Шегірткенің таралуына қарсы іс-қимыл жөніндегі орталық жедел штаб отырысын өткізген вице-премьер Серік Жұманғарин өңірлердегі жағдайға қатысты Ауыл шаруашылығы министрлігінің Мемлекеттік инспекция комитетіне барлық рәсімдік мәселелерді дереу аяқтауды және барлық қажетті техниканы аталған өңірлерге жіберуді тапсырды.
Бұл бағыттағы атқарылып жатқан жұмыстар туралы Түркістан облысы әкімі Дархан Сатыбалдының төрағалығымен өткен аппарат мәжілісінде баяндалды. Бір күнде 14 мың гектар алқапқа өңдеу жұмыстары жүргізілуде. Анықталған алқаптардың басым бөлігі, яғни 46 мың гектар жер өңделді. Оның ішінде жер үсті техникаларымен 34 мың гектар, әуемен 12 мың гектар өңдеу жұмыстары жүргізілді. Химиялық өңдеу жұмыстарына 77 дана жер үсті техникалары және 4 дана ұшақ жұмылдырылды.
Химиялық өңдеуге имидаклоприд, лямбда-циголотрин тобындағы «Ацет 200» (45,2 мың га) және «Гунсяо» (0,1 мың га) препараттары қолданылуда. Фитосанитариялық ахуал толық бақылауға алынды. Қосымша қаупі бар аймақтарды анықтау шаралары жүргізілуде.Химиялық өңдеу жұмыстары нақты республикалық болжам орталығы анықтаған алқаптарда атқарылған болатын. Облыста жалпы өңдеу жұмыстары сәуір айының басында басталған.
Тиісті жұмыстың ерте басталып, дер кезінде жүргізілуінен ауыл шаруашылығындағы үлкен шығындарға жол берілмеді. Биыл шегірткенің таралуы ауа райының салқын, жаңбырлы, желді болуына байланысты бір айға созылды. Залалсыздандырудан аман қалған шағын көлемінің қанаттанып, үйірленуі байқалуда. Сондықтан қосымша өңдеу жүргізілуде.
Айта кетейік, Түркістан облысы аумағында қолайлы фитосанитариялық ахуалды қамтамасыз ету мақсатында, ағымдағы жылдың 15 қаңтарында, облыс әкімінің өкімімен «Аса қауіпті зиянды организмдермен күресу үшін ұйымдастыру және үйлестіру жұмыстарын жүргізетін штаб құрылды». Штаб құрамына облыс әкімінің орынбасары, жауапты сала басшылары мен аудан, қала әкімдері енгізілген. Штаб құрамына сәйкес, 15 аудандарда осы жұмыстарды үйлестіру бойынша жергілікті штабтар құрылып дайындық жұмыстары жүргізілуде.
Түркістан облысы марокко шегірткесі көп таралған өңір болып табылады. Атап айтқанда негізгі ошақтары Арыс, Сарыағаш, Келес аудандары болып табылса, соңғы жылдары Бәйдібек, Ордабасы, Қазығұрт, Төлеби, Сауран, Шардара және Отырар аудандары, барлығы 10 ауданның 62 ауыл округтерінде кездеседі.
2017 жылдан бері марокко шегірткесінің таралу динамикасына қарасақ 2017 жылы – 430,0 мың гектардан аса алқап өңделсе, одан кейінгі өңделген көлем төмендеген. Көпжылдық тәжірибеге сүйенсек, марокко шегірткесі 7- 8 жылда таралу шегіне (пик) келіп тұрады. Соңғы 3 жылда өңдеу көлемдері ұлғайып, таралу шегіне жететін мезгіл 2024-2025 жылдарға тура келіп тұр.
Ағымдағы жылы марокко шегірткесіне қарсы облыс бойынша барлығы 271,575 мың га алқапта химиялық өңдеу жұмыстарын жүргізу жоспарлануда. Оның ішінде 162,119 мың га жер үсті желдеткіш бүріккіш техникаларымен, 107,350 мың га әуемен, 0,706 мың га аспалы бүріккішпен, 1,4 мың га ұшқышсыз ұшу аппаратымен жүргізіледі.
Марокко шегірткесіне қарсы қолданылатын «Карат Супер к.э.» іш құрылысы, жанасу арқылы әсер ететін болса, «Пиларкинг в.к.» және «Тиаметрин с.к.» препараттары кешенді әсер ететін препараттар болып табылады. Марокко шегірткесінің таралу аумағын анықтауға болжам орталығы тарапынан 733,36 мың гектарда мониторинг жұмыстары жүргізіледі. Оған жергілікті атқарушы органдардан 244 қосымша анықтаушы, болжам орталығынан 79 жауапты мамандар мен 38 автокөліктер қатысады
Жалпы алғанда фитосанитариялық жұмыстардың ұйымдастырылуына 74 дана жер үсті бүріккіштері, 6 дана АН-2 ұшағы, 5 дана аспалы бүріккіш, 1 дана ұшқышсыз ұшу аппараты және инспекция тарапынан 21 жұмыс тобы 40 инспектор, 19 автокөлік, өзге облыстардан 4 қызметкер 4 автокөлігімен, Болжам орталығынан 79 маман 38 автокөлік, жергілікті атқарушы органнан 244 қосымша анықтаушылардың қатысуымен жүргізіледі деп күтілуде.
Мемлекеттік сатып алу конкурсының нәтижесіне сәйкес, Арыс қаласы – 17,150 мың га, Келес ауданы – 16,650 мың га, Сарыағаш ауданы – 17,300 мың гектарда 24 дана жер үсті бүріккіш техникаларымен өңдеу жұмыстарын жүргізетін «SATTI TULIK» ЖШС, Бәйдібек – 4,890 мың га, Қазығұрт – 8,228 мың га, Ордабасы – 7,113 мың га, Отырар – 0,450 мың га, Сауран – 3,757 мың га, Төлеби – 1,372 мың га, Шардара – 4,150 мың га, барлығы 29,960 мың га аумақта «Защита растений-К» ЖШС жер үсті бүріккіштерімен күрес жұмыстарын жүргізетін мердігер болып танылды. Осы жұмыстарға 38 жер үсті бүріккіш техникалары қарастырылған.
Әуемен химиялық өңдеу жұмыстарына мемлекеттік сатып алу конкурсының қорытындысы негізінде Арыс-18,500 мың га, Келес—14,775 мың га, Сарыағаш – 20,400 мың га, барлығы 53,675 мың гектарда өңдеу жұмыстарын «Авиакомпания «Дельта-Юг» ЖШС 3 дана АН-2 ұшағымен жүргізеді. Қалған, жер үсті бүріккіштерімен – 81,059 мың га, әуемен – 53,675 мың га, аспалы бүріккіштер – 0,706 мың га және ұшқышсыз ұшу аппараттарымен – 1,400 мың га көлемге мемлекеттік сатып алу конкурстары өткізілуде. Жалпы алғанда 271,575 мың гектардың 134,735 мың гектарында жеңімпаз анықталып, қалған 136,840 мың гектарда мемлекеттік сатып алу конкурстары жүргізілуде.
«Елімізде тікқанаттылардың 270 түрі тіршілік етеді. Ал ауыл шаруашылығы мақсатында пайдаланылатын жерлерге жыл сайын үйірлі шегірткелердің 15-20 түрі қауіп төндіреді. Солардың ішінде таралу дәрежесі мен зиян келтіру деңгейі бойынша аса қауіптісі – азиялық шегіртке, марокко шегірткесі және италиялық прус. Қазіргі кезде шегіртке зиянкестерінің санын бақылаудың негізгі әдісі – химиялық заттарды пайдалану. Оны қолдануда әртүрлі химиялық заттар, пестицидтер пайдаланылады. Оған қоса, тікқанаттылармен биологиялық күресте қызғылт торғайлар, кесірткелер, жыландар, бүйелер, паразитті және жыртқыш жәндіктер қолданылуда. Бұл тұста түрлі бактериялы және саңырауқұлақты аурулардың әсері орасан екенін де айта кеткен жөн. Энтомопатогенді саңырауқұлақ Metarhizium anisopliae acridum спораларымен таралып, кутикула арқылы жәндіктерің ішкі денесіне еніп, иесі есебінен дамиды. Саңырауқұлақпен зақымданған шегірткенің қоректену қабілеті төмендеп, қимыл-қозғалысы бәсеңдеп, құстар мен кеміргіштердің оңай жемтігіне айналады. Олар әдетте 1-2 апта ішінде өледі. Бір сөзбен айтқанда, шегірткемен күресте жан-жақты тәсілді қолданған жөн», – дейді мамандар.
Аймақта шегірткеден басқа да аса қауіпті зиянды организмдер аз емес. Олардың қатарына: колорадо қоңызы, астық дақылдарының сапасын төмендететін зиянды бақашық қандаласы, қызылшаның қауіпті зиянкесі, өрмекші, кене, сарышұнақ, тышқан тектес кеміргіштер және астық дақылдарының аурулары септориоз бен тат жатады. Аталған зиянкестерге қарсы заласыздандыру жұмыстары жеке қаражат есебінен жүргізіледі. Алайда жұмсалған пестицидтің 50 пайызы мемлекет тарапынан субсидияланады.
Сөз орайы келгенде жалпы ауыл шаруашылығына зиянды шегірткелер туралы ақпарат бере кетейік. Жақсы сапалы жоғары өнім алу үшін ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру технологиясының маңызды буыны өсімдіктерді аса қауіпті зиянкестерден, аурулардан және арамшөптерден қорғау болып табылады. Ежелден ауыл шаруашылығы дақылдарының, шабындықтардың, жайылымдардың ең қауіпті зиянкестері шегіртке болып табылады. Қазақстанда шегірткелердің 270-тен астам түрі мен түр тармақтары мекендейді, олардың ішінде ең қауіпті түрлері итальяндық, азиялық, марокколық шегірткелер, саяқ шегірткелердің бірнеше түрі. Итальяндық шегіртке шегірткелердің топырағындағы зиянкестердің ішінде басым түр болып табылады, барлық жерде кездеседі.
Жаппай көбею кезеңдерінде шегірткелер басқа зиянкестерден келетін зиян мен шығынды салыстыруға келмейтіндей қирау тудыруы мүмкін. Оның көлемі шаршы метрге бірнеше жүздеген, тіпті мыңдаған данаға жетеді, ал елді мекендер көбінесе бірнеше миллион гектарға жетеді. Шегірткелердің жаппай көбеюінің ошақтары 7-10 жыл сайын кезеңді түрде қайталанады.
Шегіртке зиянкестерінің көбеюінің негізгі себептері – биологиялық өрлеу, өңдеу ережелерінің бұзылуы және соңғы жылдардағы қуаңшылық, яғни климаттың өзгеруі. Сондай-ақ агротехнологияларды, өсімдіктерді қорғауды ұйымдастыруды сақтамауға әкеп соғатын жерді пайдалану сипатының және ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің экономикалық тұрақсыздығы жағдайының өзгеруі және аса қауіпті егістік ауыспалы егістің маңызды егістіктерінің қорытындылары. Бұл миллиондаған гектар біркелкі емес тыңайған алқаптардың пайда болуына әкелді, бұл итальяндық шегірткенің және кейбір ең зиянды шегіртке түрлерінің дамуы мен қоныс аударуына ерекше қолайлы жағдай жасады. Осыған байланысты бұрын ауыспалы егістен алынып тасталған алқаптарды игеру, ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру технологиясын, мониторингті ұйымдастыру мен аса қауіпті зиянкестермен күресу әдістерін жетілдіру қажет.
Зиянды түрлердің даму динамизмі, олардың сыртқы түрі мен ауыл шаруашылығы дақылдарының вегетациялық кезеңіндегі зияндылығы арасындағы уақыт айырмашылығы ұйымдық-экономикалық және агротехникалық әдістерге, күрестің биологиялық әдістерін енгізуге, пестицидтерді ұтымды пайдалануға жоғары талаптар қояды, зияндылықтың экономикалық шектеріне негізделген. Шегіртке зиянкестерінің санын азайту үшін күресудің әртүрлі әдістері (механикалық, агротехникалық, химиялық және т.б.) қолданылады.
Шегіртке зиянкестерінің күбіршіктерін жою үшін агротехникалық шараларды – тырмалармен тырмалау, қабығын тазарту – күбіршіктерінің тереңдігіне (8-10 см) жүргізу шегірткелердің санын 20-30%-ға азайтады.Ең тиімділерінің бірі химиялық болып табылады. Шегірткелерге қарсы химиялық өңдеудің әртүрлі әдістері қолданылады: үздіксіз – зиянкес мекендеген аумақтың барлығы өңделеді; тосқауыл – белгілі бір жолақтар шегірткенің қозғалу бағытында өңделеді, тосқауыл аралық кеңістік өңделмей қалады; жергілікті - дернәсілдердің жинақталу ошақтары (жолақтары) ғана өңделеді; шекті – ауыл шаруашылығы дақылдарының айналасында жүргізіледі.
«Қарсы күрес бюджет қаражаты есебінен жүзеге асырылатын зиянды организмдердің тізбесін және Фитосанитариялық іс-шаралар жүргізу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2020 жылғы 19 наурыздағы № 100 бұйрығына сәйкес субъектілер өз аумақтарында фитосанитариялық мониторингтi жүзеге асыруға және ЗЭШ-ден көп зиянды және аса қауiптi зиянды организмдер анықталған жағдайда үйірлі шегірткетектестер (азиялық, марокколық және итальяндық прус) және саяқ шегірткетектестерді қоспағанда, фитосанитариялық iс-шараларды жүргiзеді.
«Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» Қазақстан Республикасының Кодексі 2014 жылғы 5 шілдедегі № 235-V ҚРЗ 403-бабының 2-бөлігіне сәйкес: Фитосанитариялық бақылау объектілерінде фитосанитариялық мониторинг пен фитосанитариялық iс-шараларды зиянды организмдердің саны зиян тигiзудiң экономикалық шегiнен жоғары болатындай олардың дамуы мен таралуына әкеп соққан жүргiзбеу – жеке тұлғаларға – бес, лауазымды адамдарға, шағын кәсіпкерлік субъектілеріне – он, орта кәсіпкерлік субъектілеріне – он бес, iрi кәсiпкерлiк субъектiлерiне елу айлық есептік көрсеткіш мөлшерiнде айыппұл салуға әкеп соғады.
«WWW.AQ-QARA.KZ» - ақпарат