проблемадан қашпаған әкімнің еңбегі зая кетпейді»

...«Аудан басқаруға дайын емеспін» деген сенімсіздік сейілді

 

– Бауыржан Бақытұлы, әңгімемізді сәл әріден бастасақ. Өмірбаяныңызға үңілсек, Түркістан облысы бойынша аудан тізгіндеп отырған азаматтардың ішіндегі ең жасы екенсіз. Бұл, сірә, сіздің отызда орда бұзғаныңызды білдірсе керек. Еңбек жолыңыздың алғашқы 10 жылға жуығын табан аудармай банк саласына арнапсыз. Ал соңғы 3 жылда мемлекеттік қызметке бет бұрып, қысқа уақытта аудан әкімі лауазымына дейін көтерілдіңіз. Мұның сыры неде? Жалпы, мемлекеттік қызметке ауысуыңызға не түрткі болды? Банк саласынан жалықтыңыз ба? 

Жамантай БЕЙСЕНБАЕВ, Жетісай ауданының әкімі: «Елбасының жарлығы шыққанда ел көзіне жас алып, ерекше қуанды»

Жамантай БЕЙСЕНБАЕВ, Жетісай ауданының әкімі: «Елбасының жарлығы шыққанда ел көзіне жас алып, ерекше қуанды»

- Жамантай Қанайұлы, Мақтаарал ауданы екіге бөлініп, Жетісай ауданы құрылып, өз алдына енші алып шықты. Осы тарихи сәттің басы-қасында жүріп қана қоймай, жаңадан құрылған ауданның тізігіні қолыңызға тапсырылып отыр. Осынау жарқын оқиғаларға толы 2 айда аудан өмірінде бірталай өзгерістер орын алған болар? Халықтың көңіл күйі, ауданның бөлініп шығуына деген көзқарасы қалай?

- Аудан бөлінгеннен кейін халықты Елбасының жарылығымен арнайы таныстыру үшін өзіміздің қарашаңырақ – Мақтаарал ауданындағы орталық стадионға жинадық. Ораза айының іші болса да, 9 мыңға жуық адам жиналды. Ауданның бөлінгеніне халық риза. Қуанышты. Облыс әкімі Жансейіт Түймебаев, облыстық мәслихаттың депутаттары, ақсақалдар, зиялы қауым өкілдері келді. Халықтың зор ықыласына куә болды.

Әу баста "ауданды үшке бөлсек" деп, жоғарыға ұсыныс бергенбіз. Облыс әкімі есеп беруге барған кезінде Елбасы: «Аудандарды бөлу не болып жатыр?» - деп сұрапты. Сол кезде облыс басшысы "Сарыағашты екіге, Мақтаралды үшке бөлсек" деген ұсыныс барын айтады. Елбасы: «Жансейіт, мынау Семейден, Торғайдан маған дүркін-дүркін хаттар келіп жатыр. «Титтей ғана жерді үшке бөлгенше оны да, бізді де екіге бөліп берсеңізші» дейді. Осыны да бір ойланып көріңдерші»,- десе керек. Мен елді мекендерде халықпен кездескен кезде «біздің мына шетіміз бен ана шетіміз - 30 километр. Ар жақта, Семей, Торғай өңірлерінде жер миллион гектарлап жатыр. Бір шетінен екінші шетіне шығу үшін кем дегенде бір апта жүреді. Біз Құдайға шүкір дейік те. Екіге бір бөліп алайық, кезінде сөйткенімізде қазір үшке бөлуге болар ма еді», - дедім. Халыққа рахмет, бәрі түсіністік танытып, қолдау білдірді. Елбасының жарлығы шыққанда ел көзіне жас алып, ерекше қуанды. Енді келешекте елдің экономикасы ары қарай дамып, халықтың саны арта түссе, тағы да бөлуге болар деп ойлаймын.

Ауданды екіге бөлу барлық жағынан тиімді болды. Екі әкім болса, ауылына жақын, халықпен, тұрғындардың мәселесі бойынша жиірек жолығып тұруға мүмкіндік болады. Оның үстіне қаншама мамандар базарда отыр, жұмыс таппай жүр, соларға жұмыс орындары ашылды. Бұрындары әкімдікке қарасты 12 бөлім болатын болса, қазір екі ауданда 24-ке жетіп отыр. 24 бөлімнің бастығы бар, қызметкерлері бар дегендей. Аудан ықшамдалғаннан кейін басқаруға да оңай болады. Халықтың да келіп кетуіне ыңғайлы. Көптеген мамандар өздерінің мүмкіндіктерін, қабылеттерін көрсете алмай жүрсе, енді басшылық орындарға келіп, мүмкіндіктері артты. Сырттан бір де бір маман тартқан жоқпыз. Осы өңірдің, бұрынғы Мақтаарал ауданы әкімдігінің қызметкерлерін екіге бөлдік те қойдық. Бюджетті де екіге бөлдік. Жаңа жылдан бастап бізге жаңа штат береді. Ол штатқа сәйкес қосымша бюджетін береді. Сол бойынша ары қарай жұмыс істейміз.

Бүгінгі таңда аудан әкімдігін, дербес бөлімдерді құру жұмыстарын, мамандарды бекітуді толық біттік. Әкемізден қалған дүние емес, барлығын екіге бөлейік деп екі әкім  келістік. Екеуміз қырылып жататын болсақ, елді бүлдіреміз. Бір мәселе орын алып жатса, тез жиналып, бірлесіп шешетін болдық. Құдайға шүкір, ондай проблемалар бола қойған жоқ. Кейбір мәселе біз жақтың, кей мәселеде ол жақтың ыңғайына қарай шешілуде. Қазіргі таңда екі ауданды қосқанда 182 елдімекеннің 113-і - біздің, яғни Жетісай ауданында қалып отыр. Халықтың саны - 173 мың. Мақтаарал ауданында 131 мың халық бар. Негізі, бөлген кезде теңбе-тең етіп бөлуге болар еді, бірақ Жетісай қаласының бір шеті Мақтааралға кетіп қалатын болды. Сол үшін халыққа қиын болмасын деп тиімді етіп бөлдік.

- Сіз әкім болып тағайындалған кезде Түркістан облысының әкімі Жансейіт Түймебаев: «Аудан әкіміне жүктелер ең басты үш тапсырма бар. Олар: саяси тұрақтылықты сақтау, аудан тұрғындарының бірлігін нығайту және экономикалық тұрақтылықты сақтай отырып өсімге қол жеткізу. Осы шаруалар сапалы орындалса, бәрі жақсы болады. Шекара маңында орналасқандықтан Жетісайдың стратегиялық маңызы өте жоғары. Даму мүмкіндігі де мол. Әсіресе, ауыл шаруашылығын жүйелеп дамытып, кәсіппен шұғылданамын деушілерге қолдау көрсетілсін», -дегені есімізде. Сол айтқандай, саяси тұрақтылық пен аудан тұрғындарының бірлігі қандай? Кәсіпкерлікті дамытып, зкономикалық өсімге қол жеткізу үшін нендей шаруаларды қолға алып отырсыздар?

- Бұл өңірдегі халықтың негізгі күнкөрісі - жер. Ауыл шаруашылығы. Соның ішінде мақта шаруашылығы, бақша, көкөніс өнімдері. Бұрынғы Мақтаарал ауданына әкім болып тағайындалғаннан кейін үш-төрт күннен соң ауыл шаруашылығын қалай дамытамыз деген мәселе бойынша үлкен семинар өткіздік. Және айына екі рет агротехникалық шаруалар басталғанда халықты, шаруалар мен диқандарды шақырып, басын қосып, семинарлар өткізіп отырмыз. Биыл қауын-қарбыздарымыз мынау көршілес Өзбекстан Республикасына қарағанда бір апта, он күн ерте пісті. Біздің биылғы ең бірінші алған өніміміз – қырыққабат. Қауын-қарбыздың да, қырыққабаттың да өнімділігі жақсы болды. Судан қиындық болған жоқ.

Біздегі ең үлкен проблема – зиянкестер. Зиянкестермен күресте биыл біз биологиялық әдіске басымдық бердік. Бұл, біріншіден, экологиялық таза әдіс. Екіншіден, химиялық әдіске қарағанда арзан. Сосын, ауыл әкімдіктеріне төрт-төрттен зерттеуші мамандар жібердік. Шаруаларға жәрдем берсін деп. Ол төртеудің біреуі облыстық зиянкестерге қарсы болжам орталығының маманы. Үш ай бойы олар шаруаларға қай кезде не істеу керектігін айтып отырды. Жылда бізге Ауыл шаруашылығы министрлігі республикалық бюджеттің есебінен 250-300 млн. теңгеге химиялық препараттар беретін. Ол шаруалараға қолдау ретінде тегін таратылады. Биыл ешкім қатыспай, конкурстың өтпей қалуына байланысты ол қаржы, препараттар келген жоқ. Бірақ, биологиялық әдісті қолдану арқылы ол қаржының жоқтығын халыққа білдірген жоқпыз.

Айтып кеткенімдей, судан анау айтқандай проблема болған жоқ. Дегенмен, Өзбекстандағы «Достық» каналынан бір аптаға дейін суды өшіріп тастаған, судың мөлшерін бірден түсіріп жіберген кездер болды. Елбасының тікелей тапсырмасымен 15 млрд. теңгеге салынған машиналық каналымыз бар. Сол арқылы біз судың мөлшерін реттеп отырмыз. Машиналық каналда 12 насос бар. Қазақта мақала бар ғой, «әкең мұрап болса да, құлақтың басында бол» дегендей, құлақтың ақырғы жағынан бастап суаруға әрекет жасадық.

- Жетісай елімізде бірінші кезекте ауыл шаруашылығы ерекше дамыған өңір ретінде аса танымал. Жетісай десе, көпшіліктің көз алдына алдымен қауын-қарбыз, ақ алтын – мақта, бақша дақылдары елестейді. Сұрайын дегеніміз, осы қауын-қарбыздың, мақтаның, бақша өнімдерінің шығымы қалай? Диқандар төккен терінің өтеуін қайтара алып жүр ме?

- Ең негізгі дақылымыз – мақтадан мол өнім аламыз деп отырмыз. "Арық айтып, семіз шық" дейді ғой қазақ, сол айтпақшы, биыл мақтаның шығымдылығы гектарына кемі 25 центнерден кем болмауы керек. Бұрындары мақтаның 90-95 пайызын қолмен теретін едік. Қазір жылдан-жылға комбайнмен теруге көшудеміз. Оның үлесін 90-95 пайызға жеткізсек деген ниет бар. Қазір қосымша тағы төрт жүйекті 12 комбайн алдырудамыз. Ол бұрынғы екі комбайнның рөлін атқарады. Сапалы, таза тереді. Бұрынғыдай балаларымыз мақта тергенше, сабақ оқысын. Қыздарымыз, келіндеріміз 20-30 келі қап арқалап, ауру жапсырғанша, бала тусын, бала тәрбиесімен айналысса дейміз ғой бір шетінен. Өзбекстаннан келетін жұмысшыларға тапқан табыстың 20-30 пайызын бергенше, бала-шағаларына жұмсағаны дұрыс қой. Комбайнмен тергенде оған кететін шығын тапқан табыстың 10-15-ақ пайызын құрайды. Шаруаларға осыны түсіндіріп жатырмыз.

Өздеріңіз білетіндей, өткенде елімізде бірінші рет «Қауын-fest» өткіздік. Түркіменстанның, Тәжікстанның өткізген қауын фестивальдарынан мәліметтер алып, әрбір елді мекендерде жиналыс өткізіп, әжелеріміздің, апаларымыздың істеген істерін қайта жаңғыртайық. Рухани жаңғыру болсын. Сол баяғы қауынқағымызды, қауынқұртымызды танытайық, насихаттайық дедік. Негізгі мақсатымыз - келешекте қауын-қарбызымызды 100 пайыз өңдеуден өткізіп, қалдықсыз өнімге айналдыру. Шындап келгенде, қауын-қарбыздың қабығын да өңдеуден өткізуге болады. Қауын-қарбызды сығып, шырынын алуға болады. Соған қосымша қаржы керегін, өңдеумен айналысатын цехтар ашу керектігін айттық. Жалпы, биыл ауыл шаруашылығы саласындағы көрсеткіштер жаман болған жоқ. Бұл - бірінші кезекте халықтың төккен терінің, еткен еңбегінің, бірлігі мен ынтымағының арқасы. Ел еңбегінің өтеуін алып отыр. Бір нәрсе егіп, содан банкрот болдым деп отырған адам жоқ. Еңбек еткен азамат сол еңбегінің жемісін көруде.

- Мамандығыңыз бойынша ғалым агроном екеніңізді білеміз. Алғашқы еңбек жолыңызды Алматы облысының Қаскелең ауданындағы «Пригородный» кеӊшарыныӊ аға агрономдығынан бастапсыз. Одан кейін де қызметіңіз көп жағдайда ауыл шаруашылығы саласымен, сосын Жетісай-Мақтаарал ауданымен тығыз байланысты болыпты. Бүгінде ауданда қандай проблема бар екендігін, оны қалай шешу керектігін сізден артық білетін адам кем де кем болар? Жетісай ауданында дәл қазір ең өзекті деп қай мәселелерді айтар едіңіз?

- Жетісай ауданы үшін бүгінгі таңда ең өзекті мәселенің бірі біз өндірген өніміміздің көпшілігін шикізат ретінде жіберіп отырғандығымыз. Екі ауданда да - сол мәселе. Мысалы, мақтаны аламыз да талшық күйінде ғана сатамыз. Егер оны жіп қылып сатсақ, қосымша тағы пайда түсер еді. Оны мата қылып сатсақ, пайда одан сайын көбірек болады. Киім қылып тіксек, одан да қосымша табыс көздері болар еді. «Қауын-fest-ті» өткізгендегі бір мақсатымыз осында қауын-қарбыздан джем, тосап, шырын жасап шығаратын өңдеу цехтарын ашу, оны ашатын кәсіпкерлердің қызығушылығын ояту, пайдасы шаш-етектен екенін көрсету болатын. Одан қалса, қауын-қарбызды бал араларына азық, малға жем ретінде пайдалануға да болады. Бір ғана қауынның өзінен он түрлі өнім шығаруға болатынын біз кеше көрсеттік. Сонда біздің еккен қауынымыз қалдықсыз өнімге айналады.

Жеріміздің барлығы суармалы. Сол жердің арқасында халық күн көріп отыр. Біз осы жерден жем-шөп дайындайтын үлкен кооперативтер құру арқылы тауық фермаларын, мал бордақылау фермаларын ашсақ, құрама жемді өзімізде шығарсақ дейміз. Бұл біріншіден қосымша жұмыс орыны және қосымша табыс көзі болар еді. Міне, осындай мәселелеріміз бар. Мұның бәрін қолға алып, жүзеге асыруға болады, әрине.

Одан кейін, екі аудан болып, бюджет аз болып, мәдени ошақтарға көңіл бөлінбей қалды. Көпшілігі күрделі жөндеуді қажет етеді. Алдағы жылдары бюджеттің көлеміне қарап, дұрыстаймыз деп отырмыз.

Тағы бір айта кетерлігі, мақта шаруашылығындағы проблемалардың бірі шабық еді. Қазір шабықты химиялық әдістермен жасауға болатынын халық түсініп, үйрене бастады. Сосын, мақтаның өнімділігін арттыру -  проблемалардың үлкені. Мен 2010 жылы АҚШ-қа бардым. Арканзас деген штатында болғанымда ондағы мақташылар гектарынан 60 центнерге дейін өнім алады екен. Іштей, "біз неғып ала алмаймыз" деймін ғой қызығып. Сол жерден терең қопсытуды үйреніп, біраз агротехникалар алып келдік. Соны пайдаландық. Елге келген соң мұндағыларға айтсам, ақсақалдар «Әй, шырағым, мұхиттың арғы жағын қайтесің, өзімізді қатырып алайық та» дейді. Көктем шыға әр ауылға барып семинар өткізіп, «мынаны былай етсек, 5 центнер қосылады, мынаны былай қылсақ, 7 центнер қосылады, одан кейінгі технологияны қолдансақ, 15 центнерге көбейеді» деп түсіндірдік. Кейін сол ақсақалдар келіп  рахмет айтты. «Кезінде сен сөйтіп айтқанда сенбеп едік, кейін байқап көрсек, шынымен де тиімді екен» деді. Қазір терең қопсыту сияқты технологияларды халық үйреніп алды.

Өзіміздікі бар, шет елдердің тәжірибелеріне қарап отырып шаруаларға мынадай мәселені көтердім: бағаны зауыт емес, біз қоюымыз керек. Біз талап етуіміз керек. Қазір зауыт жетеді. Ауданда 11 зауыт бар. Олар ылғи келісіп алады да, «мынадай бағаға қабылдайық» дейді. Дәл осындай жағдай Иранда да болған екен. Оларда да зауыттар келісіп алып, «мына бағада аламыз» депті. Шаруалардың еңбегі ақталмай қалған. Сосын, мақта шаруашылығы ассоциациясын құрып, басқа мемлекеттердің  зауыттарымен келісімшарт жасасайық деп, еліндегі бір де бір мақта зауытына мақта тапсырмай қойыпты. Зауыттардың бәрі банкрот болған. Ақырында, келесі жылдан бастап Иранның зауыттары мақтаны шаруалардың айтқан бағасына қабылдайтын болыпты. Осыны естіп, мен ауылдағы шаруаларға «мақтаны шикі күйінде емес, талшық күйінде сатайық. Талшық күйінде сатсақ, зауыттар өктемдік жасай алмайды. Қосымша 30 пайыз ақша ұтасыңдар» дедім. Бірақ енді шешілмейтін мәселе жоқ. Зауыттармен келісіп, ақылдасып шешеміз ғой. Тым ондай күрделі проблема бола қоймас деп отырмыз.

- Биыл мақта бағасы қалай? Былтырғыдан жоғары болуы мүмкін бе?

- Жалпы, биыл Ливерпуль биржасында мақта бағасы жаман емес. Соңғы бір аптада сәл түсіп, қайта көтеріліп жатыр. Болжамымыз бойынша бір келі мақтаның бағасы ең кемі 200 теңге болуы тиіс. Доллар құнының көтерілуіне қарай 215 теңгеге дейін көтерілуі де мүмкін. Индексті қарап отырмыз. Былтыр баға 150-160 теңгеден басталған болатын. Айтып өткенімдей, биыл мақта бағасы жоғары.

- Біраз жылдан бері елімізде үдемелі индустриалды-инновациялық даму бағдарламасының шеңберінде әр аудан-қалаларда индустриялық аймақтар құрылып жатыр. Олардың біразы бүгіндері өнімдерін ұсына бастады. Жетісай ауданында индустрияландыру бойынша қандай жұмыстар жасалып жатыр? Индустриялық аймақта қанша жоба іске қосылған?

- Біз индустриялық аймағымызда 4 жобаны бастаған болатынбыз. 12 жобаға жеткіземіз деген мақсат болған. Алайда, ол жобалардың барлығы аудан бөлінгеннен кейін Мақтаарал ауданының үлесіне берілді. Одан кейін, аудан бөлінбей тұрып Мақтааралға кіре берісте 12 гектар жерге индустриялық аймақ ашқанбыз. Бұрын бізде қауын-қарбызды, көкөністі өткізу деген үлкен проблема болатын. Сарыағашқа апарып, сол жерде сақтап, сататынбыз. Индустриялық аймақты ашқан соң бірінші кезекте диқандар өнімін алысқа апарып сатпай-ақ, осы жерде сақтап, сатсын деп логистикалық орталық құрдық. Өзбекстаннан, Ресейден, өзіміздің кәсіпкерлерді де шақырып, ұйымдастырып, сол жерде диқандар өнімдерін сата бастады. Ол жерге сыйымдылығы 3,5 мың тонналық екі қойма, қонақүй салынатын болады. Оның жобасы да, қаржысы да шешілген. Бұл логистикалық орталық Мақтаарал ауданының территорияысында болғанымен, екі ауданның диқандары ортақ пайдалана береді. Аудан бөлінгенімен, біздің көп нәрсеміз ортақ. Ертең аудандарымыздың 90 жылдығын да бірге өткіземіз. Кешегі өткен «Қауын-fest-те» де «сен бөлініп кеттің» деп, бір-біріміздің көкірегімізден итеріп тастаған жоқпыз, оны да бірлесіп өткіздік.

Дегенмен, әлгінде айтып кеткенімдей, қауын-қарбызды қалдықсыз өңдеп, өнім шығаратын цехтар, зауыттар ашу үшін индустриялық аймақ құрсақ деген ойдамыз. Біздің де бюджетке салық түсімі керек. Аудан халқын жұмыспен қамту керек дегендей. Былайша айтқанда, логистикалық орталық ортақ болады, ал индустриялық аймақты қосымша ашамыз. Қазір осы жоба бойынша жер қарастырылып жатыр. Бізде бос жер табу проблема. Бір шаршы метрдің де иесі бар.

- Шаруашылықтың дені суармалы жерлерге қарап тұрғандықтан, су мәселесінің болатындығы айтпаса да түсінікті. Жетісайлық диқандар судан қиналып жатқан жоқ па?

- Биыл судан проблема болған жоқ. Дегенмен, машканалға біршама қайта құру, жаңғырту жұмыстарын жүргізу керек. Ол бойынша жобалар жасалып бітті. Егер қаржы мәселесі шешіліп, жұмыстар жүргізілсе, біз мына Өзбекстан, Тәжікстан Респбуликаларына су бойынша кіріптарлықтан құтылып, өзімізді өзіміз сумен толық қамтамасыз етеміз. Машканалға қосымша насостар қою керек. Сосын, бір шлюз салып, ол жерден тағы төрт насос қоятын болсақ, Мақтаарал ауданын да, Жетісай ауданын да сумен толық қамтамасыз етуге мүмкіндік туады.

 Жоғарыда "Өзбекстан тарапынан су аз келген кездер болды" деп едім ғой, осы каналымыздың арқасында халық ол проблеманың болғанын тіпті білмей де қалды. Каналдың басына кезекші қойдық. Телефоным тәулігіне жиырма төрт сағат өшпейді. Судың деңгейін үнемі бақылауда ұстадым. Ауыл шаруашылығы министрлігіне, Су ресурстары комитетіне рахмет. Бұл жақтан біз мәселелерді реттеп отырсақ, жоғарыдан олар қолдау көрсетіп келеді. Үнемі тығыз байланыста жұмыс істеп келеміз. Сол кісілердің еткен еңбектерінің арқасында судан тапшылық көрген жоқпыз.

- Су дегеннен шығады, ауданда ауызсу мәселесі қаншалықты шешімін тапқан? Халық таза су ішіп отыр ма? Қазіргі таңда 104 елді мекеннің 65-і тәулік бойына ауызсумен қамтылып отыр екен. Қалғандарының жай-күйі қалай?

- Бізде ауызсу бойынша үлкен проблема бар. Құбырлар ескірген. Оның көпшілігін біз ағымдағы жөндеуден өткізіп келген болатынбыз. 10 теңге шығын болатын жұмыс ағымдағы жөнеудің есебінен 5 теңгеге жасалып келді. Бізде қазір ауызсу құбырларын толық ауыстырып, жаңалауды қажет ететін 12 елді мекен бар. Ол құбырлар осыдан 60-70 жыл бұрын жүргізілген. Осыншама жылда ол құбыр әбден шіріген. Судың қысымын арттырсаң, құбырлар жарылып кетеді. Оны кесіп алып, жалғауға келмейді. Оларды толық ауыстыру керек.

Қазіргі таңда Жетісай қаласындағы су құбырларын ауыстырып жатырмыз. Қаламыздың «Ескі шаһарындағы» 12 көшенің су құбырын ауыстырдық. Енді қалған жеріне жоба жасап, сараптауға жібердік. Сараптама бітсе, Жетісай қаласын Абай топтық су жүйесіне қосуға мүмкіндік бар. Жалпы, Абай топтық су жүйесі Жетісай, Мақтаарал ауданын ауызсумен қамтуға арнап құрылған. Қазір енді осы бойынша тиісті жұмыстарды жүргізіп жатырмыз.

Біздегі жерасты суларының зерттеу, барлау жұмыстары осыдан 60 жыл бұрын жасалған. Соңғы 5-6 жылда біз ұңғымаларды қазбай қойдық. Себебі бұрынғы барлау жұмыстары бойынша 400-500 метр тереңдікте су бар деп анықталған жерді қазсақ, су жоқ болып шығады. Барының өзі ащы су. 5-6 ауылда осылай болды.

- Соңғы 1-2 айдың ішінде Жетісай ауданында бірнеше мектептің пайдалануға берілгенінен хабардармыз. Сұрағым келгені, ауданда мектеп тапшылығы бар ма? Үш ауысымды мектеп, апатты мектеп деген секілді қиындықтар мазаламайды ма?

- 2020 жылға дейін бізде мектеп проблемасы толығымен шешіледі. Жыл басында бір мектепті пайдалануға бердік. Тұрар Рысқұлов атындағы мектептің құрылысы желтоқсан айында бітуі керек еді, бірақ біз оны қазан айында мерзімінен бұрын тапсырғалы отырмыз. Ауданымызда қазір 70 мектеп бар. Оның 60-ы екі ауысымда, 4-і бір ауысымда жұмыс істейді. Биыл тағы 6 мектептің құрылысы басталып жатыр. Тағы 5 мектеп салу үшін тиісті құжаттарын дайындап жатырмыз. Үш ауысымды, апатты мектеп атымен жоқ.

- Елді мекендерді газдандыру мәселесі қалай шешіліп жатыр?

- Газдандыру бойынша көрсеткішіміз қазір 40 пайызды құрайды. 3 елді мекенге газ кіргелі тұр. 6 елді мекенге газ кіргізу үшін жобаны дайындап қойдық. Оған биыл 30 млн. теңге бөлінді. Одан басқа 8 елді мекенді газдандыру бойынша құжаттарды қазан айында ұсынамыз. Жасыратыны жоқ, басқа аудандарға қарағанда елді мекендерді газдандыру бойынша пайыздық көрсеткішіміз төмен.

Айта кетерлігі, 70 мектептің 25-іне қаржы бөліп, қазандықтарын ауыстырып, "көгілдір отынға" қосудамыз. Ендігі жерде жаңа мектептердің барлығының жобасын жасаған кезде газбен де, қатты отынмен де жұмыс істейтін қазандықтар болуы керектігін талап етудемін. Қазандығын тек көмір жағатын етіп жасап алып, ертең қайтадан газға қосатын болсақ, онда тағы 10-15 млн. теңге қаржы кетері анық. Мектеп үшін де, халық үшін де осы тиімді. Оның үстіне елді мекеннің ортасында көк түтін қылып көмір жақпайық деймін.

- Жақа, өзіңіз жайлы айтыңызшы. Биыл алпысқа келдіңіз. Алпысқа келген адам не ойлайды өзі? Алпыс деген тал түс пе екен?

- Алпыс деген нағыз тал түс екен (күліп). Көңіліміз жас. Кейбіреулерге «көке» деп қалсақ, өзімізден 5-6 жас кіші боп шығады. Көңіл қартаймайды екен ғой, шіркін. Құдай қарттыққа жеткізсін. Аман-есен, абыроймен зейнеткерлікке жеткенге не жетсін! Негізі, зейнетке шыққан соң көп адам қызметтен кеткісі келмей қалады. Бірақ мен зейнетке шыққан күні қызметті қоямын деп отырмын. Ары қарай немерелерімізді тәрбиелеп, ақыл сұрағанға білген ақылымызды айтып, тәжірибемізбен бөлісіп жүрсек, сол жетеді. Біреулер зейнетке шыққан соң кәсіпкерге айналып жатады. Менің ондай ойым жоқ.

Қазақта айтады ғой, «әдемі қартай» деп. Сол айтпақшы, әдемі қартсайсақ. Ол екінің бірінің қолынан келе бермейтінін көріп те жүрміз. Жүрген жерімде «оу, ақсақалдар, әдемі қартаяйық» деп айтып жүремін.

Бар арманым, ертең зейнетке шыққан соң балаларым, немере-шөберелерім "мынаны біздің атамыз салған" десе, халық, ел "пәленшенің кезінде мынау істеліп еді" деп айтып жүрсе, содан асқан бақыт бар ма?! Қазір сол, зейнеткерлікке дайындық. Соған дейін бітпеген шаруаларды бітірсек, елдің алғысын алсақ, осы жерде бір қолтаңбамыз қалса деп, жұмыс істеп жатырмыз.

- Әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқандар – Дәурен ӘБДІРАМАНОВ, Тұтқабай ФАЗЫЛБЕК.

 

Әбдібақыт МАҚҰЛБАЕВ, Кентау қаласының әкімі: «ҚАЗІР... ХАЛЫҚТАН ҰЯЛМАЙТЫН БОЛДЫҚ»

Әбдібақыт МАҚҰЛБАЕВ, Кентау қаласының әкімі: «ҚАЗІР... ХАЛЫҚТАН ҰЯЛМАЙТЫН БОЛДЫҚ»

«2021 жылдың соңына дейін табиғи газ мәселесі толық шешіледі деген межеміз бар»

 

– Әбдібақыт Тілләбайұлы, Қаратау тәжі саналатын шаһардың қос тізгін, бір шылбырын мықтап ұстағаныңызға 4 жарым жыл болыпты. Әрине, бұл дегеніңіз – біраз шаруаны жоспарлап, жемісін көретін уақыт. Оның үстіне Елбасының тікелей бастамасымен шағын қалалардың әлеуметтік-экономикалық өркендеуіне соны леп әкеліп, еңсесін көтеру мақсатында 2012 жылы қабылданған Моноқалаларды дамыту бағдарламасының да Кентауға тиген септігі әжептәуір болса керек...