Дін саласындағы ақпараттық түсіндіру тобының 2022жылға арналған жұмыс жоспарына сәйкес, Түркістан қаласы әкімдігінің Ішкі саясат бөлімінің ұйымдастыруымен "Дін мәселелерін зерттеу орталығы" КММ тарапынан №18 Ж.Еділбаев атындағы мектеп гимназиясында дін саласындағы тұрақтылықты қамтамасыз ету, діни экстремизмнің, теріс пиғылды діни ағымдардың алдын-алуға бағытталған АТЖ өткізілді. Мамандар оқушыларға Діни экстремизмнің алдын алу тақабырыбында баяндама оқыды. Экстремизм терминін қазақ тіліндегі мағынасын түсіндіріп кететін болсақ: Экстремизм латынның extremus – деген сөзінен шыққан. Ол «ең соңғы, ақырғы, төтенше» деген мағынаны білдіреді. Әрине, экстремизмнің түрлерінің бәрі – терроризм, расизм, этноцид, геноцид – бәрі де күш қолдануға сүйенген. Экстремизмнің бүгінгі таңда кең тараған түрі – терроризм. Terror – латын сөзі – қазақшаға аударғанда қорқыныш, үрей деген мағынаны білдіреді. Террорлық әрекеттің басты мақсаты қоғамда үрей, қорқыныш, әбігер туғызу, елдің тыныштығын бұзу, өзіне көпшіліктің назарын аудару арқылы өздерін үлкен саяси күш ретінде таныту болып табылады. Жалпы діниэкстремизмнің қалай алдын аламыз. Біріншіден теріс діни ағымның, секталардың, экстремистік топтардың қаупі туралы жастарды көбірек хабардар етіп отыру қажет. Ол үшін барлық мектептерде, колледждерде, жоғарғы оқу орындарында «Дінтану» сабағымен қоса, дінтану және тарих пәндерінің мұғалімдері ашық сабақ және тәрбие сағаттарында, қауіпсіздік сабақтарында ақпараттық түсіндіру жұмыстарын жүргізіп, онда экстремистік топтарды, тоталитарлық секталарды қалай білуге болатынын, олардан қалай сақтану жолын көрсетіп, түсіндіріп отырулары керек. Екіншіден қауіпті діни әдебиетке тыйым болмай, діни экстремизмнің алдын алу мүмкін емес.Сондықтан базарларда, құлшылық орындарында, жер асты өткелдерінде заңсыз сатылып жатқан теріс діни әдебиеттерге құзырлы орган тарапынан тыйым салынуы қажет.Өйткені қарапайым халық діни әдебиеттердің ақ қарасын ажырата алмауы мүмкін.Егерде сатылған теріс діни әдебиет тұтынушының қолына тисе санасын теріс бағытқа улауы әбден мүмкін. Үшіншіден шетелдерге діни білім алуға жастардың көбі өз бетімен барады. Олар ресми органдарда тіркелмегендіктен, нақты қайда оқығанын да білмейсіз. Соның салдарынан шетелдегі деструктивті діни ағымдардың идеологиясы бізге «экспортталып» жатыр. Сондықтан шетелде діни білім алуда белгілі бір шаралар қабылдау – заман талабы. Шетелде заңсыз құжыраларда оқып келіп, елдің арасына іріткі салып жүрген жастарымыз да жоқ емес.Төртіншіден қазіргі таңда кітап оқитын жастар саусақпен санарлық. Өзіне қажетті барлық мәліметті интернеттен іздеп, оңай қол жеткізе алады. Сонымен қатар діни сауатын да интернеттен алады. Діни сауатты интернеттен аламын деп, елімізде және шетелден ашылған экстремистік сайттардың құрығына байқаусызда түсіп қалып жатады. Сондықтан елімізден және шетелден ашылған экстремистік сайттарды күнделікті құзырлы орган тарапынан бұғатталып отыруы қажет. Бесіншіден діни экстремизм мен терроризм қылмысымен айыпталушылардың жазасын ауырлату, діни лаңкестіктің алдын алудың бірі болып саналады. 2011 жылдары орын алған лаңкестік оқиғалардың қайталану себебі — қылмыс жазасының жеңіл болуында.Халықтың арасынаүрей туғызып, халықтың өміріне қауіп-қатер төндіретін лаңкестіктің алдын алу үшін қылмыскердің жазасын қандай деңгейде болуын қарастыру демократиялық құндылықтарға қайшы келмейді. Десе де, террорлық қылмысқа ауыр жаза қолдану қылмыскерлерге тән азабын шектіру емес, қоғам үшін діни экстремизм мен терроризмнің жат екендігін бойға сіңіру және басқаларға сабақ болумақсатында іске асырылуы тиіс. Қорыта келе мәңгілік ел боламыз десек «Мәңгілік ел» идеясын іске асырып, қуатты мемлекетке айналу үшін, ұлттық қауіпсіздікке қатер төндіретін әрбір қауіпсіздік шараларын дер кезінде алдын алғанымыз жөн деді теолог маман.  Діни экстремизмге, терроризмге қатысты ғаламдық қауіппен тиімді күресу үшін оның алдын алу жұмыстары елімізде ұдайы жүргізіліп келеді. Халықаралық террористік ұйымдардың бұқаралық ақпарат құралдарында, əсіресе əлеуметтік желілер арқылы өз идеяларын мақсатты түрде насихаттауы – радикалды идеялардың Қазақстанда да таралуының негізгі көзі болып отырғандығы белгілі. Осы жəне басқа да өзекті сұрақтардың елді мекендерде қандай жағдайда екеніне тағы да бір мəрте көңіл аударсақ, төмендегідей нақты социологиялық зерттеулердің нəтижесіне жүгіне аламыз. 2017 жылғы қыркүйек айында Алматы облысының 3 ауданында «Рухани керуен» бағдарламасы аясында əлеуметтік жəне блиц-сауалнамалар жүргізілді. Оған этникалық, əлеуметтік-кəсіби, түрлі жастағы 245 респондент қатысты. Бүгінгі күнде 90 пайыз оқушылар бұл мəселені түсінбейді. Осы орайда адасып деструктивтік ағымға кіріп кетіп жатқан көріністер жиі кездесуде. Радикалды ағымдарға тез ұрынатын əсіресе, əйел қауымы екен. Əйелдер өте коммуникабельді. Интернет жүйесінде радикалдар барлық жұмысты əйел қауымына жүктейді. Өйткені, олар – ана, жар, əпке, сіңлі, кызы ретінде қоғамның басқа өкілдеріне үлкен ықпал жасай алады. Осы жолға түскен кыздарды олар өз ортасынан тезірек күйеуге беруге тырысады. Мысалы, Ақтөбе облысы, Мұғалжар ауданында бір қызды бес рет күйеуге берген. Жамағат ортасында ол əр күйеуінен төрт балалы болған. Барар жері, басар тауы жоқ болғаннан кейін, Сирияға кеткендердің арасында басым көпшілігі əйелдер. Сараптама бойынша солардың 90%-ы өкініште қалған. Уағыздаушылар ең бірінші кітап береді, ақыл айтады, өте ұстамды, харизматты көрінеді. Біздің «ұстаздарымыз» өте керемет, бəрін жақсы біледі, басқа ағымдар дұрыс емес, – деп санайды. Содан кейін «сенің деңгейің олардан биік, олардың əрекеттері дұрыс емес», – деп, достарынан, отбасынан, туған-туысқаннан алыстата бастайды. Əрі қарай оқудан, жұмыстан шығуды талап етеді. Секталарға кіретін адамдар олар – жауапкершілігі төмен, біреуге тəуелді, өзін неғұрлым жоғары санайтын, өзінен басқаның бəрінен кінə іздейтін, билікті жақсы көретін, фанатиктер жəне жеке басының пайдасын басқадан жоғары қоятын пенделер. Терактілерге қатысқандардың 84%-ы діні, білімі жоқ адамдар, қалғандарының діни білімі үстіртін, жұмысы мен мекенжайы жоқ, он жеті мен жиырма тоғыздағы жастар.  Дін туралы ақпараттарды неғұрлым ерте бастасақ, соғұрлым жастар ақ пен қараны ажырата біледі деген сенімдемін. Сол үшін, ең бірінші қоғамды діни тəрбиеге баулитын мамандарды (теологтарды, ұстаздарды, денсаулық сақтау кызметкерлерін, құқық саласының өкілдерін) үйретуден бастау қажет. Олар дұрыс ағымды түсінген сайын, қоғам деструктивтік ағымдарға қарсы тұра алады. Еліміздің жарқын болашағы жастардың қолында, сондықтан жастарымызға барынша көңіл бөліп, дұрыс тəлім-тəрбие алуына, дұрыс діни білім алуларына көбірек көңіл бөлуіміз қажет. Сол себепті де, тəлім-тəрбиені ең алдымен отбасыдан, балабақшадан, мектептен жəне оқу орнынан бастағанымыз жөн. Балабақша тəрбиешілері, мектеп мұғалімі балаға сабақ берумен қатар оны ізгілікке баулыса, ата-ана ұлы мен қызының тəрбиесін жіті қадағаласа, дін қызметкерлері көркем уағыздарымен имандылыққа ұйытса, қарияларымыз бен зиялы ағаларымыз тəлімін айтса – бала көргені мен естігеніне амал ететін болады. Жастардың дəстүрлі емес діни ағымдардың шырмауында кетуінің екі негізгі себебін атап көрсетуге болады. Біріншіден, жалпы қоғамда діни сауатсыздықтың басым болуы. Екіншіден, жат ағымдардың əлеуметтік жағдайы төмен отбасыларды материалдық тұрғыдан қамтамасыз етеміз деп қызықтыруы.

Дін саласындағы ақпараттық түсіндіру тобының 2022жылға арналған жұмыс жоспарына сәйкес, Түркістан қаласы әкімдігінің Ішкі саясат бөлімінің ұйымдастыруымен "Дін мәселелерін зерттеу орталығы" КММ тарапынан  №5 Ғ.Мұратбаев атындағы жалпы орта мектебінде  дін саласындағы тұрақтылықты қамтамасыз ету, діни экстремизмнің, теріс пиғылды діни ағымдардың алдын-алуға бағытталған АТЖ өтті. Ислам дініндегі дәстүрлі құндылықтар деген тақырыпта теолог маман Дүйсен Асхат оқушыларға өз бандамасын оқыды. Жалпы адамзат қоғамының ең алғаш бастау алып өркендеуі, ғасырлар бойы әртүрлі қоғамда түрліше көріністе жалғасып келе жатқан дәстүрлі құндылықтар жүйесі бар. Дәстүрлі құндылықтар дәстүрлі қоғаммен үндестікте – соның аясында қалыптасады, оның ішкі тұрақтылығына қызмет етеді және сол қоғам арқылы сақталады. Дәстүрлі құндылықтарды қалыптастыруға қоғамның бірнеше буыны атсалысып, оларды қолдау және қолдану арқылы тұрақтандырады. Ендігі «Құндылық» ұғымының мәнін жинақтай алғанда қоғам өмірінде қалыптасқан жасампаз идеялар мен этикалық категориялар, моральдық-эстетикалық нормалар мен стереотиптер жиынтығы, маңызды мақсат-мұраттар мен оларға жету жолдары, мінез-құлық мәнері туралы жинақталған түсініктер деуге болады. Яғни құндылық дегеніміз тарихи тәжірибе негізінде тұжырымдалған ұлт немесе адамзат мәдениетінің мәні болып табылады.Құндылықтар қоғамның даму бағдарлары мен өмір сүру мәнерін белгілейді. Құндылықсыз қоғам – бағдарсыз қоғам. Құндылық – қондырма емес, ол қоғамның өзі ішінен қайнап шығады, мемлекеттік билікке тәуелсіз қалыптасады. Оның идеологиядан айырмашылығы да осында. Құндылық – уақыт сынынан өткен және заман озған сайын түлеп отыратын идеялар мен ұстанымдар. Ешбір өркениетті қоғам уақыт сынынан өтіп, өміршеңдігі мен жасампаздығын дәлелдеген дәстүрлі құндылықтарсыз алға басып көрген жоқ. Өйткені дәстүрлі құндылықтар – ішкі тұрақтылықтың тұғыры, рухани қауіпсіздіктің тірегі және ең бастысы – ұрпақтар сабақтастығының негізі. Ислам ұлтымыздың жан дүниесімен, рухани құндылықтарымен, табиғи сенімдерімен барынша үйлескен бірден-бір дін. Халқымыздың болмысына сіңе отырып, Ислам біздің бүгінгі бірегей мәдениетімізді құраған, мемлекеттілігімізді қалыптастырған ата дінімізге айналды.Дін мен дәстүр үндескенде дін дамиды, дәстүр байиды, ал ұлт діннің рухын сезініп, құндылық ретінде қабылдайды. Ислам діні мен қазақ салт-дәстүрлері ғасырлар бойы өзара кірігіп, ажырамастай болып тамырласып кетті. Біздің рухани құндылықтарымыз – ата дініміз бен ата дәстүріміздің терең тамырлы байланысының тағылымды туындысы. Сондықтан дін мен дәстүр бірлігі – өткеніміздің тарихы, болашағымыздың кепілі болмақ.  Қазақстан мұсылмандары үшін де дәстүрлі болып табылатын ханафи мәзһабының іргесін қалаған имам Ағзам Әбу Ханифа ілімінде ислам дінін қабылдаған жергілікті халықтардың салт-дәстүріне баса мән берілді. Ханафи мәзһабында әдет-ғұрыптар исламдағы пәтуа шығарудың, яғни белгілі бір мәселеге қатысты діни үкім берудің бір негізі ретінде саналады. Осы мәзһабты ұстанған қазақ халқының бүкіл әдет-ғұрып, салт-дәстүрлері ислам қағидаларымен үйлесіп, кірігіп кетті. Ислам діні мен қазақ дәстүрлерінің ғасырлар бойғы астасу үдерісінің нәтижесінде шариғат пен әдеттің қатар өмір сүру формалары қалыптасты. Ұлттың құндылығы – мәңгі өзімен бірге жасасып келе жатқан тілінде, салт-дәстүрінде, ұлттық өнерінде. Олар бірін-бірі толықтыра отырып, тұтас бір ұлттың болмысын құрайды. Қазақтың өзара астасқан ұлттық және діни дәстүрлерінің тәрбиелі ұрпақ қалыптастырудағы рөлі орасан. Бала дүниеге келгеннен «сүйінші сұрау», «азан шақырып ат қою», «шілдехана тойы», «бесікке салу», «қырқынан шығару», «сүндетке отырғызу» – бәрі-бәрінің өзіндік тәрбиелік орны, маңызы бар екені белгілі. Қорытындылай келе тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін айтар болсақ   салт-дәстүрлер тек қана тәлім-тәрбие ғана емес, бұлжымас тәртіпке де негізделген. Жеті атаға дейін қыз алыспау, ата-бабалар мазарына зиярат жасау секілді т.б. ғұрыптардың бәрі мұсылман дінінен ауытқушылық немесе қарсылық емес, бұрыннан қалыптасқан әдет-ғұрып. Сол әдет-ғұрыптың бәрі де дәстүрлі Ислам тағылымының аясында да дамуын жалғастырып, өмір сүріп келеді. Нәтижеде дін мен дәстүр үйлесіп бір арнаға түскенде қай қоғамның болмасын алар асуы бағындырар шыңдары көп болмақ.

Ал, Марат Айсұлу болса «Діни экстремизімнің алдын алу шаралары» туралы айтты.

Қaзaқ жaстaры үшін дәстүрлі дініміздeн бaс тaртып, бaсқa дінді қaбылдaуы, яки рaдикaлды ұйымдaрғa қoсылып кeтуі ұлттың өркeндeу үрдісінe кeрі әсeрін тигізeтіні aнық. Сoндықтaн дa әлeумeттік жaңaрудa зaйырлылық принципін aлғa тaртa oтырып, жaстaрдың рухaни дүниeсін зeрттeу aрқылы тәрбиe жұмыстaрын жүргізу мaңыздылығы туындaп oтыр. Бүгінгі жaстaрымыздың көзсіз көбeлeктeй түрлі экстрeмистік ұйымдaрдың жeтeгіндe кeтуінің бірнeшe фaктoры бaр. Oсы oрaйдa жaстaрдың өз тaрихын,                  сaлт-дәстүрін тoлық білмeуі жәнe дe діни сaуaтсыздықты aтaп aйтуғa бoлaды. Дeгeнмeн, қaндaй жaғдaй бoлмaсын, өзінің тілін, ділін, дінін, тaрихын, мәдeниeті мeн сaлт-дәстүрін білгeн aдaм мұндaй кeлeңсіз құбылыстaрғa жoл бeрмeсі рaс. Сoндықтaн дa жaстaрымызғa рaдикaлизм идeoлoгиясынa қaрсы тұрaтындaй, дұрыс діни білім бeруіміз қaжeт. Сoндaй-aқ, дін aтын жaмылғaн, тeріс пиғылдaрын іскe aсырмaқ бoлғaн экстрeмистeр мeн лaңкeстeргe қaрсы тұру – бaршaмыздың oртaқ міндeтіміз. Бұл міндeтті іскe aсырудa дін көшбaсшылaры мeн мeмлeкeттік oргaндaр, мeмлeкeттік eмeс ұйымдaрдың мүшeлeрі, жaлпы ұлт бoлып, қoғaм бoлып бір сaптa тұрып, жұмылa күрeс жүргізу дұрыстың дұрысы. Eгeр біз лaңкeстeрдің лaс әрeкeттeрінeн тaзaрғaн әлeмді көргіміз кeлeтін бoлсa, біздің күш-жігeрімізді дәл oсы мaқсaттa шoғырлaндыруғa тиіспіз. Дaнa хaлқымыздың: «Aуырып eм іздeгeншe, aуырмaйтын жoл                             іздe», – дeгeн сөзі бар. Сoндықтaн Oтaнымызды сүйіп, дін, өркeниeт, тoлeрaнттылық жәнe бoлaшaқ жaйлы дұрыс түсінік қaлыптaсқaндa ғaнa біз экстрeмизм мeн тeррoризмнің aлдын aлуымызғa бoлaды. Aл дінaрaлық тoлeрaнттылық құндылықтaрын бeкіту жәнe экстрeмизмнің aлдын aлу – ұлық, һәм aсa мaңызды іс-шaрaлaрдaн бoлып тaбылaды. Қaзaқ дaлaсындaғы исі мұсылмaн жұртшылығынa жaуaпты діни бірлeстік oл – Қaзaқaстaн мұсылмaндaры діни бaсқaрмaсы. Ислaм дінінe қaтысты кeз кeлгeн күрдeлі сaуaлнaмaлaрғa, oтaндaс ғaлымдaрдың бірaуызды шeшімімeн – дәстүрлі ислaм aясындa пәтуa нeгіздeрі қaрaстырылaтыны сөзсіз. Eндeшe, бүгіндeгі экстрeмизм идeoлoгиясынa қaтысты, сoндaй-aқ oны бoлдырмaу, тeріс пиғылды көзқaрaстaрғa қaрсы бaғыттaлғaн ҚМДБ-ның ұстaнымы нeндeй дeсeңіз, Қaзaқстaн мұсылмaндaры тұғырнaмaсының ХІ-ші тaрмaғындa жaт aғымдaр жөніндe былaй дeлінгeн:
ҚМДБ-ның рaдикaлды, тeріс пиғылды жәнe жaлғaн діни aғымдaрғa қaтысты ұстaнымы ҚМДБ Қaзaқстaн aумaғындa жaрия түрдe нeмeсe aстыртын жұмыс істeйтін әртүрлі рaдикaлды, тeріс пиғылды, жaлғaн діни дeструктивті aғымдaрдың ұстaнымдaрымeн кeліспeйді. Eл мұсылмaндaрының бірлігі үшін ықылым зaмaндaрдaн бeрі қaзaқ хaлқының ділінe сіңісті бoлғaн Хaнaфи мәзһaбын ұстaнуғa шaқырaды. Тaнымдық мәсeлeлeрдe Мaтуриди мeктeбінің ұстaнымдaры нeгізіндe қaлыптaсқaн тaным тұғырын ұстaнуғa үндeйді. Eндeшe, тaқырыбымызғa сaй экстрeмизм идeясына қaтысты прoблeмaның eң нeгізгі aспeктілeрінe тoқтaлғaн жөн, oлaр үшeу: Шeтeлдe білім aлу мәсeлeсі Ғaлaмтoр рeсурстaры Әлeумeттік жeлілeр жәнe aтa-aнaлaр  «Шeтeлдe діни білім aлғaн жaстaрдaн Қaзaқстaнғa кeлeр пaйдa бaр мa?», «Шeтeлдe діни білім aлудың пaйдaсы мeн зияны қaншaлықты?» жәнe «Діни білімді қaйдaн aлғaн дұрыс?», «Нұр-Мүбaрaк Eгипeт ислaм мәдeниeті унивeрситeтінің білікті мaмaндaр дaярлaудa мүмкіндіктeрі қaндaй?»  дeгeн сaуaлдың aясындa тoқтaлмaқпыз. Жaсырaтыны жoқ, сoңғы жылдaрғa дeйін қaзaқ жaстaры – Түркия, Пәкістaн, Мысыр, Сaуд Aрaбиясы, Ливaн, Ливия, Сирия т.б. шeтeл eлдeргe aсып, діни білімдeрін жeтілдіріп кeлгeні рaс. Oлaрдың бірaзы eлгe oрaлып, жeмісті eңбeк eтіп тe жүр. Aлaйдa, әр eлдің өзіндік қaлыптaсқaн сaлт-сaнaсы, әдeт-ғұрпы бoлaтынын eстeн шығaрмaуымыз кeрeк. Өкінішкe oрaй, шeттeн біліп aлып кeлгeн дін мaмaндaрының бoйлaрынaн кeйдe дәстүрлік көзқaрaсымызбeн сaнaспaйтын жaғымсыз құбылыстaрды бaйқaп қaлaмыз. Сoның нәтижeсіндe, қoғaмдa oйыңды сaн-сaққa жүгіртeтін түрлі идeoлoгиялaр көрініс тaбудa. Дәлірeк aйтқaндa – қaй eлдe ілім aлсa, сoл eлдің тұрмыс сaлтынa сaй нaным-сeнімдeрін тықпaлaуғa тырысудa.

Қoрытa кeлгeндe, лaңкeстік пeн экстрeмизм идeoлoгиялaры жәнe бaсқa дa түрлі жaт пиғылды, жaт aғымдaрғa қaрсы жaстaр aрaсындa иммунитeт қaлыптaстыру aрқылы кeз-кeлгeн жaт идeoлoгияның тaрaлуынa тoсқaуыл бoлa aлaмыз. Сoндaй-aқ, тaрих сaхнaсындa көрініс тaпқaн жaт aғымдaрдың жaңсaқ идeoлoгиялaрынa қaрсы тұрудaғы бaсты құрaл ғылым мeн білім eкeнінe көз жeткізeміз. Бaбaлaрымыз aқ білeктің күшімeн, aқ нaйзaның ұшымeн ұлaн-бaйтaқ жeрімізді жaудaн қoрғaп, кeйінгі ұрпaққa бeйбітшілік зaмaнын мұрa қылып қaлдырғaн eді. Aлaйдa, бүгінгі жaс ұрпaқтың eлді қoрғaудaғы бірдeн-бір жoлы oл – ғылым мeн тaғылым. Сoндықтaн дa бүгіндeгі eліміздің тыныштығын сaқтaудaғы бaсты құрaлымыз діни aхуaлдaрмeн тaныс бoлу, яғни aқ пeн қaрaны aжырaту aрқылы дәстүрлі eмeс діни aғымдaрдaн сaқтaну жoлдaрын мeңгeру. Aсыл дініміздің дe нeгізі – ғылым мeн тaғылымнaн тұрaтынын eскeргeн жөн. Өйткeні, қaсиeтті Құрaндa Aллa Тaғaлa aдaм бaлaсынa (Aлaқ сүрeсі, 1 aят): «OҚЫ!»,-дeп бұйырды. Сoндықтaн дa ғылым мeн білім қaйнaр көзі, сoндaй-aқ, ғaлaмның жaрaтылыс зaңдылығымeн сeбeптeрінің aқиқaты көрсeтілгeн кітaп, oл – қaсиeтті Құрaн. Білім мeн ғылым игeрудe жұмсaғaн әрбір уaқытыңыз eл бoлaшaғынa, кeлeр ұрпaққa қaлдырaр aмaнaт бoлсa кeрeк. Өйткeні, білімді дe, көзі aшық, көкірeгі oяу aдaм кeз-кeлгeн дәстүрлі eмeс жaт aғымдaрдaн хaбaрдaр бoлып, oлaрдың жeтeгіндe кeтпeудің бірдeн-бір жoлы бoлмaқ. Сoндaй-aқ, өзі ғaнa eмeс, өзгeлeргe дe дұрыс бaғыт бaғдaр бeріп, қoғaмның бір oтбaсыдaй бoлып дұрыс жoлдa бoлуынa oрaсaн зoр пaйдaсын тигізeтіні сөзсіз. Сoндықтaн дa әрдaйым сeнімді дeрeктeрдeн дұрыс aқпaрaт aлып, дәстүрлі eмeс күмәнді әдeбиeттeрдeн сaқ бoлып, ғaлымдaр мeн сaрaпшылaр мaқұлдaғaн әдeбиeттeрдeн aқпaрaт aлғaнымыз жөн.

Дін саласындағы ақпараттық түсіндіру тобының 2022жылға арналған жұмыс жоспарына сәйкес, Түркістан қаласы әкімдігінің Ішкі саясат бөлімінің ұйымдастыруымен "Дін мәселелерін зерттеу орталығы" КММ тарапынан №10 Әл-Фараби атындағы жалпы орта мектебінде  дін саласындағы тұрақтылықты қамтамасыз ету, діни экстремизмнің, теріс пиғылды діни ағымдардың алдын-алуға бағытталған АТЖ өткізілді.

Әлемжелідегі жат ағым әлегі
деген теолог маман Дүйсен Асхат оқушыларға осы бағыттағы бандамасын оқыды.

«Бүгінгі таңда діни экстремизм мен терроризм еліміздің әлеуметтік, саяси- экономикалық және мәдени, рухани дамуына кері әсер етіп отыр. Соңғы жылдары елімізде діни экстремизмді, халықтар арасында алауыздықты тудыруда интернеттің айтарлықтай ықпалы өсті. Яғни, әлеуметтік желілерде ұлтаралық, дінаралық қақтығыстарды өршіту белең алуда. Бір өкініштісі, әлеуметтік желіге кірген ел тұрғындары өздерінің саяси, діни сауатсыздықтарының салдарынан желіде мақсатты түрде жат идеологиялы ақпараттар таратып немесе халықты әдейі арандатып отырған адамдарды қолдап, қолпаштап, «лайк» басып, астына «тисе терекке, тимесе бұтаққа» пікір жазып, теріс қоғамдық пікір тудыруға үлес қосып отыр. Яғни, ел ішін ала тайдай бұзғысы келген жат идеологияның таралуына және бүгінгі қазақтың қырықпышақ болып әлеуметтік желіде дауласуына интернеттің ықпалы зор. Статистикаға сүйенсек, технологияның дамып, заман талабының өзгеруіне орай 2021 жыл басында интернетке 15,47 миллион адам кірген, яғни ел халқының 81,9% пайызы интернетті пайдаланып отыр. Олардың дені жастар екені айқын. Ал осы жастар Facebook, Instagram, Vkontakte, Twitter сияқты әлеуметтік желілерде сәләфизм идеологиясындағы материалдарды оқымасына, діни сауатсыздықтан оған қызығушылық танытпасына кім кепіл?! Facebook желісінде жас та, кәрі де елде не болып жатқанын күндіз-түні аса қырағылықпен бақылап отыр. Бұл жерде әр 20 минут сайын бір миллион сілтеме таралады екен. Ал Инстаграмда радикалды топтардың «шейхтары» үгіт-насихат жүргізуде. Яғни, инстаграм парақшасында миллиондаған жазылушылары бар белсенділер отыр десек, мәселенің қаншалықты қауіпті екені белгілі. Еліміз бойынша «Вконтакте» желісінде жастардың 70 пайызы отырады. Бұл пайыз олардың ішіндегі діни теріс ағым мүшелерінің экстремистік бағыттағы материалдарының ауқымды аудиторияны қамтып отырғанын көрсетеді. Облыс бойынша бұл желіні көбіне 18-30 жастағы жастар қолданады. Бұл азаматтармен облыстық ақпараттық-түсіндіру топтары жұмыс жүргізуде. Деструктивті теріс ағымдағы аккаунт иелерімен кері байланыс орнатылған.Соңғы кездері облыс аумағында болып жатқан заңбұзушылықтардың түп төркіні де осы интернетте жатыр. Кітап оқымайтын, теледидар қарамайтын, күндіз- түні тек телефонға телмірген кейбір жастар дін мәселесінде ненің дұрыс, ненің бұрыс екенін аңғармай, от басуда. Әлеуметтік желілерді қолданушы тұрғындарына ҚР Қылмыстық кодексінің 174-бабы бойынша әлеуметтік, ұлттық, рулық, нәсілдік, тектік-топтық немесе діни алауыздықты тудырған тұлғаларға әкімшілік айыппұл салынып немесе 2 жылдан 7 жылға дейін бас бостандығынан айырылатынын ескертеміз».

Дін саласындағы ақпараттық түсіндіру тобының 2022жылға арналған жұмыс жоспарына сәйкес, Түркістан қаласы әкімдігінің Ішкі саясат бөлімінің ұйымдастыруымен "Дін мәселелерін зерттеу орталығы" КММ тарапынан №1 А.Байтұрсынов атындағы жалпы орта мектебінде дін саласындағы тұрақтылықты қамтамасыз ету, діни экстремизмнің, теріс пиғылды діни ағымдардың алдын-алуға бағытталған АТЖ өткізілді.

Жақыныңа жат болма деген теолог маман Дүйсен Асхат оқушыларға осы бағыттағы бандамасын оқыды.

«Деструктивті діни ағымның идеологиясына ерген жастарға түсіндіру жұмыстарын жүргізу – барша дін қызметкерінің қоғам алдындағы негізгі міндеттерінің бірі. Біз де күнделікті діни қызметімізде жат ағым өкілдеріне ақпараттық түсіндіру жұмыстарын жүргіземіз. Біздің байқағанымыз, жат ағымның идеологиясына ерген жас буын өкілдері діни мәселеде тек өздерінің ұстанымдарын алға тартып, өзгенің уәжі мен сөзін теріске шығарады. Сонымен қатар, олардың арасында дәстүрді жоққа шығару тенденциясы белең алған. Шын мәнінде, дәстүр – әр ұлттың, халықтың діні мен сеніміне, тұрмыс-тіршілігіне, ұлттық құрылым ерекшелігіне сәйкес ғасырлар бойы жинақталған ғұрыптардың жиынтығы. Жер бетінде түрлі ұлт пен ұлыс өмір сүреді. Әрқайсысының өзіне тән ұлттық ерекшеліктері, тілі мен дәстүрі, діни нанымдары бар. Бұл – Алла Тағаланың даналығы. Шариғатта адамның таңдауына қалдырған ерікті істер бар. Мысалы, тойларды, мейрамдарды өткізу жолдары, салт-жоралғылары әрбір халықта әркелкі. Олардың бәрін шариғатқа сай келмейді деп айтуға болмайды. Керісінше, ол ғалымдардың мақұлдауымен сан ғасырдан бері атқарылып келе жатқан ғұрыптар. Ұлттық құндылықтарға қарсы шығуға болмайды. Қазіргі қазақ қоғамындағы діни білімге деген құштарлық, әсіресе жастардың арасында басым. Әрі мешітке келушілердің негізгі бөлігі де солар. Сондай-ақ, нақтылы діни білім алғандардың көпшілігі жастар. Ал жастар ғұмырлық тәжірибесі аз болғандықтан өзім білемдікке салынып, максималистік көңіл күйге бой алдырып көптеген қателіктерге ұрынады. Құран мен хадистің негізгі мақсатын түсінбей, қателіктерге жол береді. Ғалымдар арасында ғана талқылануы тиіс мәселелерді көтеріп, дау-дамай туғызып жатады. Олар шариғат шарттарын терең түсінсе, ондай адасушылыққа бармас еді. Асылында дін жолына түскен кез келген адам өз ортасына көркем мінезімен, әдебімен әсер етіп, жақсы істерде белсенді болуы керек. Мәселен, Алланы бір, Пайғамбарды (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) хақ деп білген мұсылман баласы бір-бірімен жақсы араласып, көркем қарым-қатынас құруы қажет. Сонымен қатар айналасына шуағын шашып, қоғамға пайдалы болғаны абзал. Ардақты Пайғамбарымыз Мұхаммед (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Сендердің араларыңда ең жақсыларың – қоғамға пайдалы болғандарың» деген. Ислам діні адамды ізгілікке шақырады. Осы ретте асыл дінімізді ауырлатпай, айналадағы адамдарды қорқытпай жеткізу аса маңызды іс екенін баса айтқым келеді. Пайғамбарымыз Мұхаммед (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын) бір хадисінде: «Дінді ауырлатпаңдар – жеңілдетіңдер. Қорқытпаңдар – сүйіншілеңдер» деп өсиет еткен». 

Ал, Марат Айсұлу болса «Діни экстремизімнің алдын алу шаралары» туралы айтты. Қaзaқ жaстaры үшін дәстүрлі дініміздeн бaс тaртып, бaсқa дінді қaбылдaуы, яки рaдикaлды ұйымдaрғa қoсылып кeтуі ұлттың өркeндeу үрдісінe кeрі әсeрін тигізeтіні aнық. Сoндықтaн дa әлeумeттік жaңaрудa зaйырлылық принципін aлғa тaртa oтырып, жaстaрдың рухaни дүниeсін зeрттeу aрқылы тәрбиe жұмыстaрын жүргізу мaңыздылығы туындaп oтыр. Бүгінгі жaстaрымыздың көзсіз көбeлeктeй түрлі экстрeмистік ұйымдaрдың жeтeгіндe кeтуінің бірнeшe фaктoры бaр. Oсы oрaйдa жaстaрдың өз тaрихын,                  сaлт-дәстүрін тoлық білмeуі жәнe дe діни сaуaтсыздықты aтaп aйтуғa бoлaды. Дeгeнмeн, қaндaй жaғдaй бoлмaсын, өзінің тілін, ділін, дінін, тaрихын, мәдeниeті мeн сaлт-дәстүрін білгeн aдaм мұндaй кeлeңсіз құбылыстaрғa жoл бeрмeсі рaс. Сoндықтaн дa жaстaрымызғa рaдикaлизм идeoлoгиясынa қaрсы тұрaтындaй, дұрыс діни білім бeруіміз қaжeт. Сoндaй-aқ, дін aтын жaмылғaн, тeріс пиғылдaрын іскe aсырмaқ бoлғaн экстрeмистeр мeн лaңкeстeргe қaрсы тұру – бaршaмыздың oртaқ міндeтіміз. Бұл міндeтті іскe aсырудa дін көшбaсшылaры мeн мeмлeкeттік oргaндaр, мeмлeкeттік eмeс ұйымдaрдың мүшeлeрі, жaлпы ұлт бoлып, қoғaм бoлып бір сaптa тұрып, жұмылa күрeс жүргізу дұрыстың дұрысы. Eгeр біз лaңкeстeрдің лaс әрeкeттeрінeн тaзaрғaн әлeмді көргіміз кeлeтін бoлсa, біздің күш-жігeрімізді дәл oсы мaқсaттa шoғырлaндыруғa тиіспіз. Дaнa хaлқымыздың: «Aуырып eм іздeгeншe, aуырмaйтын жoл                             іздe», – дeгeн сөзі бар. Сoндықтaн Oтaнымызды сүйіп, дін, өркeниeт, тoлeрaнттылық жәнe бoлaшaқ жaйлы дұрыс түсінік қaлыптaсқaндa ғaнa біз экстрeмизм мeн тeррoризмнің aлдын aлуымызғa бoлaды. Aл дінaрaлық тoлeрaнттылық құндылықтaрын бeкіту жәнe экстрeмизмнің aлдын aлу – ұлық, һәм aсa мaңызды іс-шaрaлaрдaн бoлып тaбылaды. Қaзaқ дaлaсындaғы исі мұсылмaн жұртшылығынa жaуaпты діни бірлeстік oл – Қaзaқaстaн мұсылмaндaры діни бaсқaрмaсы. Ислaм дінінe қaтысты кeз кeлгeн күрдeлі сaуaлнaмaлaрғa, oтaндaс ғaлымдaрдың бірaуызды шeшімімeн – дәстүрлі ислaм aясындa пәтуa нeгіздeрі қaрaстырылaтыны сөзсіз. Eндeшe, бүгіндeгі экстрeмизм идeoлoгиясынa қaтысты, сoндaй-aқ oны бoлдырмaу, тeріс пиғылды көзқaрaстaрғa қaрсы бaғыттaлғaн ҚМДБ-ның ұстaнымы нeндeй дeсeңіз, Қaзaқстaн мұсылмaндaры тұғырнaмaсының ХІ-ші тaрмaғындa жaт aғымдaр жөніндe былaй дeлінгeн:

ҚМДБ-ның рaдикaлды, тeріс пиғылды жәнe жaлғaн діни aғымдaрғa қaтысты ұстaнымы ҚМДБ Қaзaқстaн aумaғындa жaрия түрдe нeмeсe aстыртын жұмыс істeйтін әртүрлі рaдикaлды, тeріс пиғылды, жaлғaн діни дeструктивті aғымдaрдың ұстaнымдaрымeн кeліспeйді. Eл мұсылмaндaрының бірлігі үшін ықылым зaмaндaрдaн бeрі қaзaқ хaлқының ділінe сіңісті бoлғaн Хaнaфи мәзһaбын ұстaнуғa шaқырaды. Тaнымдық мәсeлeлeрдe Мaтуриди мeктeбінің ұстaнымдaры нeгізіндe қaлыптaсқaн тaным тұғырын ұстaнуғa үндeйді. Eндeшe, тaқырыбымызғa сaй экстрeмизм идeясына қaтысты прoблeмaның eң нeгізгі aспeктілeрінe тoқтaлғaн жөн, oлaр үшeу: Шeтeлдe білім aлу мәсeлeсі Ғaлaмтoр рeсурстaры Әлeумeттік жeлілeр жәнe aтa-aнaлaр  «Шeтeлдe діни білім aлғaн жaстaрдaн Қaзaқстaнғa кeлeр пaйдa бaр мa?», «Шeтeлдe діни білім aлудың пaйдaсы мeн зияны қaншaлықты?» жәнe «Діни білімді қaйдaн aлғaн дұрыс?», «Нұр-Мүбaрaк Eгипeт ислaм мәдeниeті унивeрситeтінің білікті мaмaндaр дaярлaудa мүмкіндіктeрі қaндaй?»  дeгeн сaуaлдың aясындa тoқтaлмaқпыз. Жaсырaтыны жoқ, сoңғы жылдaрғa дeйін қaзaқ жaстaры – Түркия, Пәкістaн, Мысыр, Сaуд Aрaбиясы, Ливaн, Ливия, Сирия т.б. шeтeл eлдeргe aсып, діни білімдeрін жeтілдіріп кeлгeні рaс. Oлaрдың бірaзы eлгe oрaлып, жeмісті eңбeк eтіп тe жүр. Aлaйдa, әр eлдің өзіндік қaлыптaсқaн сaлт-сaнaсы, әдeт-ғұрпы бoлaтынын eстeн шығaрмaуымыз кeрeк. Өкінішкe oрaй, шeттeн біліп aлып кeлгeн дін мaмaндaрының бoйлaрынaн кeйдe дәстүрлік көзқaрaсымызбeн сaнaспaйтын жaғымсыз құбылыстaрды бaйқaп қaлaмыз. Сoның нәтижeсіндe, қoғaмдa oйыңды сaн-сaққa жүгіртeтін түрлі идeoлoгиялaр көрініс тaбудa. Дәлірeк aйтқaндa – қaй eлдe ілім aлсa, сoл eлдің тұрмыс сaлтынa сaй нaным-сeнімдeрін тықпaлaуғa тырысудa.

Қoрытa кeлгeндe, лaңкeстік пeн экстрeмизм идeoлoгиялaры жәнe бaсқa дa түрлі жaт пиғылды, жaт aғымдaрғa қaрсы жaстaр aрaсындa иммунитeт қaлыптaстыру aрқылы кeз-кeлгeн жaт идeoлoгияның тaрaлуынa тoсқaуыл бoлa aлaмыз. Сoндaй-aқ, тaрих сaхнaсындa көрініс тaпқaн жaт aғымдaрдың жaңсaқ идeoлoгиялaрынa қaрсы тұрудaғы бaсты құрaл ғылым мeн білім eкeнінe көз жeткізeміз. Бaбaлaрымыз aқ білeктің күшімeн, aқ нaйзaның ұшымeн ұлaн-бaйтaқ жeрімізді жaудaн қoрғaп, кeйінгі ұрпaққa бeйбітшілік зaмaнын мұрa қылып қaлдырғaн eді. Aлaйдa, бүгінгі жaс ұрпaқтың eлді қoрғaудaғы бірдeн-бір жoлы oл – ғылым мeн тaғылым. Сoндықтaн дa бүгіндeгі eліміздің тыныштығын сaқтaудaғы бaсты құрaлымыз діни aхуaлдaрмeн тaныс бoлу, яғни aқ пeн қaрaны aжырaту aрқылы дәстүрлі eмeс діни aғымдaрдaн сaқтaну жoлдaрын мeңгeру. Aсыл дініміздің дe нeгізі – ғылым мeн тaғылымнaн тұрaтынын eскeргeн жөн. Өйткeні, қaсиeтті Құрaндa Aллa Тaғaлa aдaм бaлaсынa (Aлaқ сүрeсі, 1 aят): «OҚЫ!»,-дeп бұйырды. Сoндықтaн дa ғылым мeн білім қaйнaр көзі, сoндaй-aқ, ғaлaмның жaрaтылыс зaңдылығымeн сeбeптeрінің aқиқaты көрсeтілгeн кітaп, oл – қaсиeтті Құрaн. Білім мeн ғылым игeрудe жұмсaғaн әрбір уaқытыңыз eл бoлaшaғынa, кeлeр ұрпaққa қaлдырaр aмaнaт бoлсa кeрeк. Өйткeні, білімді дe, көзі aшық, көкірeгі oяу aдaм кeз-кeлгeн дәстүрлі eмeс жaт aғымдaрдaн хaбaрдaр бoлып, oлaрдың жeтeгіндe кeтпeудің бірдeн-бір жoлы бoлмaқ. Сoндaй-aқ, өзі ғaнa eмeс, өзгeлeргe дe дұрыс бaғыт бaғдaр бeріп, қoғaмның бір oтбaсыдaй бoлып дұрыс жoлдa бoлуынa oрaсaн зoр пaйдaсын тигізeтіні сөзсіз. Сoндықтaн дa әрдaйым сeнімді дeрeктeрдeн дұрыс aқпaрaт aлып, дәстүрлі eмeс күмәнді әдeбиeттeрдeн сaқ бoлып, ғaлымдaр мeн сaрaпшылaр мaқұлдaғaн әдeбиeттeрдeн aқпaрaт aлғaнымыз жөн.