Кездесуге Сауран ауданы әкімдігінің ішкі саясат бөлімінің бас маманы М.Құлымбетов, Түркістан облысы Қоғамдық даму басқармасының “Қоғамдық келісім” КММ-нің Сауран аудандық филиалының маманы Е.Тұрсынбай, Түркістан облысы Дін істер басқармасы «Дін мәселелерін зерттеу орталығы» КММ-нің бөлім басшысы, теолог Дүйсен Асхат қатысты.

Діни терроризм елді ірітеді, ыдыратады. Еліміздің тыныштығын бұзатын ағымдардан сақтану қажет. Әсіресе әлеуметтік желілердегі уағыз-насихаттарды таратпау мәселесі баса айтылды. Шетелде діни білім алудың зиындығы айтылды. Қазақ халқы қай заманда да елдікке соның ішінде ел берекесінің тұрақты болуына үлкен назар аударған. Этносаралық татулық пен келісімді сақтауға, дамытуға олардың қауіпсіздігі мен бейбіт тұрмысын қорғауға бар күш жігерін салады. Кездесу барысында қазіргі таңдағы ел тыныштығына мән беру, қоғамдық келісімді сақтау мәселелері жөнінде түсіндірме жұмыстары жүргізілді.

Кездесу барысында шетелде діни білім алудың қауіпті тұстары төңірегінде көптеген мысалдар келтірілді. Соңғы жылдары шетелде діни білім алудың қауіп-қатері жиі көтеріліп жүр. Өйткені, өзге елге білім қуып барған қазақ жастарының ішінде діни ағымдардың ықпалына түсіп, теріс идеологияның қолшоқпары болып кеткендер аз емес. Әлі күнге Қазақстанды былай қойып, шет жердегі бейресми оқу орындарында білім алуды құп көретіндер баршылық. Бұл үрдістің қалай алдын аламыз? Жастарымызды теріс ағымдардың ықпалынан сақтау үшін не істеу керек? Осы сауалдарға да жауап берілді.

Мамандардың пікірінше діни жағдайдың тұрақсыздануына жастардың діни радикализмге кетуі бірден-бір себеп болады. Еске салсақ, 2010-жылдардан бастап қаншама қаракөздеріміз Сирияға аттанды, бірнеше террористік акт орын алды, экстремистік қылмыстар жасалды. Бұл келеңсіздіктерге шетелдік уағызшылар тікелей әсер еткені белгілі болып отыр. Себебі олардың негізгі мақсаты – діни теріс идеологияны насихаттау арқылы басқа елдерге деструктивті ағымдарды тарату. Ал өмірде жолын таппаған кейбір жастар радикализмнің буына уланып, адасып қалып жүр. Кейін анықталғандай, жоғарыда аталған діни эстремистік және террористік қылмысқа барғандардың, Сирияға кеткендердің көпшілігі – шетелдік бейресми оқу орындарында оқығандар және солардың уағыз-насихатын тыңдағандар болып шықты.

Қолданыстағы заңнамаларда елімізде дін ұстану еркіндігі, ешбір діннің міндетті еместігі және бір дінге қандай да бір артықшылық берілмейтіні мен заңды түрде қызмет атқарып отырған барлық конфессиялардың заң алдындағы теңдігі нақты бекітілген. Себебі, Қазақстан халқы зайырлы және демократиялы мемлекетте өмір сүргендіктен, әркімнің өз таңдау құқығы бар. Демек, қалаған жерінде білім алғысы келген жастар діннің ақ пен қарасын толық ажыратып үлгермей жатып, шетелде тегін білім алуға, өздері тыңдап жүрген жалған идеологияны ұстанатын «шейхтарының» жолын жалғастыруға ынтық болады. Бейресми оқу орындары жөнінде ақпаратты жастар арасында тарататын да сол шейхсымақтары. Олар мұны өз дәрістерінде шәкірттерімен диалог орнату кезінде насихаттайды.

ҚМДБ Діни білім және кадр дайындау бөлімінің мамандары шетелдегі ресми діни оқу орындарының артықшылықтарын да жоққа шығармайды. Олардың ғасырлар бойы қалыптасқан жүйесі бар және базасы мықты. Дегенмен, қазақ жастары діннен алғашқы сауатын алдымен өз елімізде ашып, ақ пен қараны ажырататын деңгейге жетуі тиіс.

Қазақстанда да теологиялық білім беретін оқу ордалары мен сауатты мамандар жеткілікті. Олардың саны да, сапасы да артып келеді. «Нұр-Мүбарак» Египет ислам мәдениеті университетінде жоғары білікті мамандарымыз, профессор дәрежесін алған ғалымдар, докторлар мен магистрлер аз емес.   Қазақстан мұсылмандары діни басқармасына қарасты «исламтану» мамандығы бойынша 3 жыл білім беретін медреселер жұмыс істеп тұр. Қазіргі таңда мамандары сұранысқа ие. Жыл сайын түлектердің де саны артуда. Шетелдегі діни білім беретін ұйымдармен тәжірибе алмасып, тығыз жұмыс жасайды.

Қазіргі таңда елімізде діни білім аламын деген жастар  үшін 6 негізгі жоғары оқу орны бар. Олар: «Нұр-Мүбарак» Египет ислам мәдениеті университеті, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Қ.А. Яссауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университеті, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Е. Букетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті және Шет тілдер және іскерлік карьера университеті. Олар «Дінтану», «Исламтану», «Теология» мамандықтары бойынша оқытады. Одан өзге «Сарыағаш» медресе-колледжі, «Шымкент» медресе-колледжі,  «Астана» медресе-колледжі, «Әбу Бәкір Сыддық» медресе-колледжі, «Һибаттулла Тарази» медресесі, «Үшқоңыр» медресе-колледжі, «Әбу Ханифа» медресе-колледжі, «Орал» медресе-колледжі, «Ақтөбе» медресе-колледждері бар.

Мамандардың айтуынша, өзге мемлекетке оқуға баратындар негізінен құжаттарын «Шетелге турист ретінде барамын» деп толтырады. Ол үш айға жарамды. Сол жақта жүрген кейбір азаматтарымызға көші-қон туралы заңды бұзғаны үшін айыппұл салынып, ел аумағынан шығуға тыйым салынып жататынын білеміз. Яғни, елге оралуға мүмкіндік қиындай түседі. Сондықтан шетелден жоғары діни білім аламын деген жастар Қазақстан мұсылмандары діни басқармасынан арнайы рұқсат алуы қажет. Ал ҚМДБ тарапынан берілетін рұқсат-жолдаманың алғышарты – бастапқы діни білімді еліміздегі отандық оқу орындарынан алу.

Шетелдегі рұқсат етілген оқу орындарының қатарында Түркияның Ыстамбұл университеті, Мәрмара университеті, Анкара университеті, «Селжүк» университеті, «Хасеки» институты, Нажмеддин Эрбакан атындағы университет, Мысырдың «Әл-Азхар» университеті, Қазан қаласындағы Ресей ислам университеті, Мәскеу ислам университеті және Өзбекстанның Ташкент ислам университеті бар. Сондай-ақ 2013 жылдан бастап қазақ жастарын оқыта бастаған Түркияның «Хасеки» университетіндегі оқу шығындары екі елдің келісімі бойынша Түркия тарапынан төленіп келеді. Еліміздегі дін саласын реттеу жұмыстары Конституцияда бекітілген зайырлылық қағидаттарын басшылыққа алады. Сәйкесінше, халықтың дінге қатысты қажеттіліктерін еркін өтеулеріне, діни білім алуларына барлық жағдайлар жасалған.

Сондай-ақ аталған басқосуда этносаралық мәдениетті қалыптастыру, ұлтаралық достықты, татулықты сақтаудың маңыздылығы туралы да айтылды.

Иә, қазіргі Қазақстан – көпмәдениетті, көпэтносты және поликонфессиялық мемлекет, онда конфессияаралық және этносаралық келісімді нығайту азаматтық қоғам тұрақтылығының негізгі факторларының бірі болып табылады. Маңызды бағыттарының бірі этносаралық және конфессияаралық келісім үлгісі болып табылатын көреген ішкі саясатының арқасында Қазақстан бүкіл әлемге танылды.

Елімізде егеменді дамудың алғашқы күндерінен бастап конфессияаралық және этносаралық келісімді нығайту мәселесі басымдыққа ие болды. Бүгінгі таңда Қазақстан этностық бірегейлікті сақтай отырып, барлық этностардың тең мәдени дамуы мен өзін-өзі жүзеге асыруын қамтамасыз ететін қағидаттарға негізделген этносаралық және мәдениетаралық өзара іс-қимылды білдіретін қоғам болып табылады. Қазіргі әлем этникалық мәдениеттердің өзара әрекеттесу және өзара әсер ету теориясы болып табылатын жаһандану ықпал ететін этностардың интеграциясы, консолидациясы процестерімен сипатталады.

Қазақстанның қазіргі этнореалиялары үшін этнобірлесу процестерінің ең үлкен маңызы бар, олар үш негізгі түрге бөлінеді: консолидация, ассимиляция, этносаралық интеграция. Этносаралық және конфессияаралық қатынастарды зерттеу үшін аккультурация процесі маңызды, өйткені ол ассимиляциядан айырмашылығы этникалық бірегейлікті сақтайды. ХХІ ғасырда этникалық өзіндік сананың өсуі, этномәдени бірегейліктің қалыптасуы сияқты объективті, табиғи процестер дамыды. Қазіргі Қазақстандағы этномәдени бірегейлік процесі қоғамдағы сол немесе басқа этностардың рөлінің артуы, оны басқа этностардан ерекшелендіретін ерекше белгілерді іздеумен сипатталады.

Діни руханияттың жаңғыруы жағдайында дін этномәдени бірегейлік факторы болып табылады. Қазіргі қазақ қоғамында этномәдени бірегейліктің факторлары республикада тұратын этностардың ислам, христиан және басқа да діни сенімдері болып табылады.

Қазіргі қазақ қоғамының маңызды белгілерінің бірі – этностардың менталитетінде көрініс тапқан этникалық мәдениеттер мен құндылықтардың сан алуандығы, олардың мәдени ерекшелігі, ұлтаралық келісім. Әртүрлі мәдениеттердегі құндылықтар ерекше сипатқа ие, нәтижесінде жалпы адамзат үшін әмбебап мәдени кодты білдіру мүмкін емес, оларды бөлек талдау ғана қоғам үшін де, ғылым үшін де пайдалы болады. Тұлғалық қасиеттерде көрінетін негізгі рухани негізсіз, адамның қатысуынсыз рухани мәдениет те, оның құндылық негізі де ұзақ уақыт бойы сақталып, өмір сүре алмайды.

Рухани мәдениеттің өміршеңдігі материалдық мәдениетпен салыстырғанда әлдеқайда ұзағырақ, ол сыртқы әсерге ұшырағандықтан өте тез «жарамсыз күйге» түседі. Рухани мәдениет мәдениеттің ішкі әлемін білдіретіндіктен, әлдеқайда ұзақ сақталады, өйткені ол Адам өзіне қабылдайтын сыртқы әсерлерден қорғалған, содан кейін өзі арқылы өтіп, мәдениеттің сыртқы әлеміне жобалайды. Рухани жаңғыру – қазіргі қазақстандық қоғамның маңызды бағыты, өйткені руханиятсыз адам өмірінің мән-мағыналық факторларын бағалаудың, ұрпақтар арасындағы байланысты орнатудың, мәдени дәстүрлер мен құндылықтардың сабақтастығын сақтаудың нақты мүмкіндігі жоқ. Әрбір этностың рухани құндылықтарының рөлі және оларды сақтаудың демократиялық қоғам құру мен мемлекеттің гүлденуі үшін маңызы көптеген ұлы ойшылдардың нысанасына айналды.

Тарихи даму ағымында ұсынылған рухани құндылықтар әр этностың менталитетінде өз көрінісін табады. Дін – мәдениеттің рухани-адамгершілік құндылықтарының негізгі қайнар көзі. Онда адам өзінің болмысы мен тағдырының негізгі мәселелеріне, жоғары экзистенциалдық мәндер мен құндылықтарды жүзеге асыруға бұрылады. Адам әлемге, оның тәртібі мен құпиясына қосылу мүмкіндігін алады, оның жалпы контексіне, байланыстарының мазмұнына енеді. Дін – мәдениеттің маңызды тірегі. Бүкіл адамзаттың дамуындағы рухани іргетас ретіндегі діннің рөлі арта түскені анық.

Дін әлеуметтік-мәдени құбылыс ретінде мәдениеттің гуманистік миссиясын орындайды. Посткеңестік кеңістікте мәдени бірегейлікке ие болу жағдайында дін әлеуметтік интеграцияның құралы ғана емес, сонымен бірге әлемді игерудің ерекше тәсілі болып табылады. Дін ғылымға қарағанда адамға түсінікті, оның нақты адами мәселелеріне жақын, жүрегіне, сезіміне сөйлейтін, моральдық-этикалық көңіл-күйді байланыстыратын тілде сөйлейді. Бұл тұрғыда қоршаған шындықтың, дүниенің рухани-практикалық дамуы ұсынылып, мәдениеттің құндылық-семантикалық бірлігінде көрініс табады. Мәдениетте қалыптасқан құндылықтар жүйесі халықтың ұлттық-мәдени болмысының маңызды шартына айналды.

Рухани-адамгершілік құндылықтардың ең бай материалы адамның өзін-өзі таныту және рухани мүмкіндіктерін беру құралы болып табылатын поэзия, эпос, тіл, ауызекі халық шығармашылығы, т.б. Этностың рухани құндылықтары ғасырлар бойғы жасампаздық пен жасампаздық қызметінің нәтижесі. Рухани мәдениет әрбір адамның ішкі дүниесін және оның рухани құндылықтарды жасаудағы қызметін білдіреді, оған ғалымдардың, жазушылардың, өнер қайраткерлерінің, заң шығарушылардың еңбектерін жатқызуға болады. Рухани қызмет өнімдері немесе рухани құндылықтар — кітаптар, кенептер, әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер, ауызша поэзиялық өнер және т.б. қазіргі қазақтардың діни синкретизмін көрсетеді.

Рухани мәдениет қоғамдық сананың әртүрлі формалары арқылы көрінеді және өнерде, әдеби, сәулет және басқа да ескерткіштерде, адам қызметінің нәтижелерінде бейнеленеді. Мақал-мәтелдер, сөз және халық даналығының басқа да үлгілері рухани мәдениеттің құрамдас бөлігі бола отырып, өмір динамикасына сәйкес келетін дүниетанымның қайталанбас қабілеттері мен тұтастығын сипаттап қана қоймай, адамға мақсатты түрде әсер ететін, қоғамда үлкен рухани-адамгершілік әлеует алып, құндылық бағдар құралы ретінде әрекет етеді. Қазіргі заманның басты мәселелерінің бірі – Қазақстанда тұратын этностардың жаңа руханиятын тәрбиелеу және қалыптастыру.

Қазіргі Қазақстандағы көпмәдениетті білім беру өскелең ұрпақты толеранттылыққа, басқа этностардың, оның ішінде діни топтардың мәдени құндылықтарына құрметпен қарауға тәрбиелеуге ықпал етуі тиіс. Қазіргі жағдайда Қазақстан этностарының рухани келісімі мен мәдени бірлігінің мызғымас рухани негізі қандай құндылықтар, дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар жүйесі болып табылады деген сұрақ өзекті бола түсуіне байланысты этностардың бай мәдени мұрасын дамыту қажеттілігі туындауда.