Бүгін аудандық мәдениет сарайында «Отырар әдебиеті және өнері» қоғамдық бірлестігінің кезекті жиыны өтті. Келелі жиында аудандағы шығармашыл жастардың басын қосқан ұйымның жыл басынан бері қолға алып, іске асырған жұмыстары сараланып, алдағы жоспарлары пысықталды.
Шымкент қаласында «Қожа Ахмет Яссауи һәм ихсан ілімі» тақырыбында халықаралық ғылыми-танымдық конференция өтті. Жиынға ҚМДБ төрағасы, Бас мүфти Наурызбай қажы Тағанұлы, Шымкент қаласы әкімінің бірінші орынбасары Шыңғыс Мұқан, дін саласының қызметкерлері және ғалымдар қатысты. Іс-шарада Қожа Ахмет Яссауи ілімі мен ихсан ілімінің сабақтастығы, ұлы бабамыздың хикметтері туралы тағылымды ойлар айтылды.
Бас мүфти Наурызбай қажы Тағанұлы Қазақстан мен Орта Азиядағы сопылық мектебінің көрнекті өкілі, ғұлама Қожа Ахмет Яссауи бабамыздың қазақ халқының рухани тарихындағы айрықша орнына тоқталып өтті.
– Ахмет Яссауи сопылық жолды ұстанып, дінді насихаттау барысында айтқан өлеңдер жинағын «Диуани Хикмет» деп атады. Ол адамгершілік пен имандылықты ту етіп, бүкіл күш-қайратын ізгілік жолына арнап, ақиқатты жырлады. Бүкіл түркі жұртын татулыққа, тазалыққа үндеді. Ислам дінінің өлмейтін-өшпейтін құндылықтарын дәріптеді. Қожа Ахмет Яссауи сопылық мектептің түркілік дәстүріне даңғыл жол салды. Сопылық әдебиет ұстанымдарын көне түркі тілінде сөйлетті. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы бірнеше жылдан бері еліміздегі мұсылман жамағатына ихсан ілімін дәріптеп келеді. Сайып келгенде, біздің мақсатымыз – дәстүрімізбен біте қайнасқан дінімізді, әдет-ғұрпымызды дәріптеп, жастарды бабалар салған сара жолмен жүруге үндеу, – деді Бас мүфти.
Қала әкімінің бірінші орынбасары Шыңғыс Мұқан жиынның Шымкент қаласында ұйымдастырылуының маңызы зор екенін айтты. Яссауи бабамыздың түркі халықтары арасында, оның ішінде қазақ даласында Ислам дінін таратуы, халықтың психологиясы мен рухани өрісін толықтыра отырып Ислам дінінің құндылықтарын дәріптеуі жайында ойларын ортаға салды.
Қала әкімінің бірінші орынбасары ҚМДБ-ның Шымкент қаласы бойынша өкіл имамы Бақдәулет Әбдірахмановқа «Ерен еңбегі үшін» орденін табыс етті.
Сондай-ақ, жиында Өзбекстан мұсылмандары діни басқармасы төрағасының орынбасары Ибрахим Иномов, Қырғызстан мұсылмандары діни басқармасы төрағасының орынбасары Абибилла қажы Қыдырбердиев, Қ.Яссауи атындағы ХҚТУ теология факультетінің деканы, профессор Досай Кенжетай баяндама жасады.
Фето секілді ұйымның пайда болуының алғы шарттары Осман мемлекетінің құлауымен, 1923 жылы Анкарада, Мұстафа Кемал Ататүріктің дінге қатысты зайырлылық қағидаларына негізделген республика құру кезеңінен бастау алады. 1924 жылы Осман мемлекетінің дінге қатысты біршама заңнамалары өзгертіліп, бірнеше діни бірлестіктеріне тыйым салынды. Атап айтсақ, конституциядағы «Ислам діні – мемлекеттік дін» деген бап алынып тасталды, діни қызметкерлердің саясатқа араласуына тыйым салынды. Осы заңдылықтар енгеннен кейін, қазіргі жамағаттардың құрушылары елде дінді оқытуды жасырын түрде үйрете бастады.
Қазақстанда 1992 жылы алғашқы Қазақ-Түрік лицейі ашылды. Былай қарағанда тәуір-ақ дүние болып көрінгенімен, Кентау қаласынан бастап бой түзеген осынау түрік лицейлері алғашқы түлектерін тәрбиелеп шыққаннан бергі 20 жыл ішінде 28-ге жеткен. Аталмыш мәліметті Түріктердің танымал діни көсемі Фетхуллаһ Гүленнің http://fgulen.com/ сайты жазады. Әлемнің 170 елінде лицейлер ашқан Гүленнің қызметіне бағынышты осы түрік оқу орындарына түсудің өзіндік шарттары бар. Оған тек қатарынан оза шапқан зейіні мықты балалар ғана түседі. Ал, осы оқу орындарына түсуге бағы жанғандар басқа қазақ мектептерінен артық білім алуымен қатар, дін саласын жетік меңгеріп, «Қызмет қозғалысының ақ-адал мүриді» болып жетіледі.
Фето ұйымы оқу орындарына ақылды, зерек, алғыр балаларды ортасына толықтырып отырады. Әртүрлі олимпиада, жігіт сұлтаны, қыз сыны сияқты сайыстар өткізу арқылы жастарды сұрыптап отырды. Жамағаттың негізгі мақсатты аудиоториясы 16 мен 30 жас аралығындағы жастарды қамтиды. Олармен алдымен достық қарым қатынасты орнатады, кейін оларды өздерінің әлеуметтік ортасына енгізеді. Тұлғалық қасиетке ие болатындай жағдай жасайды және діни сезімталдықты пайдаланып, өздерінің қатарларына қосады. Жатақхана, оқу орындар, мектептер осы жамағаттың негізгі аумағы болып табылады. Осы ұйымның қоғамға зиянды жақтары туралы қарастырып көрсек:
Зиянды жақтары:
- Жамағаттың сырттан басқарылуы;
- Жамағаттың ізбасарлары өздерінің пірлерін Мұхаммед (с.а.с) пайғамбардың бүгінгі күндегі өкілі ретінде көруі;
- Жамағаттардың бір-біріне жақсы қарым қатынаста болмауы. Бөлінушілікке алып келуі;
- Ұстаздарының сөзі Алланың сөзі сияқты саналады. Дінді пірлерінің түсінігімен қабылдауы;
- Дінді қару етіп, күн көрісі төмен жастарға қамқор болып көрініп, өздеріне «әскер» қылып шығаруы.
Түркия елінен келген діни жамағаттар, әрбір әлеуметтік топтың бір мақсат айналасында топтасып, ұйымдасып, өзіне сай сипат қалыптастыруының артында үлкен әлеуметтік, экономикалық, саяси және тағы да басқа факторлар жатады. Әсіресе бұл діни топ болса тіпті нәзік тақырып болмақ. Жамағаттар экстремистік топқа немесе қандай да бір секта категориясына жатпайды. Ол жамағаттарды жақсы немесе жаман деп ажыратудың да керегі жоқ. Барлығы да сырттан келген діни жамағат категориясында қарастырылу керек. Шетелден келген діни жамағаттардың біздің еліміз үшін ең басты қаупі ол-сырттан басқарылатынында. Бұл ұлттық қауіпсіздіктің мәселесі. Сонымен қатар олардың ең потенциалды проблемасы бір-бірін мойындай бермейтіндері және алауыздыққа, топқа бөлінушілікке себеп болу ықтималдығы. Мұндай мәселе болса да, болмаса да біз оны қаперде ұстауымыз қажет. Олай дейтініміз олардың Түркияда ауызбіршіліктері айтарлықтай керемет деңгейде емес. Бөлінушілік жамағаттардың басындағыларда болмаса да төмендегілерде (ұстаздар, шәкірттер т.б.) көп байқалады. Осы сияқты кішкене бөлшектерде көптеген анықтауды, зерттеуді қажет ететін мәселелер жатады. Сондықтан жамағаттар мәселесі кең көлемді қарастыруды талап ететін маңыздылыққа ие.
А.Құрманбек
Дінтанушы маман
Дін саласындағы ақпараттық түсіндіру тобының 2022жылға арналған жұмыс жоспарына сәйкес, Түркістан қаласы әкімдігінің Ішкі саясат бөлімінің ұйымдастыруымен "Дін мәселелерін зерттеу орталығы" КММ тарапынан №18 Ж.Еділбаев атындағы мектеп гимназиясында дін саласындағы тұрақтылықты қамтамасыз ету, діни экстремизмнің, теріс пиғылды діни ағымдардың алдын-алуға бағытталған АТЖ өткізілді. Мамандар оқушыларға Діни экстремизмнің алдын алу тақабырыбында баяндама оқыды. Экстремизм терминін қазақ тіліндегі мағынасын түсіндіріп кететін болсақ: Экстремизм латынның extremus – деген сөзінен шыққан. Ол «ең соңғы, ақырғы, төтенше» деген мағынаны білдіреді. Әрине, экстремизмнің түрлерінің бәрі – терроризм, расизм, этноцид, геноцид – бәрі де күш қолдануға сүйенген. Экстремизмнің бүгінгі таңда кең тараған түрі – терроризм. Terror – латын сөзі – қазақшаға аударғанда қорқыныш, үрей деген мағынаны білдіреді. Террорлық әрекеттің басты мақсаты қоғамда үрей, қорқыныш, әбігер туғызу, елдің тыныштығын бұзу, өзіне көпшіліктің назарын аудару арқылы өздерін үлкен саяси күш ретінде таныту болып табылады. Жалпы діниэкстремизмнің қалай алдын аламыз. Біріншіден теріс діни ағымның, секталардың, экстремистік топтардың қаупі туралы жастарды көбірек хабардар етіп отыру қажет. Ол үшін барлық мектептерде, колледждерде, жоғарғы оқу орындарында «Дінтану» сабағымен қоса, дінтану және тарих пәндерінің мұғалімдері ашық сабақ және тәрбие сағаттарында, қауіпсіздік сабақтарында ақпараттық түсіндіру жұмыстарын жүргізіп, онда экстремистік топтарды, тоталитарлық секталарды қалай білуге болатынын, олардан қалай сақтану жолын көрсетіп, түсіндіріп отырулары керек. Екіншіден қауіпті діни әдебиетке тыйым болмай, діни экстремизмнің алдын алу мүмкін емес.Сондықтан базарларда, құлшылық орындарында, жер асты өткелдерінде заңсыз сатылып жатқан теріс діни әдебиеттерге құзырлы орган тарапынан тыйым салынуы қажет.Өйткені қарапайым халық діни әдебиеттердің ақ қарасын ажырата алмауы мүмкін.Егерде сатылған теріс діни әдебиет тұтынушының қолына тисе санасын теріс бағытқа улауы әбден мүмкін. Үшіншіден шетелдерге діни білім алуға жастардың көбі өз бетімен барады. Олар ресми органдарда тіркелмегендіктен, нақты қайда оқығанын да білмейсіз. Соның салдарынан шетелдегі деструктивті діни ағымдардың идеологиясы бізге «экспортталып» жатыр. Сондықтан шетелде діни білім алуда белгілі бір шаралар қабылдау – заман талабы. Шетелде заңсыз құжыраларда оқып келіп, елдің арасына іріткі салып жүрген жастарымыз да жоқ емес.Төртіншіден қазіргі таңда кітап оқитын жастар саусақпен санарлық. Өзіне қажетті барлық мәліметті интернеттен іздеп, оңай қол жеткізе алады. Сонымен қатар діни сауатын да интернеттен алады. Діни сауатты интернеттен аламын деп, елімізде және шетелден ашылған экстремистік сайттардың құрығына байқаусызда түсіп қалып жатады. Сондықтан елімізден және шетелден ашылған экстремистік сайттарды күнделікті құзырлы орган тарапынан бұғатталып отыруы қажет. Бесіншіден діни экстремизм мен терроризм қылмысымен айыпталушылардың жазасын ауырлату, діни лаңкестіктің алдын алудың бірі болып саналады. 2011 жылдары орын алған лаңкестік оқиғалардың қайталану себебі — қылмыс жазасының жеңіл болуында.Халықтың арасынаүрей туғызып, халықтың өміріне қауіп-қатер төндіретін лаңкестіктің алдын алу үшін қылмыскердің жазасын қандай деңгейде болуын қарастыру демократиялық құндылықтарға қайшы келмейді. Десе де, террорлық қылмысқа ауыр жаза қолдану қылмыскерлерге тән азабын шектіру емес, қоғам үшін діни экстремизм мен терроризмнің жат екендігін бойға сіңіру және басқаларға сабақ болумақсатында іске асырылуы тиіс. Қорыта келе мәңгілік ел боламыз десек «Мәңгілік ел» идеясын іске асырып, қуатты мемлекетке айналу үшін, ұлттық қауіпсіздікке қатер төндіретін әрбір қауіпсіздік шараларын дер кезінде алдын алғанымыз жөн деді теолог маман. Діни экстремизмге, терроризмге қатысты ғаламдық қауіппен тиімді күресу үшін оның алдын алу жұмыстары елімізде ұдайы жүргізіліп келеді. Халықаралық террористік ұйымдардың бұқаралық ақпарат құралдарында, əсіресе əлеуметтік желілер арқылы өз идеяларын мақсатты түрде насихаттауы – радикалды идеялардың Қазақстанда да таралуының негізгі көзі болып отырғандығы белгілі. Осы жəне басқа да өзекті сұрақтардың елді мекендерде қандай жағдайда екеніне тағы да бір мəрте көңіл аударсақ, төмендегідей нақты социологиялық зерттеулердің нəтижесіне жүгіне аламыз. 2017 жылғы қыркүйек айында Алматы облысының 3 ауданында «Рухани керуен» бағдарламасы аясында əлеуметтік жəне блиц-сауалнамалар жүргізілді. Оған этникалық, əлеуметтік-кəсіби, түрлі жастағы 245 респондент қатысты. Бүгінгі күнде 90 пайыз оқушылар бұл мəселені түсінбейді. Осы орайда адасып деструктивтік ағымға кіріп кетіп жатқан көріністер жиі кездесуде. Радикалды ағымдарға тез ұрынатын əсіресе, əйел қауымы екен. Əйелдер өте коммуникабельді. Интернет жүйесінде радикалдар барлық жұмысты əйел қауымына жүктейді. Өйткені, олар – ана, жар, əпке, сіңлі, кызы ретінде қоғамның басқа өкілдеріне үлкен ықпал жасай алады. Осы жолға түскен кыздарды олар өз ортасынан тезірек күйеуге беруге тырысады. Мысалы, Ақтөбе облысы, Мұғалжар ауданында бір қызды бес рет күйеуге берген. Жамағат ортасында ол əр күйеуінен төрт балалы болған. Барар жері, басар тауы жоқ болғаннан кейін, Сирияға кеткендердің арасында басым көпшілігі əйелдер. Сараптама бойынша солардың 90%-ы өкініште қалған. Уағыздаушылар ең бірінші кітап береді, ақыл айтады, өте ұстамды, харизматты көрінеді. Біздің «ұстаздарымыз» өте керемет, бəрін жақсы біледі, басқа ағымдар дұрыс емес, – деп санайды. Содан кейін «сенің деңгейің олардан биік, олардың əрекеттері дұрыс емес», – деп, достарынан, отбасынан, туған-туысқаннан алыстата бастайды. Əрі қарай оқудан, жұмыстан шығуды талап етеді. Секталарға кіретін адамдар олар – жауапкершілігі төмен, біреуге тəуелді, өзін неғұрлым жоғары санайтын, өзінен басқаның бəрінен кінə іздейтін, билікті жақсы көретін, фанатиктер жəне жеке басының пайдасын басқадан жоғары қоятын пенделер. Терактілерге қатысқандардың 84%-ы діні, білімі жоқ адамдар, қалғандарының діни білімі үстіртін, жұмысы мен мекенжайы жоқ, он жеті мен жиырма тоғыздағы жастар. Дін туралы ақпараттарды неғұрлым ерте бастасақ, соғұрлым жастар ақ пен қараны ажырата біледі деген сенімдемін. Сол үшін, ең бірінші қоғамды діни тəрбиеге баулитын мамандарды (теологтарды, ұстаздарды, денсаулық сақтау кызметкерлерін, құқық саласының өкілдерін) үйретуден бастау қажет. Олар дұрыс ағымды түсінген сайын, қоғам деструктивтік ағымдарға қарсы тұра алады. Еліміздің жарқын болашағы жастардың қолында, сондықтан жастарымызға барынша көңіл бөліп, дұрыс тəлім-тəрбие алуына, дұрыс діни білім алуларына көбірек көңіл бөлуіміз қажет. Сол себепті де, тəлім-тəрбиені ең алдымен отбасыдан, балабақшадан, мектептен жəне оқу орнынан бастағанымыз жөн. Балабақша тəрбиешілері, мектеп мұғалімі балаға сабақ берумен қатар оны ізгілікке баулыса, ата-ана ұлы мен қызының тəрбиесін жіті қадағаласа, дін қызметкерлері көркем уағыздарымен имандылыққа ұйытса, қарияларымыз бен зиялы ағаларымыз тəлімін айтса – бала көргені мен естігеніне амал ететін болады. Жастардың дəстүрлі емес діни ағымдардың шырмауында кетуінің екі негізгі себебін атап көрсетуге болады. Біріншіден, жалпы қоғамда діни сауатсыздықтың басым болуы. Екіншіден, жат ағымдардың əлеуметтік жағдайы төмен отбасыларды материалдық тұрғыдан қамтамасыз етеміз деп қызықтыруы.
Дін саласындағы ақпараттық түсіндіру тобының 2022жылға арналған жұмыс жоспарына сәйкес, Түркістан қаласы әкімдігінің Ішкі саясат бөлімінің ұйымдастыруымен "Дін мәселелерін зерттеу орталығы" КММ тарапынан №5 Ғ.Мұратбаев атындағы жалпы орта мектебінде дін саласындағы тұрақтылықты қамтамасыз ету, діни экстремизмнің, теріс пиғылды діни ағымдардың алдын-алуға бағытталған АТЖ өтті. Ислам дініндегі дәстүрлі құндылықтар деген тақырыпта теолог маман Дүйсен Асхат оқушыларға өз бандамасын оқыды. Жалпы адамзат қоғамының ең алғаш бастау алып өркендеуі, ғасырлар бойы әртүрлі қоғамда түрліше көріністе жалғасып келе жатқан дәстүрлі құндылықтар жүйесі бар. Дәстүрлі құндылықтар дәстүрлі қоғаммен үндестікте – соның аясында қалыптасады, оның ішкі тұрақтылығына қызмет етеді және сол қоғам арқылы сақталады. Дәстүрлі құндылықтарды қалыптастыруға қоғамның бірнеше буыны атсалысып, оларды қолдау және қолдану арқылы тұрақтандырады. Ендігі «Құндылық» ұғымының мәнін жинақтай алғанда қоғам өмірінде қалыптасқан жасампаз идеялар мен этикалық категориялар, моральдық-эстетикалық нормалар мен стереотиптер жиынтығы, маңызды мақсат-мұраттар мен оларға жету жолдары, мінез-құлық мәнері туралы жинақталған түсініктер деуге болады. Яғни құндылық дегеніміз тарихи тәжірибе негізінде тұжырымдалған ұлт немесе адамзат мәдениетінің мәні болып табылады.Құндылықтар қоғамның даму бағдарлары мен өмір сүру мәнерін белгілейді. Құндылықсыз қоғам – бағдарсыз қоғам. Құндылық – қондырма емес, ол қоғамның өзі ішінен қайнап шығады, мемлекеттік билікке тәуелсіз қалыптасады. Оның идеологиядан айырмашылығы да осында. Құндылық – уақыт сынынан өткен және заман озған сайын түлеп отыратын идеялар мен ұстанымдар. Ешбір өркениетті қоғам уақыт сынынан өтіп, өміршеңдігі мен жасампаздығын дәлелдеген дәстүрлі құндылықтарсыз алға басып көрген жоқ. Өйткені дәстүрлі құндылықтар – ішкі тұрақтылықтың тұғыры, рухани қауіпсіздіктің тірегі және ең бастысы – ұрпақтар сабақтастығының негізі. Ислам ұлтымыздың жан дүниесімен, рухани құндылықтарымен, табиғи сенімдерімен барынша үйлескен бірден-бір дін. Халқымыздың болмысына сіңе отырып, Ислам біздің бүгінгі бірегей мәдениетімізді құраған, мемлекеттілігімізді қалыптастырған ата дінімізге айналды.Дін мен дәстүр үндескенде дін дамиды, дәстүр байиды, ал ұлт діннің рухын сезініп, құндылық ретінде қабылдайды. Ислам діні мен қазақ салт-дәстүрлері ғасырлар бойы өзара кірігіп, ажырамастай болып тамырласып кетті. Біздің рухани құндылықтарымыз – ата дініміз бен ата дәстүріміздің терең тамырлы байланысының тағылымды туындысы. Сондықтан дін мен дәстүр бірлігі – өткеніміздің тарихы, болашағымыздың кепілі болмақ. Қазақстан мұсылмандары үшін де дәстүрлі болып табылатын ханафи мәзһабының іргесін қалаған имам Ағзам Әбу Ханифа ілімінде ислам дінін қабылдаған жергілікті халықтардың салт-дәстүріне баса мән берілді. Ханафи мәзһабында әдет-ғұрыптар исламдағы пәтуа шығарудың, яғни белгілі бір мәселеге қатысты діни үкім берудің бір негізі ретінде саналады. Осы мәзһабты ұстанған қазақ халқының бүкіл әдет-ғұрып, салт-дәстүрлері ислам қағидаларымен үйлесіп, кірігіп кетті. Ислам діні мен қазақ дәстүрлерінің ғасырлар бойғы астасу үдерісінің нәтижесінде шариғат пен әдеттің қатар өмір сүру формалары қалыптасты. Ұлттың құндылығы – мәңгі өзімен бірге жасасып келе жатқан тілінде, салт-дәстүрінде, ұлттық өнерінде. Олар бірін-бірі толықтыра отырып, тұтас бір ұлттың болмысын құрайды. Қазақтың өзара астасқан ұлттық және діни дәстүрлерінің тәрбиелі ұрпақ қалыптастырудағы рөлі орасан. Бала дүниеге келгеннен «сүйінші сұрау», «азан шақырып ат қою», «шілдехана тойы», «бесікке салу», «қырқынан шығару», «сүндетке отырғызу» – бәрі-бәрінің өзіндік тәрбиелік орны, маңызы бар екені белгілі. Қорытындылай келе тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін айтар болсақ салт-дәстүрлер тек қана тәлім-тәрбие ғана емес, бұлжымас тәртіпке де негізделген. Жеті атаға дейін қыз алыспау, ата-бабалар мазарына зиярат жасау секілді т.б. ғұрыптардың бәрі мұсылман дінінен ауытқушылық немесе қарсылық емес, бұрыннан қалыптасқан әдет-ғұрып. Сол әдет-ғұрыптың бәрі де дәстүрлі Ислам тағылымының аясында да дамуын жалғастырып, өмір сүріп келеді. Нәтижеде дін мен дәстүр үйлесіп бір арнаға түскенде қай қоғамның болмасын алар асуы бағындырар шыңдары көп болмақ.
Ал, Марат Айсұлу болса «Діни экстремизімнің алдын алу шаралары» туралы айтты.
Қaзaқ жaстaры үшін дәстүрлі дініміздeн бaс тaртып, бaсқa дінді қaбылдaуы, яки рaдикaлды ұйымдaрғa қoсылып кeтуі ұлттың өркeндeу үрдісінe кeрі әсeрін тигізeтіні aнық. Сoндықтaн дa әлeумeттік жaңaрудa зaйырлылық принципін aлғa тaртa oтырып, жaстaрдың рухaни дүниeсін зeрттeу aрқылы тәрбиe жұмыстaрын жүргізу мaңыздылығы туындaп oтыр. Бүгінгі жaстaрымыздың көзсіз көбeлeктeй түрлі экстрeмистік ұйымдaрдың жeтeгіндe кeтуінің бірнeшe фaктoры бaр. Oсы oрaйдa жaстaрдың өз тaрихын, сaлт-дәстүрін тoлық білмeуі жәнe дe діни сaуaтсыздықты aтaп aйтуғa бoлaды. Дeгeнмeн, қaндaй жaғдaй бoлмaсын, өзінің тілін, ділін, дінін, тaрихын, мәдeниeті мeн сaлт-дәстүрін білгeн aдaм мұндaй кeлeңсіз құбылыстaрғa жoл бeрмeсі рaс. Сoндықтaн дa жaстaрымызғa рaдикaлизм идeoлoгиясынa қaрсы тұрaтындaй, дұрыс діни білім бeруіміз қaжeт. Сoндaй-aқ, дін aтын жaмылғaн, тeріс пиғылдaрын іскe aсырмaқ бoлғaн экстрeмистeр мeн лaңкeстeргe қaрсы тұру – бaршaмыздың oртaқ міндeтіміз. Бұл міндeтті іскe aсырудa дін көшбaсшылaры мeн мeмлeкeттік oргaндaр, мeмлeкeттік eмeс ұйымдaрдың мүшeлeрі, жaлпы ұлт бoлып, қoғaм бoлып бір сaптa тұрып, жұмылa күрeс жүргізу дұрыстың дұрысы. Eгeр біз лaңкeстeрдің лaс әрeкeттeрінeн тaзaрғaн әлeмді көргіміз кeлeтін бoлсa, біздің күш-жігeрімізді дәл oсы мaқсaттa шoғырлaндыруғa тиіспіз. Дaнa хaлқымыздың: «Aуырып eм іздeгeншe, aуырмaйтын жoл іздe», – дeгeн сөзі бар. Сoндықтaн Oтaнымызды сүйіп, дін, өркeниeт, тoлeрaнттылық жәнe бoлaшaқ жaйлы дұрыс түсінік қaлыптaсқaндa ғaнa біз экстрeмизм мeн тeррoризмнің aлдын aлуымызғa бoлaды. Aл дінaрaлық тoлeрaнттылық құндылықтaрын бeкіту жәнe экстрeмизмнің aлдын aлу – ұлық, һәм aсa мaңызды іс-шaрaлaрдaн бoлып тaбылaды. Қaзaқ дaлaсындaғы исі мұсылмaн жұртшылығынa жaуaпты діни бірлeстік oл – Қaзaқaстaн мұсылмaндaры діни бaсқaрмaсы. Ислaм дінінe қaтысты кeз кeлгeн күрдeлі сaуaлнaмaлaрғa, oтaндaс ғaлымдaрдың бірaуызды шeшімімeн – дәстүрлі ислaм aясындa пәтуa нeгіздeрі қaрaстырылaтыны сөзсіз. Eндeшe, бүгіндeгі экстрeмизм идeoлoгиясынa қaтысты, сoндaй-aқ oны бoлдырмaу, тeріс пиғылды көзқaрaстaрғa қaрсы бaғыттaлғaн ҚМДБ-ның ұстaнымы нeндeй дeсeңіз, Қaзaқстaн мұсылмaндaры тұғырнaмaсының ХІ-ші тaрмaғындa жaт aғымдaр жөніндe былaй дeлінгeн:
ҚМДБ-ның рaдикaлды, тeріс пиғылды жәнe жaлғaн діни aғымдaрғa қaтысты ұстaнымы ҚМДБ Қaзaқстaн aумaғындa жaрия түрдe нeмeсe aстыртын жұмыс істeйтін әртүрлі рaдикaлды, тeріс пиғылды, жaлғaн діни дeструктивті aғымдaрдың ұстaнымдaрымeн кeліспeйді. Eл мұсылмaндaрының бірлігі үшін ықылым зaмaндaрдaн бeрі қaзaқ хaлқының ділінe сіңісті бoлғaн Хaнaфи мәзһaбын ұстaнуғa шaқырaды. Тaнымдық мәсeлeлeрдe Мaтуриди мeктeбінің ұстaнымдaры нeгізіндe қaлыптaсқaн тaным тұғырын ұстaнуғa үндeйді. Eндeшe, тaқырыбымызғa сaй экстрeмизм идeясына қaтысты прoблeмaның eң нeгізгі aспeктілeрінe тoқтaлғaн жөн, oлaр үшeу: Шeтeлдe білім aлу мәсeлeсі Ғaлaмтoр рeсурстaры Әлeумeттік жeлілeр жәнe aтa-aнaлaр «Шeтeлдe діни білім aлғaн жaстaрдaн Қaзaқстaнғa кeлeр пaйдa бaр мa?», «Шeтeлдe діни білім aлудың пaйдaсы мeн зияны қaншaлықты?» жәнe «Діни білімді қaйдaн aлғaн дұрыс?», «Нұр-Мүбaрaк Eгипeт ислaм мәдeниeті унивeрситeтінің білікті мaмaндaр дaярлaудa мүмкіндіктeрі қaндaй?» дeгeн сaуaлдың aясындa тoқтaлмaқпыз. Жaсырaтыны жoқ, сoңғы жылдaрғa дeйін қaзaқ жaстaры – Түркия, Пәкістaн, Мысыр, Сaуд Aрaбиясы, Ливaн, Ливия, Сирия т.б. шeтeл eлдeргe aсып, діни білімдeрін жeтілдіріп кeлгeні рaс. Oлaрдың бірaзы eлгe oрaлып, жeмісті eңбeк eтіп тe жүр. Aлaйдa, әр eлдің өзіндік қaлыптaсқaн сaлт-сaнaсы, әдeт-ғұрпы бoлaтынын eстeн шығaрмaуымыз кeрeк. Өкінішкe oрaй, шeттeн біліп aлып кeлгeн дін мaмaндaрының бoйлaрынaн кeйдe дәстүрлік көзқaрaсымызбeн сaнaспaйтын жaғымсыз құбылыстaрды бaйқaп қaлaмыз. Сoның нәтижeсіндe, қoғaмдa oйыңды сaн-сaққa жүгіртeтін түрлі идeoлoгиялaр көрініс тaбудa. Дәлірeк aйтқaндa – қaй eлдe ілім aлсa, сoл eлдің тұрмыс сaлтынa сaй нaным-сeнімдeрін тықпaлaуғa тырысудa.
Қoрытa кeлгeндe, лaңкeстік пeн экстрeмизм идeoлoгиялaры жәнe бaсқa дa түрлі жaт пиғылды, жaт aғымдaрғa қaрсы жaстaр aрaсындa иммунитeт қaлыптaстыру aрқылы кeз-кeлгeн жaт идeoлoгияның тaрaлуынa тoсқaуыл бoлa aлaмыз. Сoндaй-aқ, тaрих сaхнaсындa көрініс тaпқaн жaт aғымдaрдың жaңсaқ идeoлoгиялaрынa қaрсы тұрудaғы бaсты құрaл ғылым мeн білім eкeнінe көз жeткізeміз. Бaбaлaрымыз aқ білeктің күшімeн, aқ нaйзaның ұшымeн ұлaн-бaйтaқ жeрімізді жaудaн қoрғaп, кeйінгі ұрпaққa бeйбітшілік зaмaнын мұрa қылып қaлдырғaн eді. Aлaйдa, бүгінгі жaс ұрпaқтың eлді қoрғaудaғы бірдeн-бір жoлы oл – ғылым мeн тaғылым. Сoндықтaн дa бүгіндeгі eліміздің тыныштығын сaқтaудaғы бaсты құрaлымыз діни aхуaлдaрмeн тaныс бoлу, яғни aқ пeн қaрaны aжырaту aрқылы дәстүрлі eмeс діни aғымдaрдaн сaқтaну жoлдaрын мeңгeру. Aсыл дініміздің дe нeгізі – ғылым мeн тaғылымнaн тұрaтынын eскeргeн жөн. Өйткeні, қaсиeтті Құрaндa Aллa Тaғaлa aдaм бaлaсынa (Aлaқ сүрeсі, 1 aят): «OҚЫ!»,-дeп бұйырды. Сoндықтaн дa ғылым мeн білім қaйнaр көзі, сoндaй-aқ, ғaлaмның жaрaтылыс зaңдылығымeн сeбeптeрінің aқиқaты көрсeтілгeн кітaп, oл – қaсиeтті Құрaн. Білім мeн ғылым игeрудe жұмсaғaн әрбір уaқытыңыз eл бoлaшaғынa, кeлeр ұрпaққa қaлдырaр aмaнaт бoлсa кeрeк. Өйткeні, білімді дe, көзі aшық, көкірeгі oяу aдaм кeз-кeлгeн дәстүрлі eмeс жaт aғымдaрдaн хaбaрдaр бoлып, oлaрдың жeтeгіндe кeтпeудің бірдeн-бір жoлы бoлмaқ. Сoндaй-aқ, өзі ғaнa eмeс, өзгeлeргe дe дұрыс бaғыт бaғдaр бeріп, қoғaмның бір oтбaсыдaй бoлып дұрыс жoлдa бoлуынa oрaсaн зoр пaйдaсын тигізeтіні сөзсіз. Сoндықтaн дa әрдaйым сeнімді дeрeктeрдeн дұрыс aқпaрaт aлып, дәстүрлі eмeс күмәнді әдeбиeттeрдeн сaқ бoлып, ғaлымдaр мeн сaрaпшылaр мaқұлдaғaн әдeбиeттeрдeн aқпaрaт aлғaнымыз жөн.
Дін саласындағы ақпараттық түсіндіру тобының 2022жылға арналған жұмыс жоспарына сәйкес, Түркістан қаласы әкімдігінің Ішкі саясат бөлімінің ұйымдастыруымен "Дін мәселелерін зерттеу орталығы" КММ тарапынан №10 Әл-Фараби атындағы жалпы орта мектебінде дін саласындағы тұрақтылықты қамтамасыз ету, діни экстремизмнің, теріс пиғылды діни ағымдардың алдын-алуға бағытталған АТЖ өткізілді.
Әлемжелідегі жат ағым әлегі
деген теолог маман Дүйсен Асхат оқушыларға осы бағыттағы бандамасын оқыды.
«Бүгінгі таңда діни экстремизм мен терроризм еліміздің әлеуметтік, саяси- экономикалық және мәдени, рухани дамуына кері әсер етіп отыр. Соңғы жылдары елімізде діни экстремизмді, халықтар арасында алауыздықты тудыруда интернеттің айтарлықтай ықпалы өсті. Яғни, әлеуметтік желілерде ұлтаралық, дінаралық қақтығыстарды өршіту белең алуда. Бір өкініштісі, әлеуметтік желіге кірген ел тұрғындары өздерінің саяси, діни сауатсыздықтарының салдарынан желіде мақсатты түрде жат идеологиялы ақпараттар таратып немесе халықты әдейі арандатып отырған адамдарды қолдап, қолпаштап, «лайк» басып, астына «тисе терекке, тимесе бұтаққа» пікір жазып, теріс қоғамдық пікір тудыруға үлес қосып отыр. Яғни, ел ішін ала тайдай бұзғысы келген жат идеологияның таралуына және бүгінгі қазақтың қырықпышақ болып әлеуметтік желіде дауласуына интернеттің ықпалы зор. Статистикаға сүйенсек, технологияның дамып, заман талабының өзгеруіне орай 2021 жыл басында интернетке 15,47 миллион адам кірген, яғни ел халқының 81,9% пайызы интернетті пайдаланып отыр. Олардың дені жастар екені айқын. Ал осы жастар Facebook, Instagram, Vkontakte, Twitter сияқты әлеуметтік желілерде сәләфизм идеологиясындағы материалдарды оқымасына, діни сауатсыздықтан оған қызығушылық танытпасына кім кепіл?! Facebook желісінде жас та, кәрі де елде не болып жатқанын күндіз-түні аса қырағылықпен бақылап отыр. Бұл жерде әр 20 минут сайын бір миллион сілтеме таралады екен. Ал Инстаграмда радикалды топтардың «шейхтары» үгіт-насихат жүргізуде. Яғни, инстаграм парақшасында миллиондаған жазылушылары бар белсенділер отыр десек, мәселенің қаншалықты қауіпті екені белгілі. Еліміз бойынша «Вконтакте» желісінде жастардың 70 пайызы отырады. Бұл пайыз олардың ішіндегі діни теріс ағым мүшелерінің экстремистік бағыттағы материалдарының ауқымды аудиторияны қамтып отырғанын көрсетеді. Облыс бойынша бұл желіні көбіне 18-30 жастағы жастар қолданады. Бұл азаматтармен облыстық ақпараттық-түсіндіру топтары жұмыс жүргізуде. Деструктивті теріс ағымдағы аккаунт иелерімен кері байланыс орнатылған.Соңғы кездері облыс аумағында болып жатқан заңбұзушылықтардың түп төркіні де осы интернетте жатыр. Кітап оқымайтын, теледидар қарамайтын, күндіз- түні тек телефонға телмірген кейбір жастар дін мәселесінде ненің дұрыс, ненің бұрыс екенін аңғармай, от басуда. Әлеуметтік желілерді қолданушы тұрғындарына ҚР Қылмыстық кодексінің 174-бабы бойынша әлеуметтік, ұлттық, рулық, нәсілдік, тектік-топтық немесе діни алауыздықты тудырған тұлғаларға әкімшілік айыппұл салынып немесе 2 жылдан 7 жылға дейін бас бостандығынан айырылатынын ескертеміз».
Дін саласындағы ақпараттық түсіндіру тобының 2022жылға арналған жұмыс жоспарына сәйкес, Түркістан қаласы әкімдігінің Ішкі саясат бөлімінің ұйымдастыруымен "Дін мәселелерін зерттеу орталығы" КММ тарапынан №1 А.Байтұрсынов атындағы жалпы орта мектебінде дін саласындағы тұрақтылықты қамтамасыз ету, діни экстремизмнің, теріс пиғылды діни ағымдардың алдын-алуға бағытталған АТЖ өткізілді.
Жақыныңа жат болма деген теолог маман Дүйсен Асхат оқушыларға осы бағыттағы бандамасын оқыды.
«Деструктивті діни ағымның идеологиясына ерген жастарға түсіндіру жұмыстарын жүргізу – барша дін қызметкерінің қоғам алдындағы негізгі міндеттерінің бірі. Біз де күнделікті діни қызметімізде жат ағым өкілдеріне ақпараттық түсіндіру жұмыстарын жүргіземіз. Біздің байқағанымыз, жат ағымның идеологиясына ерген жас буын өкілдері діни мәселеде тек өздерінің ұстанымдарын алға тартып, өзгенің уәжі мен сөзін теріске шығарады. Сонымен қатар, олардың арасында дәстүрді жоққа шығару тенденциясы белең алған. Шын мәнінде, дәстүр – әр ұлттың, халықтың діні мен сеніміне, тұрмыс-тіршілігіне, ұлттық құрылым ерекшелігіне сәйкес ғасырлар бойы жинақталған ғұрыптардың жиынтығы. Жер бетінде түрлі ұлт пен ұлыс өмір сүреді. Әрқайсысының өзіне тән ұлттық ерекшеліктері, тілі мен дәстүрі, діни нанымдары бар. Бұл – Алла Тағаланың даналығы. Шариғатта адамның таңдауына қалдырған ерікті істер бар. Мысалы, тойларды, мейрамдарды өткізу жолдары, салт-жоралғылары әрбір халықта әркелкі. Олардың бәрін шариғатқа сай келмейді деп айтуға болмайды. Керісінше, ол ғалымдардың мақұлдауымен сан ғасырдан бері атқарылып келе жатқан ғұрыптар. Ұлттық құндылықтарға қарсы шығуға болмайды. Қазіргі қазақ қоғамындағы діни білімге деген құштарлық, әсіресе жастардың арасында басым. Әрі мешітке келушілердің негізгі бөлігі де солар. Сондай-ақ, нақтылы діни білім алғандардың көпшілігі жастар. Ал жастар ғұмырлық тәжірибесі аз болғандықтан өзім білемдікке салынып, максималистік көңіл күйге бой алдырып көптеген қателіктерге ұрынады. Құран мен хадистің негізгі мақсатын түсінбей, қателіктерге жол береді. Ғалымдар арасында ғана талқылануы тиіс мәселелерді көтеріп, дау-дамай туғызып жатады. Олар шариғат шарттарын терең түсінсе, ондай адасушылыққа бармас еді. Асылында дін жолына түскен кез келген адам өз ортасына көркем мінезімен, әдебімен әсер етіп, жақсы істерде белсенді болуы керек. Мәселен, Алланы бір, Пайғамбарды (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) хақ деп білген мұсылман баласы бір-бірімен жақсы араласып, көркем қарым-қатынас құруы қажет. Сонымен қатар айналасына шуағын шашып, қоғамға пайдалы болғаны абзал. Ардақты Пайғамбарымыз Мұхаммед (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Сендердің араларыңда ең жақсыларың – қоғамға пайдалы болғандарың» деген. Ислам діні адамды ізгілікке шақырады. Осы ретте асыл дінімізді ауырлатпай, айналадағы адамдарды қорқытпай жеткізу аса маңызды іс екенін баса айтқым келеді. Пайғамбарымыз Мұхаммед (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) бір хадисінде: «Дінді ауырлатпаңдар – жеңілдетіңдер. Қорқытпаңдар – сүйіншілеңдер» деп өсиет еткен».
Ал, Марат Айсұлу болса «Діни экстремизімнің алдын алу шаралары» туралы айтты. Қaзaқ жaстaры үшін дәстүрлі дініміздeн бaс тaртып, бaсқa дінді қaбылдaуы, яки рaдикaлды ұйымдaрғa қoсылып кeтуі ұлттың өркeндeу үрдісінe кeрі әсeрін тигізeтіні aнық. Сoндықтaн дa әлeумeттік жaңaрудa зaйырлылық принципін aлғa тaртa oтырып, жaстaрдың рухaни дүниeсін зeрттeу aрқылы тәрбиe жұмыстaрын жүргізу мaңыздылығы туындaп oтыр. Бүгінгі жaстaрымыздың көзсіз көбeлeктeй түрлі экстрeмистік ұйымдaрдың жeтeгіндe кeтуінің бірнeшe фaктoры бaр. Oсы oрaйдa жaстaрдың өз тaрихын, сaлт-дәстүрін тoлық білмeуі жәнe дe діни сaуaтсыздықты aтaп aйтуғa бoлaды. Дeгeнмeн, қaндaй жaғдaй бoлмaсын, өзінің тілін, ділін, дінін, тaрихын, мәдeниeті мeн сaлт-дәстүрін білгeн aдaм мұндaй кeлeңсіз құбылыстaрғa жoл бeрмeсі рaс. Сoндықтaн дa жaстaрымызғa рaдикaлизм идeoлoгиясынa қaрсы тұрaтындaй, дұрыс діни білім бeруіміз қaжeт. Сoндaй-aқ, дін aтын жaмылғaн, тeріс пиғылдaрын іскe aсырмaқ бoлғaн экстрeмистeр мeн лaңкeстeргe қaрсы тұру – бaршaмыздың oртaқ міндeтіміз. Бұл міндeтті іскe aсырудa дін көшбaсшылaры мeн мeмлeкeттік oргaндaр, мeмлeкeттік eмeс ұйымдaрдың мүшeлeрі, жaлпы ұлт бoлып, қoғaм бoлып бір сaптa тұрып, жұмылa күрeс жүргізу дұрыстың дұрысы. Eгeр біз лaңкeстeрдің лaс әрeкeттeрінeн тaзaрғaн әлeмді көргіміз кeлeтін бoлсa, біздің күш-жігeрімізді дәл oсы мaқсaттa шoғырлaндыруғa тиіспіз. Дaнa хaлқымыздың: «Aуырып eм іздeгeншe, aуырмaйтын жoл іздe», – дeгeн сөзі бар. Сoндықтaн Oтaнымызды сүйіп, дін, өркeниeт, тoлeрaнттылық жәнe бoлaшaқ жaйлы дұрыс түсінік қaлыптaсқaндa ғaнa біз экстрeмизм мeн тeррoризмнің aлдын aлуымызғa бoлaды. Aл дінaрaлық тoлeрaнттылық құндылықтaрын бeкіту жәнe экстрeмизмнің aлдын aлу – ұлық, һәм aсa мaңызды іс-шaрaлaрдaн бoлып тaбылaды. Қaзaқ дaлaсындaғы исі мұсылмaн жұртшылығынa жaуaпты діни бірлeстік oл – Қaзaқaстaн мұсылмaндaры діни бaсқaрмaсы. Ислaм дінінe қaтысты кeз кeлгeн күрдeлі сaуaлнaмaлaрғa, oтaндaс ғaлымдaрдың бірaуызды шeшімімeн – дәстүрлі ислaм aясындa пәтуa нeгіздeрі қaрaстырылaтыны сөзсіз. Eндeшe, бүгіндeгі экстрeмизм идeoлoгиясынa қaтысты, сoндaй-aқ oны бoлдырмaу, тeріс пиғылды көзқaрaстaрғa қaрсы бaғыттaлғaн ҚМДБ-ның ұстaнымы нeндeй дeсeңіз, Қaзaқстaн мұсылмaндaры тұғырнaмaсының ХІ-ші тaрмaғындa жaт aғымдaр жөніндe былaй дeлінгeн:
ҚМДБ-ның рaдикaлды, тeріс пиғылды жәнe жaлғaн діни aғымдaрғa қaтысты ұстaнымы ҚМДБ Қaзaқстaн aумaғындa жaрия түрдe нeмeсe aстыртын жұмыс істeйтін әртүрлі рaдикaлды, тeріс пиғылды, жaлғaн діни дeструктивті aғымдaрдың ұстaнымдaрымeн кeліспeйді. Eл мұсылмaндaрының бірлігі үшін ықылым зaмaндaрдaн бeрі қaзaқ хaлқының ділінe сіңісті бoлғaн Хaнaфи мәзһaбын ұстaнуғa шaқырaды. Тaнымдық мәсeлeлeрдe Мaтуриди мeктeбінің ұстaнымдaры нeгізіндe қaлыптaсқaн тaным тұғырын ұстaнуғa үндeйді. Eндeшe, тaқырыбымызғa сaй экстрeмизм идeясына қaтысты прoблeмaның eң нeгізгі aспeктілeрінe тoқтaлғaн жөн, oлaр үшeу: Шeтeлдe білім aлу мәсeлeсі Ғaлaмтoр рeсурстaры Әлeумeттік жeлілeр жәнe aтa-aнaлaр «Шeтeлдe діни білім aлғaн жaстaрдaн Қaзaқстaнғa кeлeр пaйдa бaр мa?», «Шeтeлдe діни білім aлудың пaйдaсы мeн зияны қaншaлықты?» жәнe «Діни білімді қaйдaн aлғaн дұрыс?», «Нұр-Мүбaрaк Eгипeт ислaм мәдeниeті унивeрситeтінің білікті мaмaндaр дaярлaудa мүмкіндіктeрі қaндaй?» дeгeн сaуaлдың aясындa тoқтaлмaқпыз. Жaсырaтыны жoқ, сoңғы жылдaрғa дeйін қaзaқ жaстaры – Түркия, Пәкістaн, Мысыр, Сaуд Aрaбиясы, Ливaн, Ливия, Сирия т.б. шeтeл eлдeргe aсып, діни білімдeрін жeтілдіріп кeлгeні рaс. Oлaрдың бірaзы eлгe oрaлып, жeмісті eңбeк eтіп тe жүр. Aлaйдa, әр eлдің өзіндік қaлыптaсқaн сaлт-сaнaсы, әдeт-ғұрпы бoлaтынын eстeн шығaрмaуымыз кeрeк. Өкінішкe oрaй, шeттeн біліп aлып кeлгeн дін мaмaндaрының бoйлaрынaн кeйдe дәстүрлік көзқaрaсымызбeн сaнaспaйтын жaғымсыз құбылыстaрды бaйқaп қaлaмыз. Сoның нәтижeсіндe, қoғaмдa oйыңды сaн-сaққa жүгіртeтін түрлі идeoлoгиялaр көрініс тaбудa. Дәлірeк aйтқaндa – қaй eлдe ілім aлсa, сoл eлдің тұрмыс сaлтынa сaй нaным-сeнімдeрін тықпaлaуғa тырысудa.
Қoрытa кeлгeндe, лaңкeстік пeн экстрeмизм идeoлoгиялaры жәнe бaсқa дa түрлі жaт пиғылды, жaт aғымдaрғa қaрсы жaстaр aрaсындa иммунитeт қaлыптaстыру aрқылы кeз-кeлгeн жaт идeoлoгияның тaрaлуынa тoсқaуыл бoлa aлaмыз. Сoндaй-aқ, тaрих сaхнaсындa көрініс тaпқaн жaт aғымдaрдың жaңсaқ идeoлoгиялaрынa қaрсы тұрудaғы бaсты құрaл ғылым мeн білім eкeнінe көз жeткізeміз. Бaбaлaрымыз aқ білeктің күшімeн, aқ нaйзaның ұшымeн ұлaн-бaйтaқ жeрімізді жaудaн қoрғaп, кeйінгі ұрпaққa бeйбітшілік зaмaнын мұрa қылып қaлдырғaн eді. Aлaйдa, бүгінгі жaс ұрпaқтың eлді қoрғaудaғы бірдeн-бір жoлы oл – ғылым мeн тaғылым. Сoндықтaн дa бүгіндeгі eліміздің тыныштығын сaқтaудaғы бaсты құрaлымыз діни aхуaлдaрмeн тaныс бoлу, яғни aқ пeн қaрaны aжырaту aрқылы дәстүрлі eмeс діни aғымдaрдaн сaқтaну жoлдaрын мeңгeру. Aсыл дініміздің дe нeгізі – ғылым мeн тaғылымнaн тұрaтынын eскeргeн жөн. Өйткeні, қaсиeтті Құрaндa Aллa Тaғaлa aдaм бaлaсынa (Aлaқ сүрeсі, 1 aят): «OҚЫ!»,-дeп бұйырды. Сoндықтaн дa ғылым мeн білім қaйнaр көзі, сoндaй-aқ, ғaлaмның жaрaтылыс зaңдылығымeн сeбeптeрінің aқиқaты көрсeтілгeн кітaп, oл – қaсиeтті Құрaн. Білім мeн ғылым игeрудe жұмсaғaн әрбір уaқытыңыз eл бoлaшaғынa, кeлeр ұрпaққa қaлдырaр aмaнaт бoлсa кeрeк. Өйткeні, білімді дe, көзі aшық, көкірeгі oяу aдaм кeз-кeлгeн дәстүрлі eмeс жaт aғымдaрдaн хaбaрдaр бoлып, oлaрдың жeтeгіндe кeтпeудің бірдeн-бір жoлы бoлмaқ. Сoндaй-aқ, өзі ғaнa eмeс, өзгeлeргe дe дұрыс бaғыт бaғдaр бeріп, қoғaмның бір oтбaсыдaй бoлып дұрыс жoлдa бoлуынa oрaсaн зoр пaйдaсын тигізeтіні сөзсіз. Сoндықтaн дa әрдaйым сeнімді дeрeктeрдeн дұрыс aқпaрaт aлып, дәстүрлі eмeс күмәнді әдeбиeттeрдeн сaқ бoлып, ғaлымдaр мeн сaрaпшылaр мaқұлдaғaн әдeбиeттeрдeн aқпaрaт aлғaнымыз жөн.
Дін саласындағы ақпараттық түсіндіру тобының 2022жылға арналған жұмыс жоспарына сәйкес, Түркістан қаласы әкімдігінің Ішкі саясат бөлімінің ұйымдастыруымен "Дін мәселелерін зерттеу орталығы" КММ тарапынан №20 Р.Исетов атындағы жалпы орта мектебінде ақпараттық түсіндіру жұмыстары өтті. Оны Дін мәселелерін зерттеу орталығының теолог маманы Дүйсен Асхат және Ішкі саясат бөлімінің дінтанушы маманы Марат Айсұлу өткізді. Мамандар оқушыларға жат ағымның зияны туралы, экстремизім мен терроризім туралы айтты. «Дін – адамзат қоғамындағы аса күрделі де маңызды әлеуметтік-мәдени сала. Ал жастар болса, коғамның негізгі қозғаушы күші. Жастардың дінге деген көзқарасы, түсінігі тәрбиеден бастау алады. Қазірде ислам атын жамылып, халықты түрлі сенімге бөлген жат ағымдардың қоғам тұтастығына сызат түсіріп отырғаны алаңдатады. Себебі, жат ағым өкілдері таратқан түрлі ақпараттардан дәстүрлі діни сенім мен ұлттық салт-санамызға мүлдем кереғар көзқарас ұстанушылары көбейе бастады. Осылайша дәстүрлі дін мен ағымның арасын ажырата алмаған жастарымыз жалған ағымның жетегіне еріп кетуде.
Діннің атын жамылған жат ағымдардың мүшелері діни сауаты төмен, әлеуметтік тұрмысы нашар жастарымызды қатарларына кіргізу үшін өздерін ақиқат жолындағы шынайы діндарлар етіп көрсетеді. Отанына, отбасына және ата-бабамыз ғасырлар бойы дәріптеген дәстүрлі дініне күмән тудырып, қалыптасқан салт-дәстүрімізге қарсы қояды. Сондай-ақ, бұндай топтағы азаматтар отансүйгіштік, ұлтжандылық сезімдерін бағаламайды әрі мемлекеттік рәміздерді, жергілікті биліктің шығарған заңдарына бағынбайды және мойындамайды.
Жастар – кез келген қоғамның болашағы мен қозғаушы күші. Алайда жастық желігі басылмаған, оң-солын әлі дұрыс танып білмеген болашақ буынның санасы уланғаннан кейін теріс бағыттағы ұйымдардың өз мақсаттарын қандай амал-айла арқылы жүзеге асырып жатқаны жайлы біле бермейді. Өкініштісі сол, түрлі діни ағым кесірінен айрандай ұйып отырған отбасылар ойрандалып, бейбіт заманда ата-ана ұл-қызынан, жақындарынан айырылып жатыр.
Зайырлы мемлекетіміздегі дін мен дәстүр бірлігі – өткеніміздің тарихы, болашағымызды кепілі. Сондықтан да жастарды әртүрлі жат ағымдардың жетегінде кетуден сақтандыру үшін оларды жастайынан өзінің асыл дінін, төл тарихын, ұлттық құндылықтарын бойына сіңіріп өсуіне баса мән беру өте маңызды. Осы тұрғыда дәстүрлі тәрбие мен рухани тәрбиені сабақтастыра отырып толып кемелді, ұлтжанды ұрпақ тәрбиелеу үшін жұмыстар ұдайы атқарылуы керек»,- деді Дүйсен Асхат. «Бүгінгі таңда «жиһад» атауын қате түсініп, өздерінің қаскөй әрекеттерін іске асыруда ислам дінін жамылып, білімсіздіктен, аңқаулықтан өзгенің қолында ойыншық болып жүрген жастарымыз аз емес. Олар біреулердің дүние мен билікті көздеген ауқымды мақсаттарының жолында құрбан болып бара жатқандарын сезбейді»,-деп бастад өз баяндамасын Айсұлу Марат. Соңғы онжылдықта бүкіл әлемде терроризм мен экстремизмнің құбылысы, оның нысандары мен көріністері байқалуда. Экстремизм мен терроризм бүгінгі таңда ең өзекті мәселе болып отыр. Саясатта белгілі бір бағыт ретінде экстремизм радикалды көзқарастарды жүзеге асырудың түрлі әдістерін ұстанады. Ол мемлекеттің тұтастығына, қоғамның бірлігіне қатер төндіріп, зорлық-зомбылықпен, фанатизммен, өздерінің принциптерін қорғай алмайтынымен, ымыраға келмеуімен сипатталады. Өзінің қауіпті тәжірибесінде экстремизм терроризммен тығыз байланыста. Заманауи терроризм – бұл әртүрлі мемлекеттердің ұлттық шекараларының шегінен шығып, бүкіл әлемдік қоғамдастықтың қауіпсіздігіне елеулі қатер төндірген күрделі, көпқырлы және аса жағымсыз саяси-әлеуметтік құбылыс. Жаһандық зұлымдықпен күресудің тиімді әдістері мен нысандарын зерттеуге арналған мемлекеттер басшыларының қатысуымен көптеген халықаралық конференциялар өткізілді. Осы форумдарда терроризмге тиісті халықаралық реакцияның оған қарсы күресудің халықаралық жүйесі талап етілетіндігі туралы бірнеше рет айтылды. Терроризмге қарсы тұру үшін бізге терроризмнің мәнін нақты анықтау қажет. Қазіргі таңда, «терроризм» мәнінің әмбебап анықтамасы жоқ. Барлығына мәлім, терроризм экстремизммен тығыз байланысты, яғни, экстремизм терроризмнің бір бөлігі болып табылады. Демек, «экстремизм» тұжырымдамасын алдын-ала қарастырмай, «терроризм» ұғымының мәнін ашу мүмкін емес. Жалпы термин ретінде «экстремизм» қазіргі заманғы саясаттың белсенді айналымына жиырмасыншы ғасырдың екінші жартысында ғана енгізілді. 2003 жылы ЕКПА (Еуропа Кеңесінің Парламенттік Ассамблеясы) анықтағандай, «экстремизм» – бұл парламенттік демократия принциптерін тікелей немесе жанама түрде қабылдамайтын саяси қызметтің нысаны. Экстремизм – бұл қоғамдық-саяси жүйенің идеологиялық және институционалдық негіздерін жоққа шығаратын және заңды конституциялық тәртіпті тез арада күштеп өзгертуге шақыратын түбегейлі идеяларға негізделген саяси тәжірибе. Заманауи терроризм мен экстремизм қоғам мен мемлекеттік қауіпсіздігіне белсенді түрде әсер ететін ауқыммен, әлеуетті арттырумен, террористтік және эксртемисттік топтар ықпалды саяси құрылымдарға айналумен, террористтер мен экстремисттердің іс-әрекеттерінің қатыгездігімен және т.б. нысандармен сипатталады. Терроризм, экстремизм және ұйымдастырылған қылмыс – бүкіл әлемдік қауымдастық үшін аса қауіп-қатер ретінде саналады. Діни экстремизм мен радикализм – бұл жалпыға ортақ проблема Бұл проблемамен тек кейбір мемлекеттік органдар ғана жұмыс жасайды деп айтуға болмайды. Әрбір мемлекеттік орган өзінің функционалдық ерекшеліктерінің негізінде өз үлесін қосуы қажет. Терроризмге және экстремизмге қарсы тұру – бұл әлемде құқық пен тәртіпті қамтамасыз етудің маңызды бағыты. Тіркелген қылмыстардың жалпы санының террористік және экстремистік сипаттағы қылмыстардың шамалы бөлігі болып табылатындығына қарамастан, олар қоғамның, мемлекеттік және құқық қорғау органдарының теріс реакциясын тудырады. Қазіргі таңда, осы терроризм мен экстремизмнің көрінісі мемлекетіміздің ғана емес, бүкіл әлемдік өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Жастарымыз дәстүрлі емес діни ағымдардың қырларын білмегендіктен сол ұйымдарға бет бұрып кетеді. Жастардың діни көзқарасы әлі де өзекті мәселе болып табылады және жүйелі талдауды қажет етеді. Әр түрлі себептермен дәстүрлі дінді жоққа шығаратын адамның көзқарастарына негізделген жастардың діни ізденісі ХХ ғасырдың жалпы көрінісін табады. Жастар – біздің мемлекетіміздің болашағы, ол бізден күнделікті қамқорлық пен тынымсыз ілтипатты қажет етеді.
Жастарымыздың адамзаттық болмыстағы, әсіресе, дін саласы сияқты нәзік саладағы құнды бағдарларын білу өте маңызды. Себебі, адамның жеке тұлға ретінде көбінесе жас жылдарында қалыптаса бастайды. Діни көзқарастағы (деструктивті діни бағыттардың ықпалына түскен) кейбір жас азаматтар өздерін қоғам мен мемлкетке қарама-қарсы қойып, қазақ халқының рухани мәдениетіне және ұлттық дәстүрлеріне теріс көзқараспен қарайтын болды. Оларда тіпті зорлық-зомблық тәсілдерін қолданумен мемлекетіміздің саяси құрылымдағы зайырлы сипатын өзгертуге ықыластары пайда болуда. Бұл көріністер қоғамда жаңа саяси-әлеуметтік пішіндердің қалыптасуына себептес.Жалпы, дін саласында мемлкетімізде көп жұмыстар атқарылып жатыр. Салыстырмалы түрде қысқа мерзімде ұйымдастырылған жұмыс өзінің нәтижесін беріп, ал оның тиімділігі бірлікпен бірте-бірте өседі. Мемлкетіміздегі діни ахуалдың тұрақталуы туралы негізгі бағаны беретін – халық. Осы кезеңде жұмыстың стратегиялық жолмен таңдалған бағыттарын жалғастыру, іс-тәжірибені біртіндеп жақсарту маңызды. Енді біз конфессияаралық келісімге, жоғары мәдениетке және қоғамды тәрбиелеуге негізделген еліміздің рухани байлығын сақтау және одан әрі арттыру үшін бәрін жасауымыз керек.
Дін саласындағы ақпараттық түсіндіру тобының 2022жылға арналған жұмыс жоспарына сәйкес, Түркістан қаласы әкімдігінің Ішкі саясат бөлімінің ұйымдастыруымен "Дін мәселелерін зерттеу орталығы" КММ тарапынан Е.Иззатуллаев атындағы жалпы орта мектебінде дін саласындағы тұрақтылықты қамтамасыз ету, діни экстремизмнің, теріс пиғылды діни ағымдардың алдын-алуға бағытталған АТЖ өткізілді.
Ақпараттық түсіндіру жұмыстарына Дін мәселелерін зерттеу орталығы" КММ-сінің теолог маманы Дүйсен Асхат және Ішкі саясат бөлімінің дінтанушы маманы Марат Айсұлу өткізді.
Мамандар оқушыларға жат ағымдардың зияны мен салдыры туралы айтып берді. Одан бойды аулақ ұстап, «адаспауға» шықырды.
Қазіргі кезде дін төңірегінде түрлі дау-дамайдың, пікірталастың көбейіп кеткені жасырын емес. Әрине танымға талас жоқ. Бірақ елдің ішін алатайдай бүлдіріп, өзінің әр жерден естіген, көрген нәрселерін дінге әкеліп таңғысы келетіндер әлі де бар. Ал дінді дұрыс түсіну адамның өзінің таным-түйсігіне байланысты болса, әсіресе жастарға шариғаттың негізгі шарттарын түсіндіруде имамдар мен теолог ғалымдардың үлесі зор. Қуанарлығы, қазіргі кезде имандылық жолына қарай бет бұрған жастар көбейді. Өкінішке қарай, кейбір жастар дәстүрге қарсы шығып, дінді бұра тартуда.
«Дін – ұстай алсаң қасиетің, ұстай алмасаң қасіретің», дейді халық даналығы. Әуелгі қателік кейін адамның тағдырына айналуы мүмкін. Ең бастысы, дін – ақиқаттың, ізгіліктің шырақшысы. Қоғамды бүлікке емес, бірлікке бастаушы ілім. Сондықтан да жат ағымның жақсылыққа апармайтынын білген жөн.
- Дәстүрлі емес діни ағым өкілдері ресми тараптан ақпарат алуға құлықсыз. Олар дереккөз ретінде интернет ресурстарын басшылыққа алады. Осы интернет ресурстарында мемлекеттің ресми ұстанымын баяндайтын мәліметтердің санын арттыру жұмысы қолға алынуы тиіс. Себебі интернеттен гугл не басқа да іздеу сайттары арқылы мәлімет іздегенде бірінші болып сол ағым сайттары шығады. Іздеуші адам көп жағдайда уақыт үнемдеу үшін іздеу сайттарының бірінші парақшасында келген сайттардағы мәліметтерді көрумен шектеледі.
- Дәстүрлі емес діни ағым мүшелерінің басым көпшілігі жастар. Олар ондай ағымдарға рухани азық іздеп кіріп жатқаны да қаперден шықпауы керек. Ұлттық құндылықтарды насихаттау, ата-баба дәстүрін ұлықтау арқылы да, елдің рухани байлығын мемлекеттік брендтерге айналдыру арқылы да жастарды дұрыс жолдан жыра кеткен ағымдардан құтқарып қалудағы бір тәсіл болып табылады.
Осыған байланысты дінтану пәнін оқыту процесінде дұрыс ақпарат көздерін іріктей білу және психологиялық тұрғыдан әлеуметтік желідегі жат ағым өкілдерінен қорғану тәсілі ретінде Қазақстан аумағындағы діни сайттардың ақпараттарының мазмұнына мән беріп, мешіттердегі атқарылған іс-шараларды ғана насихаттаумен шектелмей нақты өмірлік тәжрибеде кездесетін мәселелерге жауап беруге тиіс. Жат діни ағым өкілдерінің сайттарында ресми сайттарға қарағанда жастардың үлесі басымырақ, өйткені психологиялық тұрғыдан қазіргі таңда жастардың дені «клиптік ойлау» бейімделген, яғни адамдардың ұзақ ақпараттарды қабылдауға ынтасы жоқ, қызығушылық танытпайды және ресми жаңалықтарға ден қоймайды. Осыған орай, Жамбыл облысы әкімдігі «Дін проблемаларын зерттеу орталығының» дінтанушы, теолог мамандары әлеуметтік желілерді қысқа метражды сұхабаттарын жариялауда. Осы тұрғындан жұмыс жасау тиімді деп санаймын.
Қазіргі таңда ғаламтор және жастар қауіпсіздігі мәселесі өте өзекті мәселе болып табылады. Елбасымыз «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты жолдауында интернет пен әлеуметтік желіде діни экстремизмнің жолын кесуді, діни радикалды көзқарасқа мүлдем төзбеушілікті тапсырған. Экстремистер өздерінің теріс пиғылдарын психологиялық тұрғыдан сауатты түрде ғаламтор арқылы насихаттауды жетік меңгерген. Жат діни ағым өкілдерінің жазба дыбыс арқылы келетін жолдауларды, түрлі бейнедегі суреттерді, түсірген видеороликтерді көрген жастар түрлі психологиялық ойларға барып, қауіптерге бел буады. Психологиялық тұрғыдан сауатты жасақталған материалдармен жат діни ағым өкілдері жастардың психологиялық әлсіз тұстарын біліп, олардың мінездемелеріне сай түрлі айла тәсілді қолданары хақ. Мысалы нейро- лингвистика ғылымын алатын болсақ, бұл ғылымның негізін салушы Американдық Джон Гриндер. Физиологиялық тұрғыдан және сөйлеуі арқылы тұлғаны анықтау НЛБ-ның алғашқы қалыптасуы моделдеу- деп аталады. Адамдар қалай ойлайды, олар қалай қимылға келеді, оларға көмектесетін аймақтарын түсінуді қарастырды НЛБ- ның түсініктері көп, соның бірі манипулияция тәсілдер жиынтығы психокорекциялық техникалар айла-амалдар арқылы қысқа мерзімді мән беретін жағдайлар. Егер қарым-қатынасқа түскен тұлға жас ерекшелігіне сай нақты дәлелдермен білімге сүйенер болса, онда жат діни ағым өкілдері логикалық аргументтерге айғақтарға сүйене отырып сөйлем құрастырады, жас жеткіншек эмоцианалды адам болса, арбаушы қимыл-қозғалысты жылдам етіп, ашық жесттерді жиі пайдаланады, сыншыл тұлғалармен әңгімесін де сыннан бастап, өздерін жоғары көзқараста ұстанады. Осы орайда, Репрензентативті жүйе жетекші түрінде болады, ол жүйелер визуалды, аудиалды, кинестетикалық түрде бірігу деп аталады. Визуалды адамдардың ерекшелігі көру арқылы қабылдауында, оларды кез-келген жүйенің жетекшісі етіп алып, мақсаттарына пайдалана алады, өйткені олар жеңіл түрде суреттермен бейнелерді, түстер туралы ақпаратты жақсы қабылдап, сипаттау барысында сөздерді әсерлеп сөйлейді. Визуалды тұлғаның ерекшелігі көру, қарау, көзқарас арқылы олар барлық болған нәрсенің бейнесін береді. Жат ағым өкіліне қажетті ақпарат жеке тұлғаның визуалды, аудиалды немесе кинестетикалық қай топқа жататындығы жайындағы мінездеме. Жеткіншектің негізгі тілі визуалды ма? демек арбап, алдауды сол тілде жалғастыру. Аудиалды тұлғаның жетекші мінездемесі есту. Олар сөз ырғағына сезімтал, есту, айту, айқай-шулы дыбыстарға ерекше мән береді. Жат діни ағым өкілдері мұндай тұлғамен сөйлескенде, оның сөзін өзіне қолдана отырып жұмыс жүргізеді.
Кинестетик тұлғаның жетекші мінездемесі дене, тән жүйесі, тері арқылы сезінеді, яғни жағымды. Мұндай тұлғалар үшін жылы, тез әрі ыңғайлы еркін сөздерді қолдану арқылы сөйлеу қажет деп санайды. Аудиалды адамдар үшін сөзіңіз ашық анық ырғақты, кинестетиктер үшін сөзіңде мағына мазмұн болу керек болса, визуалды тұлғалар үшін әдемі киініп сіздің сөйлеп тұрғаныңызды толық көрсету керек болады. Осындай ақпараттармен психология ғылымының қыр-сырын білген түрлі радикалды топ мүшелері әлеуметтік желі арқылы осы тәсілдерді пайдаланады. Өзіңді және жақындарыңды қорғау үшін , алдымен психологиялық қорғаныстың әдістерін дұрыстап тұрып меңгеруіміз керек. Адамның өмірінде қауіп төндіретін ситуациялар болғанда, адам басынан күйзелісті, қорқынышты, мазасыздықты басынан өткереді. Көңіліне кез келген нәрсені алғыш, көңілі жараланғыш болып қалады. Абыржуды азайту үшін, психологиялық қорғаныстың әдістері қосыла бастайды.
Психологиялық қорғаныс тәсілдері: Қорғаныстың негізгі және бірінші түрі бұл - терістеу, теріске шығару. Өзіңді жағымсыз ситуациялардан қорғау үшін, адам шын мәнінлегі болған нәрсені теріске шығара бастайды. "Бұл қате", " Бұлай болуы мүмкін емес", "бұл мен емеспін" деген сықылды сөз тіркестері адамның теріске шығару арқылы қорғаныс әдісінде тұрғанын көрсетеді. Бұндай сәттерде, өзіңді және жақындарыңды қорғау үшін дауласып, әртүрлі дәлелдер келтіру керек емес. Одан да адамның жанында болып, оның ойлануына мұрсат берген жөн.
Қорғаныстың келесі тәсілі – регрессия. Мысал ретінде алатын болсақ, егер отбасында екінші бала пайда болатын болса, үлкен баласы бақырып, шақырып мінез көрсете бастайды; немесе жазғы лагерьде үйін сағынған баланың қылықтары. Егер жақын адамыңыз осындай қорғаныс тәсілін таңдаса, оған өз махаббатыңды көрсету керек.
Қорғаныстың позитвті тәсілдерінің бірі компенсация мен сублимация.
Н.Назарбаевтың «Қазақстан-2050» Стратегиясы-қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына жолдауындағы «қазақстандықтардың діни санасын елдің салт-дәстүрлері мен мәдени нормаларына сәйкес қалыптастыру» ұлттық-діни бірегейлік мәселесімен ұштастыратын ұстаным ретінде мемлекет басшысы талабын атап өткен жөн. Дәстүрлі құндылықтар – ішкі тұрақтылықтың тұғыры, рухани қауіпсіздіктің тірегі және ең бастысы-ұрпақтар сабақтастығының негізі.
Ел боламын деу көптің тілегі. Дін ел боламын деген мемлекетті қалыптастыратын негізгі институттарының бірі. Мемлекеттің негізін қалыптастыратын ұлт бірнеше жікке бөлінсе мемлекетке зақым келеді. Әр адамның азаматтық қоғамды құрайтын жеке тұлға ретінде құқықтары толықтай сақталып, заңды, құқықтық қоғамда өмір сүргіміз келеді. Саяси мақсатты көздейтіндер дінді табыс көзіне айналдырғандар мен қазақтың дәстүрлі құндылықтарын жойғысы келетін күштердің әрекеттері бар екендігі белгілі. Жеке тұлға мемлекеттің азаматы ретінде, әрі белгілі бір діннің өкілі, діндар әрі зайырлы болуы мүмкін. Діни таным мен діни сенім арасын ажырату және нақты анықтамасын беру керек. Сенім мен танымның арасында айырмашылықтарды нақты көрсету керек. Сенім табиғаты жағынан субьективті яғни, әр адамның түйсіну, сезіну, қабылдау деңгейіне қарай әр түрлі бола береді. Себебі онда әр адамның құдайдың тану тәжірибесі, рухани психологиялық процесс ретінде нақты сүйенеді. Барлық адам баласы құдайға сенгенімен танымы әр қандай болады. Ал таным негізделуі анықталуы қайта тексерілуі талданып үздіксіз жүріп отырады. Бұл жерде діннің сеніміне зайырлықтың танымға негізделген түсініктер екенін көруге болады. Зайырлылық- сенімге дінге, идеологияларға қатысы жоқ. Жеке тұлғаның үздіксіз дамып отыратын таным процесінің сонымен қатар бір жаратушыға деген сенімінң қалыптасуына жат діни ағым өкілдерінің әсерін болдырмау өзекті мәселе.
Бүгінгі күні бақ түгендейтін тақ түгендейтін уақыт емес, беліңді бекем буып, қауымның жотасы шаруасына жан пида ететін заман.
Жаңа мыңжылдыққа келіп жатқан тәуелсіз елдің қоғамдағы өз орнын дұрыс тауып, өз аяғын жөн алып түру үшін де ең әуелі дәстүрлі қазақы діни сана қалыптастыру керек. Сонда ғана расымен санамыз, психологиямыз құлдық санадан азат болады.
Манипулияция
Саяси манипуляция - азаматтарды көбінесе өз мүдделеріне қарсы әрекет етуге (немесе тіпті ешқандай әрекет етпеуге) мәжбүр ететін олардың саяси санасы мен мінез-құлқын әлеуметтік баскарудың жасырын тәсілдері мен амалдары.
Психокорекциялық- психологиялық көмектің бір түрі.
Эмоция (фр. emotion, лат. enoveo — толғану) — адам мен жануарлардың сыртқы және ішкі тітіркендіргіштер әсеріне реакциясы; қоршаған ортамен қарым-қатынас негізінде пайда болатын көңіл-күй.
Репрезентатив — нейролингвистикалық программалау
адамның сыртық дүниеден ақпарат алудағы басымды әдіс.
Адамның репрезентативті жүйесі:
Кинестетикалық- ақпаратты, әлемді дене сезуі арқылы қабылдайтын жеке тұлғаның типі. Кинестетикалық түйсіктер қимыл мүшелері кеңістіктегі қалпын өзгерткенде пайда болатын процестерге байланысты.
Түйсiктер сезiм мүшелерiмiзге байланысты көру түйсiгi, дəм түйсiгi, иiс түйсiгi, терi түйсiгi, кинестетикалық, вибрациялық жəне органикалық болып бiрнеше түрге бөлiнедi. Ежелденақ адам өзiнiң сыртқы бес сезiм мүшесiне орай көру, есту, сипау, иiс жəне дəм түйсiктерiн ажыратқан.
Визуалды - қарапайым және қаруланған көзбен көру, бақылау.
Регре́ссия (лат. Regressus — кері әрекет) — адамның бейсаналы түрде қақтығыс, жанжал жағдайларында бұрынғы ақыл есі толықпай тұрғандағы өзін қорғаныспен қауіпсіздікті кепілдендіретін секілді әрекеттер үлгісіне сүйенетін қорғаныс механизмі регрессия деп аталады.
Компенса́ция —шынайы және ойдан құрастырылған кемшіліктерді жеңудегі бейсаналық психиканың қорғаныс механизмі. Терминді З. Фрейд енгізген. Жеке тұлғалық психология бойынша Альфред Адлердің еңбектерінде өмірлік стратегия ретінде қолданды. Мысалы: мүгедек адамның спортпен шұғылдануы компенсация болып саналады.
Сублимацияның көптеген мағыналары мен мағыналары бар. «Sublimated Iquot» деген сөзде; либидиндік энергияны шығармашылыққа немесе кез келген бетке түсірілген кескінге көшірудің мағынасын қамтуы мүмкін.
Сублимация дегеніміз - бұл «мен» деп өзгерді; Бұл өз энергиясын құруға және басқаруға қабілетті адамның бөлігі. Сублимацияланған «мен» өзімді өзгерткенді білдіреді. Сублимация (психологиялық термин) адамның өмірінде оң, пайдалы, жағымды нәтижелерге қорғаныш функцияларын қосу немесе, мүмкін, қайта бөлу, жағымсыз қасиеттер мен ұмтылыстар.
Жастардың жат ағымның жетегінде кетпей, ислам жауһарларын бойына сіңіру үшін берілген білім бір бөлек. Алайда кейде қоғамда діни экстремизм мен терроризм көріністерінің қылаң беретіні рас.
Дін саласындағы ақпараттық түсіндіру тобының 2022 жылға арналған жұмыс жоспарына сәйкес, Түркістан қаласы әкімдігінің Ішкі саясат бөлімінің ұйымдастыруымен "Дін мәселелерін зерттеу орталығы" КММ тарапынан С.Рахимов атындағы жалпы орта мектебінде дін саласындағы тұрақтылықты қамтамасыз ету, діни экстремизмнің, теріс пиғылды діни ағымдардың алдын-алуға бағытталған АТЖ өткізілді. Ақпараттық түсіндіру жұмыстарына Дін мәселелерін зерттеу орталығы" КММ-сінің теолог маманы Дүйсен Асхат оқушыларға жат ағымдар мен олардың салдары жайлы айтып берді. Пиғылы жат діни теріс ағымдар бүгінде ғаламдық проблемаға айналып отыр десек, артық айтқандығымыз емес. Арғы-бергі, тоқсан толғаулы тарихымызды парақтар болсақ, халқымыздың қандай да бір діни алауыздықтарға жол бермегенін байқаймыз. Қазіргі ата-ана баласы «Алла» атын аузына алып, намазға жығыла бастаса кәдімгідей қобалжитын жағдайға жеткен. Бұл арада мәселе діннің өзінен емес, дін атын жамылушы теріс пиғылдылардың қитұрқы әрекетінен ушығып тұрған жайы бар. Жаһандану заманындағы басты қатер – ашық-шашықтығымыз. Осы ұрымтал тұсты пайдаланушы мысық тілеу миссионерлер ұлтымызға жақын ислам діні атын жамылып кез келген бағыт бойынша, соның ішінде ғаламтор арқылы да жастарымыздың санасын улап, қоғамымызға іріткі салып бағуда. Бүгінгі ағымдардың ислам атын жамылып атқарып жатқан іс-әрекеттері тарихта бұрын да болған дүниелер. Тек тарихтағы сол қисыны жоқ түсініктер қайта айналып келіп отыр. Оны ислам қайнарына сүйенген білім арқылы және ауызбіршілік, ынтымақ арқылы ғана жеңе аламыз. Ағымдарды жеңу терең білім, толассыз насихаттар арқылы жүзеге асады. Жат ағымдар мына жағдайларда анықталады:
Халықтың діни ұғым, дәстүрлеріне байланысты:
1. Қарт кісілердің жастарға беттерін сипап, берген баталарын теріске шығарады.
2. Келіннің ата-енесіне иіліп сәлем бергенін теріске шығару, бұл олардың пікірінше, Алладан басқа тағы да біреуге табыну болып табылады.
3. Мұсылмандардың молаға зиярат етуіне болмайды.
4. Құранды өлген адамдарға арнап оқуды теріске шығарады.
5. Өнерді теріске шығарады. Халықтың дәстүрлі ұлттық киімдеріне байланысты:
1. Арабтар мен пәкстандықтардың киімдеріне еліктеу (еркектердің ұзын көйлектері мен орамалдары); 2. Шолақ балақ шалбар киеді, «тірсектен түскен киім-тозақ отына барады» деп насихаттайды. 3. Ұзын әрі күтімсіз сақал өсіру, бұл Құдайдан қорыққандықтан-мыс. Олар сақал қоюды уәжіп санайды. Туыстық қатынастарға байланысты: 1. Ата-аналары дайындаған тамақтан, олар намаз оқымай дайындады деп бас тартып қарсыласады.
2. Ата-ана, ағайын-туыстары, дос-жаран, тамыр-таныс, көрші-қолаңмен қарым-қатынаста үйлену тойлары, туған күн, мерекелер, еске алулар, діни-рухани рәсімдердің бәрі олар үшін жағымсыз, шариғатқа қайшы әрекет. 3. Әйел, қыз балалар, олар үшін жай ғана бір зат немесе олар екінші сортты адамдар, тіпті құл-күң дәрежесінде ұғынылады. 4. Басқа туыстарымен араласқан кезде, өздерінің Ислам туралы жеке түсінігін тықпалайды және олардың ойынша «мешіттерде сауатсыз имамдар отырғандықтан» тек қана өздерінің уаһһабилікті дәріптеуші ұстаздарын тыңдауды талап етеді.«Ислам – адамзат баласын бірлікке, бейбітшілікке, татулыққа шақыратын дін. Бірлік бар жерде береке, бейбітшілік бар жерде тыныштық, татулық бар. Қазіргі таңда ислам атын жамылып, халықты түрлі сенімге бөлген жат ағымдардың қоғам тұтастығына сызат түсіріп отырғаны алаңдатады» дейді дін өкілі. Жат ниетті ағым бұқара халықты сонау ата-бабадан жалғасып келе жатқан дінінен үркітіп-шошыту мақсатында түрлі айла-шарғыларын жасауда. Мәселен, исламның атын жамылған уаһһабилер, құраниттер, ахмадияшылар, хизбутшылар, гүленшілер, тәкфіршілер секілді ағымдар ашық та, жасырын да ел ішінде теріс бағытта қызмет жасауда. Әсіресе, қазақтың дүниетанымына сай келетін Имам Ағзам Әбу Ханифа мәзһабын мойындамай, жоққа шығарғысы келетіндер әрекеті байқалады. Жасыратыны жоқ, соңғы кездері ел ішін ала тайдай бүлдіріп, жаңашылдық әкелмек болған «сәләфи» ағымы қанатын кеңге жаюда. Ал, аталған ағымның шырмауына түскен бауырларымыз хақ дін мен ағымның арасын ажырата алмай дал болуда. Діни сауатсыздығының кесірінен ұлт қауіпсіздігіне қатер төндіретін жатқа жалтаңдап, дана атанған халқымыздың салты мен дәстүріне дұшпандық жасап жатқаны жанымызға аяздай батады. Иә, жат ағым таратқан ақпараттардан дәстүрлі діни нанымдарымыз бен салтымызға сіңген діни көзқарасымызға мүлдем кереғар көзқарас, ұстанымдар шыға бастады. Қазіргі кезде бүйректен сирақ шығарып, діни реформа жасағысы келетін діни ағымдардың жымысқы әрекеті елге айдан анық көрінуде. Халқымызда «Аңқау елге арамза молда» деген нақыл бар. Бұл сөз бүгін де құнын жоймады. Өйткені, дәстүрден тыс діни ағымдар тыныш қоғамды іштей іріту үшін діни сауаты кем қауым мен жастық желігі басылмаған жастардың қолымен от көсеуде. Олар, әлбетте, теріс бағыттағы ұйымдардың өз мақсаттарын қандай амал-айла арқылы жүзеге асырып жатқан жайын біле бермейді. Нәтижесінде түрлі діни ағым кесірінен айрандай ұйып отырған отбасылар ойрандалуда. Ата-ана ұл-қызынан тірідей айырылып, жер соғып қалуда. Сондықтан елдің, ұлттың, халықтың тұтастығын сақтап қалу үшін, өздерін ғана ақылды санайтын дін үйретушілерден барынша сақтану қажет. Шынында, діннің атын жамылған ағымдар мен топтар діни сауаты аз азаматтарымызды өз қармақтарына түсіріп, тіпті өздеріне белсенді жақтасқа айналдырып, өзімізге қарсы қойып үлгерді. Ел бірлігі мен мемлекет қауіпсіздігіне зиян келтіретін ағымдардың жетегіне еріп кетпеу шараларына баршамыз атсалысуымыз қажет. Діни білімге сусаған кезде, бір мәселеге тап болған сәтте әркімге жүгінбей, дін мәселелерін зерттеу орталығы мен ресми діни бірлестік өкілдерінен кеңес сұраған абзал. Дін – мемлекеттің негізін құраушы басты фактордың бірі болғандықтан, ол елдегі ішкі тұрақтылықтың кепілі. Ауызбірлік, елжандылық, бейбітшілік пен тыныштық – ислам дінінің басты мұраты. Ұлттық қауіпсіздікке қатер төндіріп тұрған жат ағымдардан бойымызды аулақ ұстап, халқымызды, жастарымызды отансүйгіштікке тәрбиелегеннен ұтпасақ, ұтылмасымыз анық. Олай болса, жат ағымның бірлікке емес, бүлікке алып баратын жол екенін еш ұмытпаған жөн. Қорытындылай келе әр елдің тәуелсіздігінің мәңгілік болуы ынтымақ, бірлікте. Дана халқымыз «Береке басы – бірлік» деп бекер айтпаса керек. Көптеген ұлттар мен ұлыстарды бауырына басқан бүгінгі еліміздің еңсесі биік болуы – осы ынтымағының арқасында мүмкін болып отыр. Сондықтан «Төртеу түгел болса, төбедегі келеді, алтау ала болса, ауыздағы кетеді» деген қағиданы берік ұстанғанымыз жөн,-деді Дүйсен Асхат. Ал, Ішкі саясат бөлімінің дінтанушы маманы Марат Айсұлу болса, Түркістан облысында,ы діни азуал туралы айтты. Қазақстанның конфессиялық кеңістігінде протестанттық діни бірлестік ауқымды орын алып отыр, қазіргі уақытта оның 700-ден астам шіркеулері мен діни ғибадатханалары бар. Түркістан облысында ресми тіркелген протестанттық бағыттағы елуіншілердің-6, баптистердің-7, пресвитериандардың-4, Егова кәугерлерінің-3 діни бірлестігі, жұмыс жасайды. Сонымен қатар облыста ресми тіркелген 1 миссионер бар. Қазіргі уақытта Түркістан облысында Сарыағаш медресе-колледжі облыстағы исламдық діни білім беру орны болып отыр. Діни ахуалды тұрақты етіп қалыптастырудағы маңызды факторлардың бірі ретінде тұрғындардың, соның ішінде жастардың дәстүрлі және дәстүрлі емес діндерге деген қызығушылығының күн санап артып келе жатқандығынан көреміз. Жастардың дәстүрлі діндерге деген қызығушылығына бірінші отбасылық тәрбиесі әсер етсе (өз халқының салт-дәстүріне деген құрметі), екінші жағдайда ұйымдардың өз ілімдерін жастарға арналған арнайы әдістерді (шетел тілдерін үйретудің тегін курстары, түрлі салаларға қызығушылығын арттыру клубтары т.б.) қарқынды түрде қолдануы болып табылады. Ислам дінін қабылдағанына он үш ғасырға жуық уақыт ішінде қазақ халқы осы діннің аясында ұлт болып қалыптасты. Әр буынның орта жасы отыз жыл деп есептесек, ата-бабамыздың мұсылмандықты қабылдағанынан бері қырық ұрпақ ауысыпты. Алайда отау ішінен отау тіккен кереғар діни ағымдардың әрекеті ислам дінін қазаққа тәуелсіздік алғаннан бастап келгендей әсер қалдырады. Бұның бәрі әрине, жат ағымның ықпалы. Кезінде дінге қызығушылық танытқан жастарымыз шетел асып, діни білімді араб елдерінен алып, елге оралған соң қарапайым халықтың атадан балаға мирас болып келген ұлттық құндылықтарын жоққа шығаруға тырысты. Өздерінің соқыр сенімдерінің соңынан қаншама қандастарымызды тура жолдан адастырды. Рухани және діни тұрғыда шөліркіген қаншама жастардың сеніміне селкеу түсіріп, қаншасын темір тордың құрбаны етті. «Жусан» арнайы гуманитарлық операциясымен елге оралған әйелдерге бейбіт өмір жағдайларына тезірек бейімделуге көмектесу үшін олар үшін оқыту курстары ұйымдастырылады, жұмысқа орналастыруға көмек және басқа да әлеуметтік қолдау көрсетіледі. Қазіргі таңда облыс көлеміндегі барлық білім беру мекемелерінде Конституция негізінде жасалған ҚР «Білім туралы заңында» белгіленген білім берудегі зайырлылық қағидаттарын басшылыққа, ҚР Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 14 қаңтардағы №26 бұйрығын негізге ала отырып мектеп қабырғасында діни атрибутикаларды пайдалануды тоқтатып, бұл мәселеде бір ізділік жолға қойылды. Мұның бәрі әрине, ата-аналармен дұрыс түсіндірме жұмыстарын жүргізудің нәтижесінде деп айтуға болады. Жалпы облыс тұрғындары арасында жүргізген зерттеу жұмыстары барысында діни ахуал зерделенді. Түркістан облысындағы діни жағдай тұрақты деп айта аламыз». Жиын соңы сұрақ-жауаппен өорытындыланды.
