Бүгін Шымкент қаласының Ақпараттық-коммуникациялық орталығының алаңында Шымкент қаласы мемлекеттік еңбек инспекциясы басқармасының басшысы Бауыржан Қалжанов, «Шымкент қаласының кәсіподақтар орталығы» аумақтық кәсіподақтар бірлестігінің төрағасы Бауыржан Әлтеев және Шымкент қаласының азаматтық істер жөніндегі ауданаралық сотының сот-медиаторы Еркін Отарбаевтың қатысуымен еңбек дауларын шешу тәртібі бойынша баспасөз конференциясы өтті.

Кәсіподақ – еңбек ұжымдарындағы сан түрлі қызметті ұйымдастырушы, қарапайым жұмысшылардың мүддесін қорғаушы қоғамдық ұйым.

Еңбек адамдарының арасында жүріп, олардың мұң-мұқтаждарын жедел шешуге атсалысатын да кәсіподақ. Еңбек қатынастарын реттеу кезінде кәсіподақтардың рөлі мен қызметі айрықша.

Кәсіподақ ұйымының негізгі міндеті – жұмыскерлердің еңбек және әлеуметтік құқығын қорғауға, еңбек қауіпсіздігінің сақталуына жұмыс істейді. Ұжымда еңбек заңдылығы бұзылып жатса, мәселені ушықтырмай, оны жұмыс берушімен реттеуге, жазатайым оқиға болған жағдайда еңбек адамына қолұшын беріп, көмектесуге кәсіподақ келеді.

«Шымкент қаласының кәсіподақтар орталығы» аумақтық кәсіподақтар бірлестігінің төрағасы Бауыржан Әлтеев:

«Ең алдымен еңбек дауы дегеніміз не екеніне тоқталып өтейін. Еңбек дауы – Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын қолдану, келісімдердің, еңбек не ұжымдық шарттардың, жұмыс беруші актілерінің талаптарын орындау немесе өзгерту мәселелері бойынша жұмыскерлер мен жұмыс берушілер арасындағы келіспеушіліктер.

Еңбек дауларын туғызатын жағдайлар әр түрлі. Еңбек дауының ұжымдық және жеке сияқты, талап қоятын және талап қоймайтын түрлері бар. Жеке еңбек дауы - қызметкер мен жұмыс беруші арасындағы еңбек туралы зандарды қолдану мәселелері жөніндегі, жұмыс беруші мен арасында бұрын реттелмеген жеке еңбек, ұжымдық шарттардың талаптарын орындау туралы келіспеушіліктер.

Соңғы кездері ұжымдық еңбек даулары елімізде әлеуметтік шиеленіс ошағына айналуда. Ал, әлеуметтік шиеленіс қоғамдық-саяси тұрақтылыққа кері әсер ететіні сөзсіз. Ұжымдық еңбек дауларына көбіне жұмыскерлердің алып отырған жалақысына қанағаттанбауы және оның уақытылы төленбеуі, тиісті еңбек жағдайларының жасалмауы, еңбек қауіпсіздігі талаптарының сақталмауы себеп. Бүгінде кәсіподақтардың араласуымен және түсіндірме жұмысын жүргізудің нәтижесінде аталған еңбек даулары уақтылы шешімін табуда.

Осы ретте ұжымдық еңбек даулары, оларды шешу жолдары жөнінде қолданыстағы еңбек заңнамасына сәйкес түсіндірме бере кетейін. Ұжымдық еңбек дауы жұмыскерлердің талаптары туралы жұмыс берушіні жазбаша хабардар еткен күннен бастап туындаған деп есептеледі.

Еңбек даулары екі сатыда - тараптардың келісімі бойынша немесе сот тәртібімен қаралады. Тараптардың келісімімен еңбек дауларын келісім комиссиясы қарауы мүмкін. Келісім комиссиясы негізінен мекеменің бастауыш кәсіподақ ұйымының бастамасымен құрылады.

Келісім комиссиясы тараптардын бірлескен шешімі бойынша жұмыс берушілер мен қызметкерлердің саны тең өкілдерінен тепе-тең негізде құрылады. Қызметкерлердің өкілдері келісім комиссиясына ұйымның жалпы жиналысында сайланады. Жұмыс берушінің өкілдерін ұйым басшысы тағайындайды. Келісім комиссиясын ұйымдық-техникалық жағынан қамтамасыз етуді жұмыс беруші жүзеге асырады.

Келісім комиссиясы өз кұрамынан комиссияның төрағасы мен хатшысын сайлайды. Келісім комиссиясы арыз берушінің өтінішін ол берілген күннен бастап үш күн мерзімде қарайды. Оны қарау нәтижелері бойынша келісім комиссиясының шешімі қабылданып, арыз берушіге беріледі. Келісім комиссиясының арыз берушінің талабын қанағаттандырған шешімін қарсы тарап үш күн мерзімде орындайды. Егер де қызметкер келісім комиссиясының шешімімен келіспесе үш айдың ішінде еңбек дауы бойынша сотқа арыздануға құқығы бар. Қызметкерлер еңбек құқықтық қатынастарынан туындайтын талаптар бойынша сотқа жүгінген жағдайда олар мемлекет кірісіне сот шығындарын төлеуден босатылады.

Талап қоятын еңбек даулары еңбек туралы заңды, ұжымдық шарттар мен өзге де еңбек туралы келісімдерді қолдану жөніндегі алауыздықтарды шешуге байланысты болады. Бұл жағдайда дауласушы қызметкер өзінің бұзылған құқығын тану немесе оны қалпына келтіру туралы талап қояды. Талаптық сипаты бар еңбек даулары көбінесе жеке адамдардың даулары болып келеді. Талап қоймайтын сипаттағы еңбек даулары жеке және ұжымдық болуы мүмкін. Ұжымдық еңбек даулары талап қоймаушылық сипатта болып келеді және айрықша тәртіппен қаралады (әлеуметтік-еңбек қатынастарын реттеу жөніндегі үш жақты комиссия).

Еңбек даулары тараптардың келісімі бойынша немесе сот тәртібімен қаралады. Тараптардың келісімі бойынша еңбек даулары жоғары органдарда қаралуы мүмкін.

Егер комиссияның шешімі қызметкердің талаптарын қанағаттандырмаса, онда еңбек дауы coт тәртібімен қаралады. Соттар қызметкерлер мен жұмыс берушілер арасындағы келіспеушіліктерді шешу үшін шағымдана алатын еңбек дауларын қарау жөніндегі дербес органдар болып табылады.

Еңбек дауы жөніндегі келістіру комиссиясының шешімін қайта қарау өкілеттігі сотқа берілмеген. Ұжымның талаптары жазбаша түрде баяндалып, жұмыс берушіге жіберіледі. Еңбек ұжымының мүдделерін кәсіподақтар қорғайды.

Еңбек дауларын тараптардың келісімі бойынша немесе сот тәртібімен қарайтын белгіленген тәртібі болады. Еңбек дауларын қарайтын органдар — келістіру комиссиясы және сот.

Бүгінде «Шымкент қаласы кәсіподақтар орталығы» аумақтық кәсіподақтар бірлестігіне 2023 жылдың 8 айында 3 мекемеде жалақы мәселесі бойынша еңбек дауы тіркелді. Бұл мекемелер: «ТТК» «Радуга» және «Т-Бас» Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестіктері. Аталған үш мекемедегі дау Келісім комиссиясын құру арқылы шешілді.

Еңбек дауларын тарқатып айтсам, 01.04.2023жыл ы аталған 3 жолаушылар тасымалдау компания жүргізушілерінен жалақы көтеру бойынша ресми арыз түсті. Оған басты себеп Шымкент қаласы әкімдігінің Жолаушылар көлігі басқармасының шешімімен 01.03.2023 жылдан бастап, электронды билетке көшуге байланысты қаладағы қоғамдық көліктерде кондукторлар қысқартылды. Кондукторлар негізінен жүргізуші отбасы мүшесі еді. Отбасында табыс көзі азайды. Жалақы мөлшері 225 мың теңгені құраған. Осыған байланысты 744 жүргізушіден жалақы 400,0 мың тенге көтерілмесе 05.04.2023 жылы ереуілге шығып, жұмысты тоқтату жөнінде ескерту хабарлама түсті. Олар өз кезегінде көлік компания басшылары әкімдікке, прокуротураға, полиция департаменттін ескерткен.

Хабар тиісімен АКБ ұсынысы бойынша 03.04.2023 жылы аталған жолаушы тасымалдау компаниялар бойынша Келісім комиссиясы құрылып, еңбек дауының алдын алу мақсатында әрқайсымен жеке екі реттен жиналыс өткізілді.

Өзім бас болып, Салалық кәсіподақ төрағасымен бірлесіп, жергілікті басқару органдарымен қала әкіміне кіріп, мәселені шешу бойынша атсалыстым. Нәтижесінде қоғамдық көлік жүргізушілерінің талап-арызы қала бюджетінен қала әкімдігінің 23.12.2022ж №2580 қаулысы негізінде осы салаға бөлінген қаражат субсидия есебінен төленіп, жалақы 375 000 болып, сәуір айынан бастап көтерілді. Сонымен қатар 04.05.2023 ж. кешке жұмыс уақыты аяқталуына сәйкес «Еңбек елшісі» тобының бірнеше өкілдерімен барлық жүргізүшілермен түсіндірме жұмыстары жүргізіліп, ереуілге шығу тоқтатылды.Мәселе оң шешілуіне байланысты тасымалдаушы компанияларда ахуал тұрақталды. Қаладағы қоғамдық көліктер тоқтамай, бекітілген кестеге сай жұмыстарын жалғастырды.

Ал қалған 5 мекеме, олар кәсіподақ құрамына кірмейді, ол мекемелерде «Еңбек консультациялары» акциясы аясында мәселе шешілді.

Олар: «Шымкент Рем Сервис» ЖШС, «Рахат-Шымкент» ЖШС, «Корпорация Береке А» ЖШС, «Оңтүстік құрылыс сервис» ЖШС, «Автокомбинат 4» ЖШС.

Сондай-ақ, Шымкент қаласы Кәсіподақтар орталығында «Заң клиникасы» жұмыс істейді.

Ағымдағы 2023 жылдың 8 айында «Заң клиникасында» 49 кәсіподақ мүшесіне тегін консультациялық көмек берілген.

Кәсіподақтар орталығы еңбек даулары бар мекемелердегі ағымдағы жағдайды тұрақтандыру, сондай-ақ басқа кәсіпорындардағы әлеуметтік шиеленіс мүмкіндігін анықтау бойынша тұрақты түрде шаралар қабылдауда.

Қала әкімдігі, жұмыс берушілер конфедерациясы және Кәсіподақтар орталығы арасындағы әлеуметтік әріптестік шеңберінде жасалған келісімге сәйкес өңірлік үшжақты комиссияның отырыстарында еңбек дауларын шешу мәселелері қаралады.

2023 жылы осы комиссияның 4 отырысы өтті. Кәсіподақтар бірлестігімен осы отырыстардың күн тәртібіне еңбек даулары, жалақы қарыздары және жұмысшылардың құқықтары мен мүдделерін көздейтін мәселелер көтеріледі.

Бас келісім талаптарына сай Кәсіподақтар бірлестігі өңірлік үшжақты комиссияда әкімдік және жұмыс берушілер өкілдерімен тең төрағалық етеді.

2023 жылдың 8 айында Кәсіподақтар Федерациясы және «Шымкент қаласы кәсіподақтар орталығы» аумақтық кәсіподақтар бірлестігі еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау, кәсіподақ көшбасшылығы, татуластыру комиссиясы тақырыптары бойынша 5 семинар тренинг өткізілді, оған 250 астам кәсіподақ мүшесі қатысып, білімін жетілдіріді.

Сонымен бірге «Қалың қалай бастауыш ұйым?» акциясы аясында 60 мекемеде еңбек ұжымдарына еңбек қауіпсіздігі бойынша түсіндірме жұмыстары жүргізілді. «Қауіпсіз еңбек жылы» аясында Мемлекеттік Еңбек инспекциясы мамандарымен 25 мекемеде семинар тренингтер өтізілді».

Бүгін Шымкент қаласының Өңірлік коммуникациялар қызметінде «Сыбайлас жемқорлық тәуекелдері картасын Шымкент қаласында іске асыру жолындағы аралық нәтижелер туралы» баспасөз конференциясы өтті.

Баспасөз жиынында Агенттіктің Шымкент қаласы бойынша департаменті басшысының бірінші орынбасары Жұмабаев Жандос Сағындықұлы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл еліміздегі мемлекеттік саясатының негізгі бағыттарының бірі екендігін атап өтті.

– Жүйелі мәселелерді шешу мақсатында Агенттік еліміздің әрбір өңірі үшін сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің арнайы карталарын әзірлеген. Жыл басынан жер, білім салаларында сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне сыртқы талдау жүргізіліп, 65 ұсыным енгізілді, оның 49 орындалды. Қазіргі таңда құрылыс саласында талдау жұмыстары жүргізілуде.

«Республикалық маңызы бар қала» мәртебесі берілген сәттен бастап әкімдік тарапынан ауданы 850 гектарды құрайтын 1 мыңнан астам жер учаскесі берілсе, оның тек 1 пайызы ғана сауда-саттық арқылы берілген.

Жер беру тәсілі туралы шешімді әкімдік дербес қабылдайды, берілген жер учаскелерін есепке алу жүргізілмейді.

Берілген жерлердің жалпы санын нақты анықтау мүмкін емес. Осы мәселені «қолмен» өзгерту тәсілі көрсетілген сегменттегі ақпараттың дұрыстығын толық көлемде қамтамасыз етпейді.

Халық пен бизнес үшін бос жерлер туралы ақпарат қолжетімсіз.

Өздеріңізге белгілі, Агенттікпен кәсіпкерлікті қорғауға және қолдауға бағытталған «Бизнеске жол» жобасы жүзеге асырылуда.

Әкімдік басшылығының және басқа да уәкілетті органдардың көмегімен 1300-ден астам кәсіпкердің құқығын қалпына келтіруге мүмкіндік туып, 30 мәселе оң шешімін тапты.

Кәсіпкерлердің жұмысына заңсыз араласқаны үшін 7 лауазымды тұлға түрлі жауапкершілікке тартылды. Оның ішінде, 5 адам тәртіптік жауапкершілікке тартылса, 2 лауазымды тұлға әкімшілік айыппұл төледі.

Жедел-тергеу бағыты бойынша 16 шағын және орта бизнес субъектісінің құқықтары қорғалды.

Департамент мүдделі мемлекеттік органдармен кездесу өткізіп, нәтижесінде кәсіпкерге алынған жер үшін 128 млн. теңге төленді.

Биылғы жылдың тамыз айынан бастап белсенді азаматтарды, қоғамдық бірлестіктерді, жеке және квазимемлекеттік сектор субъектілерін, сондай-ақ басқа да ұйымдарды сыбайлас жемқорлыққа қарсыіс-шараларға ерікті ретінде тарту мақсатында Агенттікпен «Жемқорлыққа қарсы волонтерлік» жобасы қолға алынды.

Жоба аясында кез келген бастамаларды ұсынып, бюджет қаражатының жұмсалу тиімділігін қадағалай аласыз немесе аймақтағы проблемалық мәселелерді бақылай аласыз.Қазірдің өзінде белгілі бір нәтижелер бар.

Қазақстанда сыбайлас жемқорлыққа қарсы пәрменді тетіктерді қалыптастыру бойынша жүйелі шаралар қабылдануда.

Мемлекет басшысының тапсырмаларын іске асыру үшін жемқорлыққа қарсы іс-қимылды күшейту жөнінде кезең-кезеңмен бірқатар маңызды заңнамалық шаралар қабылданды.

Мәселен, 2021 жылдың 10 қаңтарынан бастап Еңбек Кодексінің 26-бабы 2-тармағына өзгерістер енгізіліп, онда квазимемлекеттік сектор субъектілеріне сыбайлас жемқорлық қылмыс жасаған адамды жұмысқа орналастыруға жол берілмейді делінген.

Аталған бап нормаларына қатысты азаматтар тарапынан жиі шағымдарына орай Қазақстан Республикасы Конституциялық Сотымен материалдар зерделеніп, нормативтік қаулы әзірленді.

Жоғарыдағы қаулы негізінде сыбайлас жемқорлық қылмыс жасаған адамның квазимемлекеттік сектор субъектілеріне жұмысқа орналасуына шектеу көрсетілген ұйымдарда басқарушылық функцияларды орындаумен байланысты лауазымдарға үміткер адамдарға қатысты қолданылады.

Айта кетейік, сыбайлас жемқорлық көріністеріне тап болған кез келген азамат Департаментке жүгіне алады немесе тәуліктің кез келген уақытында CaII-орталыққа 1424 нөмірі бойынша қоңырау шала алады.

Осы нөмірге қоңырау шалу арқылы, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша ақпаратты сеніп қалдыруға немесе кеңес алуға болады.

Сондай-ақ, сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық фактісі туралы хабарлаған немесе жемқорлыққа қарсы іс-қимылда өзге де жолмен жәрдемдесетін адамдардыбіржолғы ақшалай сыйақы беру, грамотамен марапаттау немесе алғыс жариялау формасында жүзеге асырылатын көтермелеулер көзделгенін атап өткім келеді.

Соңғы 4 жылда Департаментпен сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарының жолын кесуге ықпал еткен 29 тұлға көтермеленіп, олардың сыйақы мөлшері 5,7 млн. теңге құрады.