Әлеумет

Салынып жатқан үйлердің сапасы қандай?

Бүгінгі қоғамда құрылыс саласына қатысты қым-қиғаш пікір көп. Соның басым бөлігі саладағы сапасыз істерді сынға алып жатады. Жұмыс болған соң кемшілік те қатар жүретініне түсіністікпен қараған жөн шығар, бірақ кейінгі кезде бітпей жатып құлап қалатын құрылыс нысандарының саны адам жаңылысатындай жағдайға жетті емес пе? Және бір байқағанымыз, тұрғын үй кешені құлап қалған кезде ғана дабыл қағылып, бұқараның назарын өзіне аударғаны болмаса мектеп, балабақша, аурухана сияқты әлеуметтік нысандардағы «ЧП-лар» онша айтыла бермейді.

Тоқалдың «қызығын» байлар көреді

Соңғы кездері тоқал алғанын мақтаныш етіп, қос қатынды басқарып отырғанын лепіре әңгімелеген кәсіпкерлер мен танымал адамдар туралы материалдар жиілеп кетті. Олардың бұл әрекетінен пиардан бұрын, жалпы көпшілікке, оның ішінде өзі қатарлас ер-азаматтарға бағытталған «көрдің бе, менің ақшамның көптігін тоқал алғанымнан біле берсейші» деген зымиян ниет-пиғылды аңғармау мүмкін емес.

Бұл тақырып күн тәртібінен ешқашан түскен емес. Күнделікті тіршілікте болсын, әлеуметтік желіде болсын – тоқал туралы сөз шыға қалса, оны жалғастырып әкетіп, таласып-тартысып жатқан «шешендер» мен «көсемдерді» жиі кездестіруге болады. Және бұл даудың бейбіт аяқталғаны есімізде жоқ. Әрқашан әркім өз пікірінде қалады. Қазақтың әйелі де, еркегі де бұл тақырыпта бір диссертация қорғап тастайтындай мол ақпаратқа қанық. Алланың берген рұқсатынан да хабардар. Алайда, біздегі бүгінгі шынайы ахуал мен шариғат талаптарының бір-біріне дөп келмеуінің салдарынан бұл мәселені өз қолымызбен ушықтырып алғанға ұқсаймыз.

Әлбетте, бұл жерде тоқал алудың шариғат рұқсат берген, Алла тағаланың ризашылығымен іске асатын рәсім екеніне күмән келтіріп, қарсы айтар уәжіміз жоқ. Тек оның еріккеннің ермегі емес екенін еске салғымыз келеді. Қос-қостан қатын алудың өз шарттары, Алланың алдында жауапкершілігі бар. Бұл орайда дінтанушы Қайрат Жолдыбайұлының пікіріне құлақ асайық:

«Көп әйел алудың ислам дініндегі үкімі – парыз не уәжіп емес. Тек рұқсат. Яғни, әрбір мұсылман ер кісі көп әйел алуға міндетті емес. Бұған қоса көп әйел алудың өзіндік күрделі шарттары мен талаптары бар. Мысалы, екі әйел алғысы келетін кісінің ең әуелі оларды бағып-қарайтындай жағдайы болуы тиіс. Мұнымен қоса, әйелдерінің арасында қара қылды қақ жарардай әділдік, тең қарым-қатынас құруы керек. Яғни, біреуіне жылышырай танытып, екіншісімен суық қарым-қатынас жасау, біреуінің жанында көп болып, екіншісінікінде аз уақыт қана болу секілді көңілдеріне кірбің салар әділетсіз араластықта болу дұрыс емес. Біреуіне жағдай жасаса, екіншісіне де жағдай жасауы керек. Ал мұндай талаптарды орындай алатындардың саны өте аз екені айтпаса да түсінікті. Ислам дінінің көп әйел алуға рұқсат етуінің өзіндік бірқатар себептері бар. Ер адамдардың саны әйел адамдарға қарағанда әжептеуір аз. Оның себебі, ер адамдардың қазалы оқиғаларға көптеп душар болуында. Қаза тапқан ер кісілердің артында көзі жәутеңдеген бірнеше баласымен аңыраған жас әйелдері жесір қалды. Осы жесір қалған әйелдерге үйленіп, отбасы құратын ер адамның, жас бүлдіршіндеріне қамқорлық көрсетер әкенің қажет екені сөзсіз. Бұлардан да жиі кездесетін бір жағдай – ер адамның екі әйел алуға мәжбүр болуы. Перзент сүйгісі келетін ер азамат некелескен әйелі дүниеге бала алып келе алмайтын бедеу болған жағдайда не істейді? Бірінші әйелімен ажырасып, басқамен үйлене ме?

Яғни, сәби дүниеге әкеле алмағандығы үшін онсыз да жарым көңіл жүрген әйеліне опасыздық жасап, оны талақ етіп, басқа біреумен қол ұстасып кете бармақ па? Жоқ әлде әйелін де далаға тастамай, оған күйеу әрі сүйеу болып екінші бір әйелмен некелесе ме? Әрине, бұл тұста ақылға да, ар-ожданға да қонымдысы екінші таңдау екені сөзсіз».

Егер еркек расымен де көбірек перзент сүю үшін жесір немесе «отырып» қалған қыз-келіншекке үйленіп, екі отбасына тең қарап, екі әйелді де бақытты етіп, қазақтың санын көбейтіп отырса, ондай азаматтан садаға кетпейміз бе. Қос әулетті ым-жымын білдірмей шеберлікпен басқарып, балаларына қамқор әке, әйелдеріне сенімді күйеу болып жүргендерге рахметтен басқа айтарымыз жоқ. Алайда, біздің тоқал алғыштар кімдер?

Осындайда көзімізге бірінші болып түскен топ – бай-бизнесмендер. Мысалы, Тараз қаласындағы белді базарлардың бірінің қожайынында 5 әйел бар. Шымкенттегі белді қонақ үйдің 63 жасар иесінің 3 әйелі бар. Бәйбішенің жасы 58-де болса, ең кіші тоқалдыкі – 23-те. Қатындарының ішінде қазағы да, орысы да бар. Жағдайы жеткен соң алсын дейсің. Біреудің дүниесін қызғанасың ба? Алайда, олардыкі – діннің атын жамылып, өз нәпсісін қанағаттандыру ғана. Өйткені, әйелдері бірінен-бірі өткен жас, сұлу. Заманға сай көк қағаздың соңына түскен сылқымдар. Және ол бизнесмендер әйелдерін тең көреді деп те айта алмайсың. Мұндайлар арамызда көп. Тіпті, олардың арасында тоқалдың саны, неғұрлым жас, сұлу болуы – қаншалықты бай екенін «паш етудің» жолы. Былайша айтқанда – «Тоқал-рейтинг»!

Әрине, әркім өзі біледі, бірақ ондайлар айналасындағы қауымға өз үлгісі арқылы кері әсер етіп жүргенін түсінсе дейсің. Өйткені, оған басқалардың көзі қызбайды деймісіз? Тоқал алғанның жөні осы екен деп, бәйбішемен ақылдаспай, шамасына қарамай жап-жас қызды қатындыққа алатын кей азаматтар осындай байлардан үлгі алып отыр ғой. «Өзбек байыса – там салады, қазақ байыса – қатын алады» деп ата-бабам қалай біліп айтқан десеңші.

Қатын алғыштардың тағы бір тобы – өздерін сәлафи санап жүрген шолақ балақ, селдір сақалдылар. Олар өзіндік дүниетанымы қалып-таспаған шаласауатты қыздарды Алланың қаһарымен қорқытып, үйленіп алады да, неке қызығы тарқаған соң «талақты» үш рет айтып, тастап жүре береді. Өзі тастаған әйелді досына беріп кететін кездері де болады. Жиырмадан жаңа асқан, қара мата жамылған келіншектердің осы күнге дейін он-он бес рет некеде болған десе, сене алмайсың. Алайда, ол шындық. Нәпсінің қалауынан аса алмаған бейшараларды мұсылман деуге аузың бармайды.

Әрине, ата-бабамызды мысалға келтіріп, шариғат жайын әңгімелеп, тағы да ұзақ дауласуға болады. Біздің де атамыз 2 әйел алған. Бірақ оның үлкен себебі бар – өмір бойы бір перзент сүйсем деп армандапты. Сондай-ақ, өзі үйір-үйір жылқысы бар бай еді. Ол заман мен бүгінгі күнді салыстыру мүмкін емес. Дегенмен, екі заманға ортақ бір нәрсе бар – көп әйелді иманы мен шамасы жеткені ғана алған. Сол жағын ойлау керек. Ардақты пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.): «Екі әйелі бар кісі әйелдерінің біреуімен артығырақ қарым-қатынас жасап, әділетсіздікке жол беретін болса, ондай адам ақырет күні бір иығы төмен салбыраған күйде келеді»- деген. Сол. Қатынсыраймын деп ақырет күні иықсыз қалып жүрмеңдер.

Жан КЕНЖЕ

«ӨЛГІСІ» КЕП ЖҮРГЕН АҚЫНДАРДЫҢ БЕТІН ҚАЛАЙ БЕРІ ҚАРАТАМЫЗ?

Қазіргі ақындардың көпшілігі оқырманның жүрегіне от жағып, дем беріп немесе қиналғанында басу айтудың, өмірге құштар етудің орнына оқырман оның өзін аяйтын, мүсіркейтін жағдайға жетті. Қоғамның, нарықтың, ең дұрысы адамдардың қаталданып, жаннан гөрі тән қалауын іздейтіндердің көбейгеніне қапа болғаннан ба, әлде жолының болмай, біткен жерім, жеткен жерім осы дей ме, әйтеуір қазаққа біткен жас ақындардың дені көп «жылайтынды» шығарды. Жылап, сықтап басыла қойса мейлі ғой, өзімен қоса елді де жылататынын қайтерсіз. Қойшы, кім жыламай жүр мына өмірде дейсің кейде. Осылайша ақындарды ақтап алғымыз келеді. Алайда...

«Жыласын, еңіресін, зарласын. Бірақ, айналайын-ау, «өлгім келеді», «мені ертерек ана жаққа алып кетшісі несі?» - дейді ауылдағы кітапқұмар, жырқұмар бір жеңгей. Өмір сүруге ұмтылыс, сезімге батылдық, бұ дүниеге деген махаббат бере ме десем, мынауың барып тұрған «жылауық» қой деп бұлқан-талқан. Оу, жеңгей, жыласа бірдеңеге қапа болған шығар, өлгісі келсе өз өмірі, тірі жанға бір өлім хақ деп басып әуремін. Дей тұра өзім де ойланып қалдым. Расымен неге жылай береді екен деп. Сөйттім де өлімді аңсап, өмірден баз кешкен ақындарды іздей бастадым. Сөйтсем көп екен. Жасы да, жасамысы да түгел «жылап» жүр. Өлгісі кеп жүр. Мына өмірден шаршапты. Бірінің құрғыр жігіті алдап кеткен бе, енді біреуінің қызға қолы жетпей, онысы өзге біреудің құшағында кете барған. Ішқұса болған «бейшаралар» ақыры өлімге қамдана бастаған. Бәрі «шөпжелкелердің кесірі».

Сонымен ақын не деп жылайды, не үшін өлгісі келеді? Мына жалғаннан соншама түңілуінің сыры неде? Абайша айтсақ, шығар есігін таба алмай, уайым-қайғының ішіне кіріп алып, қамалып қалу – бұл өзі бір антұрғандық емес пе?
Ақынға кенде емес халықпыз ғой. Соңғы оншақты жылда қазақ поэзиясы жаңа толқын жас ақындар легімен толыға бастады. Сөзі оқтай, жанары шоқтай, жалындаған жүзіне қарап-ақ «болайын» деп тұрғандары да, ауызынан Алласы түспейтін, сөзінен қайғы сорғалаған зарлысы да бар ішінде. Жоғарыда айтқанымыздай жылауық, өлім аңсайтындары өз алдына бір төбе.

Қайсыбірінің шығармашылығын ақтарып жіберсеңіз, ішінен міндетті түрде әлгіндей «өлгім келеді» дейтін өлең жолдарын кезіктіресіз. Бұл сонда не? Ақындардың өресі, тақырыптық аясының тарыла бастағаны ма, әлде бір түскен сезім отына байланып шыға алмай, өмір бақи жылап өту миссиясына алаңсыз кіріскен бе? Қалай десек те бұл тенденция қазақ поэзиясын ұшпаққа шығарып, жас ақындардың шығармаларын әлем поэзиясының жауһарларына айналдырып жібереді деу қиын. Меніңше, бұл ақындық өнердің ең бастапқы сатысы болуы керек. Және сол сатыда қалып қойып, жоғары шықпаса өмір бойы «жылап» өтері хақ.

Бір шетінен ақындарға да өкпе артуға болмайды. Рухани сұраныстың төмендеуі, прагматик, материалистердің көбеюі, техногенді дәуірдің әсері – осының бәрі ақынға деген сұранысты азайтып жіберді. Қазір белгілі бір салада жүргендер болмаса өлеңді де, том-том кітапты да оқуға елдің уақыты жоқ. Тіпті кітап деген сөз көпшіліктің санасынан өшіп кеткен. Оған ақынды кінәлай алмайсың. Ақшаға байланған заманның, дегуманизацияның кесірі бұл. Сұраныс болмаған соң ақындар да өздеріне жоғары талап қоюды ұмытады. Ақындар ренжи қоймас, бұл біраздан бері айтылып жүрген пікір.

Бұл заман – өрекпіген одашылар мен өтірікті судай сапыратын жыраулардың заманы болып тұр. Соларға деген сұраныс сұмдық. Сорақысы сол – монополияланып, белгілі бір топтың идеологиясына айналып бара жатқан суырып салма ақындық айтыс өнеріне де ода айтушылық сыналап кіріп алды. Сақал-сақал жас ақындардан аяқ алып жүре алмайсың. Не шариғатты айтып қорқытады, не «үкілеп» әкелген ағаларын мақтайды. Тіпті, Бекарыс сияқты ел сүйген ақындар ресми жиындарда дәл сол айтпауы тиіс мадақ жырларды айтып кетті. Бәрі сол есептің кесірі. Идеология тықпалаудың айласы.

Бірді айтып, бірге кетіп қалдық, жаңағы «жылап-сықтаудан» өзгені білмейтін жас ақындардың өлеңдерінде баяндау бар да, өз ойларын көркемдік кес-телермен жеткізу, теңеу, эпитет, метафора, балау, әсерлеп суреттеулердің кемшін соғып жатқаны шындық. Тың әсерлі тіркестер, мықты түйіндер өте аз. Осыларды назарға алып, ақындар өздерін сын тезіне алуы керек. Баспалдақтың бір тасында қалып қоймауды ойлағандары жөн. «Жылаудың» да реті бар. Ақын тек жылай бермеуі керек, ақын адамның көркем ойлау жүйесін қалыптастыратын рухани дәрігері болуы тиіс.

Сөз соңын Әмірхан Балқыбектің мына бір жазбасымен қорытқым келіп отыр. Марқұм бауырымыз былай деген екен: «Екiнiң бiрi iшкiш болған деп бiлетiн Есенин табиғатында шымыр денелi жiгiт болған. Америкаға барғанда ондағылар оған спортшы болатын-ақ жан екенсiз деп тамсаныпты. Сол Есенин келбеттi де жiгiт екен. Бет әлпетi бiр қарағанда бейкүнә перiштедей көрiнетiн болса керек. Алғаш кездескендер анадай тентек өлеңдер мұның қай жерiнен шығады екен деп те ойлайды екен. Сол Есениндi өлең оқып тұрған кезiнде көрген бiреу: «Мынау тек мықты өлең ғана жазып қоймайды, қажет болса адамды да өлтiре алады»,-депті. Бiзге де сондай ақындар керек. Мақатаев, Қадыр Мырза Әлі, Аманжоловтай. Жылауықтар емес!».

Дәурен ӘБДІРАМАНОВ

ЗӘУЛІМ САРАЙ МЕН ҚОС-ҚОС КӨЛІКТІ ҚАЙ АҚШАҢА АЛДЫҢ, ШЕНЕУНІК?

Бұрындары парақорлықпен қолға түскен шенеуніктерге жұрт жиіркенішпен қарайтын. Бүгінде аяушылық білдіретін болды. Бейне бір бойын дерт дендеген сырқат қоғамның құрбандығы деп қарайтындай. Әуелгілер «ала жіпті аттама», «біреудің ақысын жеме» дегенді жиі айтатын болса, бүгінгілер «бара бергенше пара бер» дейтін болды. «Пара алып ұсталып, пара беріп құтылып кетіпті» дегенді де әзілге балап, әжуалап айтатын болдық. Дерттің дендеп кеткенінің белгісі бұл.

Бірақ, бір қызығы парақорлық та борсық сияқты: ұрған сайын «семіріп» барады. Баланы бақтың-қақтың, оқыттың-шоқыттың, жол көрсетіп, жұмысқа тұрғыздың... Бір баланың жетіліп-жетісуі үшін қаншама тер төгілді, пейнет кетті. Енді қызығын көремін дегеніңде жемсауына шоқ түскір жемқор қоғамның құрбандығына айналды да кете барды. Тереңірек үңіліп қарайтын болсаң, бүгінгі сыбайластықпен сотты болып жатқан да, жемқорлықпен жалалы болып жүрген де, парақорлық деген пәлекеттің құрбандығына шалынып жатқан да бөтен емес, осы елдің бір баласы, осы қоғамның бір мүшесі. Сайып келгенде тұла бойын жемқорлық деген індет жайлаған қоғамның кесірінен қаншама жастар жалалы болып, түрмеге жабылып жатыр. Елде жүргізілген әлеуметтік зерттеу бойынша, Қазақстан азаматтарының үштен бірі пара алады екен. Ал, енді елімізде жемқорлық қай салада көбірек кездесетініне келсек, параның көлемі жағынан көш басында мемлекеттік құрылымдар мен жергілікті басқару органдары тұр. Және олардың кейбірі әрбір іс-әрекеті үшін қомақты сыйақы дәмететін көрінеді. Одан кейінгі орында мемлекеттік сатып алуды ұйымдастыратындар тіркелген. Олардың да «қаламақысы» алдыңғы екеуінен аз түспейді екен. Сондай-ақ, істі оңтайлы шешіп беру үшін сот, тергеу сияқты органдарда да пара дәметіп, істі болатындар жиі тіркеледі. Ал, медицина, жол полициясы сияқты мекемелерде жұмыс істейтіндер жиі пара дәметкенімен, олардың «ставкасы» анау айтқандай көп емес. «Сыйақыларының» көлемі онша көп болмаса да алу жиілігі жағынан көш басын ешкімге бермейтін көрінеді. Респонденттердің басым бөлігі «Мемлекеттік шенеуніктердің жартысынан астамы пара алады» деген тұжырым жасаған болса, оның ішінде мемлекет қазынасына қол салғандар саны көп. Сарапшылардың бағалауынша, Қазақстанда жемқорлықтың «мемлекет қаржысын мақсатсыз жұмсау» деген негізгі түрі кейінгі кезде ең көп тіркелгендігімен ерекшеленеді. Сонымен бірге, сауалнамаға қатысқандардың 19 пайызы – «бұл мемлекет қызметін пайдаланудың жалғыз жолы» десе, 33 пайызы – «істі тезірек бітіру үшін», 8 пайызы – «арзандату үшін», 39 пайызы «алғыс ретінде» беретінін айтады.

Жоғарыда айттық, үлкенді-кішілі шенеуніктердің үштен екісі пара алады деп. Яғни, жемқорлық жайлаған қоғамда жоғары лауазымды қызмет істеу де қауіпті болып тұр. Бірақ, сонысына қарамай, кейінгі жастардың арасынан шіренген шенеунік болғысы келетіндер көп. Неге?

Елімізде жүргізілген әлеуметтік зерттеулер қазақ жастарының 63 пайызы шенеунік, әкім, депутат болғысы келетінін дәлелдеген. Өйткені, біздің жастар баюдың төте жолы – мемлекеттік қызмет деп біледі. Жеткіншектердің санасында қалыптасқан осы психологияға, осы тенденция бізді қайда апарады? Рас, жақсы өмір сүрудің жолын басқадан іздейтіндер де жоқ емес, дегенмен жеке кәсіпкерлердің өзі бизнесін өркендету үшін билік өкілдерімен бірлесе жұмыс істеген жөн екенін біледі. Бизнес арқылы билікке барғысы келетіндер де, есесіне билік арқылы бизнесін өркендеткісі келетіндер де бар. Бірақ, ешкім ғарышкер болғысы келмейді. Өйткені ғарыш айлағын игеру қазақ үшін – мифология сияқты. Аңызбен арбалып, ертегіге еліту нарықтық қоғамда мүмкін емес. Содан болар, жастарымыздың дені болашақтың үміт жібін мемлекеттік қызметтің мойнына байлағысы келеді. Бұл арман екінің бірінің басына қона салмасы тағы белгілі. Сондықтан да күн санап жұмыссыз жастардың саны артып келеді. Ресми деректерге сүйенсек, біріншіден, еліміздегі 3 млн халық өзін-өзі жұмыспен қамтып отыр екен. Сол 3 миллионның 700 мыңы - жастар. Яғни 700 мың жасымыз такси айдап, әрбір жерде жалданып, түрлі бейресми жұмыс жасап жүр деген сөз. Екіншіден, мұның сыртында 30 мың жұмыссыз ұл-қызымыз бар. Үшіншіден, елімізде жыл сайын 60-70 мыңдай түлек ЖОО-ын бітіріп шығады. Оның бәрі жұмыспен қамтылып жатпағанын ескерсек, жұмыссыздар саны еселене түсетінін тағы рас.

Міне, осындай жұмыссыздық пен жемқорлық жайлаған қоғамда жастардың бірден мемлекеттік қызметке ұмтылуының да бірнеше себебі бар. Біріншіден, қазір кез келген азаматтың карьералық тұрғыдан өсуі, яғни әлеуметтік сатыға көтерілуі тек қана шенеуніктіктің аясында қалыптасып отыр. Екіншіден, қазір еліміздегі кез келген өндірістік саладағы тұрақтылық деңгейі төмен. Жастарымыз әр өндірістік сала біреудің жекеменшігі екенін біледі. Ал, біреудің бизнесіне барып басшы болу – екінің біріне бұйыра бермейтіні және рас. Сол себепті, мемлекеттік органдарды қанша жерден жемқорлық жайлап алғанымен, олар өсу үшін, өздерінің карьерасын қалыптастыру үшін қалайда мемқызметке қол жеткізіп алуды көздейді. Әрине, жастардың жүйрік қиялына, алаулаған арманына шек қоюға болмас, дегенмен, осындай жалын жүрек жастарымызды қоғамның жегір құрты – жемқорлықтың жез тырнағы тіліп түсірмесе екен дейсің.

Айдын СӘТЖАН

Тәуіп деп жүргеніңіз психолог боп шықпасын

Оңтүстікте бақсы-балгер, емші-тәуіптер аз емес. Жылдан-жылға көбеймесе, азайғаны байқалмайды. Бұл сала мемлекет қадағалауынан да, жекелеген органдардың бақылауынан да тыс қалған. Сондықтан болар, ақша табуды көздеген түрлі алаяқтар ойларына келгенін істеуде. Сөзіміз дәлелді болуы үшін біз бірнеше балгердің есігін қағып, жұмысына куә болып қайттық.

Акушер де өзі, стоматолог та өзі

Бірінші кейіпкеріміз жасы елуден асқан ер кісі. Шымкенттің Жандосов көшесіне жақын маңда тұрады. Клиенттерді пәтерінде қабылдайды. Біздің жіберген адамымыздан «Атың кім? Қай жерің ауырады? Дәрігерлер не айтты? Руың қандай? Менің еміме бас иесің бе?» деп сұрап алған соң, емдеуге кірісті. Жатқызып, белгісіз бір сөздерді айта бастады. Оның бірде шыңғырып, бірде бақырған даусынан адам шошығандай еді. Клиентті жатқызып, ішін қамшымен ұрды. Рәсім аяқталған соң емші: «Дулат атаң, Нұрила әжең, Гауһар ана, Айша бибі анамыздың ақ батасымен 700 мәрте дұға оқылып, саған емі қонсын» деп бата берді.

Сосын ұзақ-сонар әңгімесін бастады.

«7 жасымнан бері емшімін. Құдай маған әйел де, үй де бермеді. «Қайдан берем, халқыңның бәрі ауру, адасып жүр. Ата-бабаң риза емес. 10 жыл уақыт берем. Соның бәрін реттейсің» деді маған. Соның 8 жылы өтіп, 2 жылы қалды. Сосын маған үй де, қалыңдығымды да береді. Ал сенің емің 7 күн. Қайтпай, 7 күн бойы емделуге тиіссің. Бұл уақыт аралығында саған медициналық ем жүргізуге болмайды. Барлығын тоқтат. Дәрі-укол саған көмек бермейді. 7 күн ішінде Алла саған аян береді. Дертіңнің басқа емі жоқ. Ата-бабаңды, яғни Дулаттан бастап, барлық бабаларыңды шақырып, саған ем салдым. Өйткені, сенің аталарың маған батасын берген. Мен молда я бақсы емеспін. Дінім – ислам. 127 ата-бабам маған емшілікті өсиет еткен. Дулат баба да соның ішінде. Ақдидар әжең, Ақ анаң, соның бәрі де ем жасауды менің бойыма дарытқан. 127 атам маған бүйрек-бауыр, өт, жыныс жолдары, жүрек, құрсақ, тіс ауруларын емдейтін, ренжіскен ерлі-зайыптыларды татуластыру, балаларын анасына бағындыру сияқты қаншама қабілетті берді. Көз дәрігері, невропатолог, психиатр, уролог, акушер, хирург, гинеколог, стоматолог, міне осы дәрігерлердің бәрінің қабілеті түгел менің қолымда» деген емші ата-балаларының есімі мен түрлі дұғалары жазылған бірнеше беттік қағазды көрсетті.

– Жаңа сіз емдеу кезінде қандай сүре оқыдыңыз?- деп сұрадық біз.

– Сүре? Өзімнің ілімімді оқыдым. Құранда барлық кесел жайлы жазулы. Ауруың кіші дәрет арқылы шығады. Құдай маған сенің ауруыңның қалай кеткенін ғайыптан көрсетіп береді. Ал егер сен дәрі-укол салдыратын болсаң, менің іліміме кедергі болады. «Генералический» (гормоналдық дегісі келді ме, онша түсінбедік-авт.) дәрі ішетіндей сен француз, қытай немесе орыстың қызы емессің. Сен қазақсың. Саған ондай ем болмайды, - деп тыйып тастады.

Емші енді қарап отырмай өзін жарнамалауды бастады:

«Ракты да жаздым. 41 күн ішінде толық жазылып кетті. Маған өңшең әйелдер келеді. Ерлер келмейді. Өйткені, олардың ішіндегі зиянкестерін аямаймын. Олардың аталары мен оқып жатқанда осында келіп отырады. Олар маған «аяма!» дейді. Сосын аямаймын. Мысалы, мен жаңа Алла-тағаланың құдіретімен сенің құрсағыңды ап-анық ішінен көрдім. Бәрі анық көрінеді. Сосын соның шипасын құдайдан тілеп, жоямын».

– Сіз менің құрсағымнан не көрдіңіз?

– Трубкалар бітеліп қалған. Соны 7 күн ішінде тазартып шығам. Жаңа қамшымен қай жеріңді ұрған болсам, соның бәрі ауру дей бер.

– Ал сіз болашақты болжайсыз ба?

– Болашағыңа бүкіл жақсылықты тілеп, бата салып жіберем. Алдыңда күтіп тұрған барша жамандықтарды шауып тастаймын. Жақсылықтарды ғана қалдырам.

Психологтар да балгерлікке көшті

Нарық заманы емес пе, Шымкентте тәуіпке айналған психолог та бар. Оған жазылудың өзі біраз шаруа екен. Алдына барсақ, 20 шақты адам кезек күтіп отыр. Арнайы кеңсе жалдап қойған. Әуелі отбасылық жағдайыңызды сұрайды. Оның өзгеше әдісі – клиентке сурет салғызады. Бұл – оның психолог екенін айқын аңғартқандай. Қалауыңша суретіңді салып берген соң соның үстінен шимайлап, сызып-сызып алады. Сосын болжамдап айта бастайды.

«Сізде бір стресс, қобалжу болған. Содан әлі құтыла алмай жүрсіз. Ол қандай стресс? Айта беріңіз, қысылмаңыз». «Жұртқа жақсылық жасап, кейін сол үшін таяқ жеп жүретін жандардың қатарындасыз». «Тағы екі рет ана атанасыз. Бір ұл және бір қыз». «Сәуір айынан бастап барлық шаруаңыз реттеледі. Жұмыссызбын дейсіз бе? Онда сәуірге шейін жұмыстан бір жақсы хабар шығып қалар». «Дем салдыру керек. Адамға көз тигенде дисбаланс пайда болады. Дем салып, соны бекіту керек. Жолыңыз болмай жүргені содан. Бір қорқыныш па, үрей ме, бірдеңені көріп тұрмын».

Байқасаңыздар, айтып отырған сөздері – жалпы жағдайлар. Клиенттің жанды жерін тауып, қолдау, үміт беру. Кәнігі психологтың кеңестері. Ал қанша балаң бар, жолдасың қандай қызметте істейді, мамандығың қандай, қай жерде жұмыс істейсің – оның бәрін балгер өзіңізден сұрап алады. Яғни, сіз жайлы ел білмейтін мағлұматтарды айтып, жаңалық ашып отырған жоқ.

Ең қызығы – ол психолог болғанына қарамастан қамшымен иығыңыздан ұрып, дем салады, Құранмен емдейді. Оған келген адамдар бір құты судан көтеріп жүрді. Ол сол суды оқып беру үшін клиентті үш күнге шақырады. Алдыңғы емшіміз рәсімін 7 күн жүргізсе, бұл кісінің белгілеп берген мерзімі – 3 күн болды. Бұл – барлық емші-балгердің клиентті тартуға арналған маркетингтік амалы болса керек.

«Көзіме ақ киімді адамдар көрінеді...»

Біз қабылдауына барған үшінші кісі өз ауыл-аймағына танымал емші екен. Аталған кәсіппен 2 жылдан бері айналысып келеді. Онда да «аталары аян беріп қоймаған соң» кіріскен. Өз айтуынша, оның көзіне ақ киінген адамдар көрінеді.

«Олар маған көп міндеттер жүктейді. Түн жарымында тұрғызып, намаз оқуға мәжбүрлейді, жаңа дұға үйретеді. Мәселен, әйелдерге массаж, хиджама жасауды аталарым маған түсімде үйреткен. Оған дейін де, кейін де ешқашан массаж курстарына барып, арнайы оқыған емеспін. Содан бері қаншама әйелдің бала сүюіне себепші болдым. Дем салам, оқимын, болашақты болжаймын, дуаның бетін қайтарамын. Ал өзім ешқашан ешкімді дуаламаймын» дейді емші.

– Сізге көрінетін адамдар... олар жын емес пе?

– Жын? Сіз не айтып тұрсыз? Қайдағы жын? Маған жын жоламайды! Олар әруақтар ғой.

– Біреудің келешек немесе өткен тағдыр жолын қалай көресіз?

– Оның бәрін маған аруақтар құлағыма сыбырлап айтып отырады. Бұл қасиет маған түп нағашымнан дарыған.

Бұл кісі де ем барынша шипалы болу үшін бірнеше күн келіп, оқытылу керек екенін есімізге салды.

* * *

Бұл жайлы Ислам діні не дейді екен? Дінтанушы Серік Тәжібаев бізге берген сұхбатында балгерлердің әрекетін айыптайтынын білдірді.

«Еліміз тәуелсіздік алғалы түрі бағыттағы идеологиялар мен бақсы-балгерлер халықтың діннен алшақтаған халін өз мүдделеріне пайдаланып бақты. Олар жұрттың назарын өздеріне аудару үшін ислам дінімен үш қайнаса сорпасы қосылмайтын рәсімдерді жасап келді. Бұл – барып тұрған надандық, Құдайдың қаһарынан сақтанбау. Бұл құбылысты қалай түсіндіруге болады? Исламда мұндай нәрсе бар ма? «Ислам деген осындай» деген оймен жүрген жандар да бар шығар. Исламда бақсы-балгерлік һәм көріпкелдік құбылыстары – үзілді-кесілді тыйым салынған, яғни күнәлі істерге жатады. Ислам діні бойынша ешкім де, ешқандай жаратылыс атаулысы, тіпті, періштелердің өзі ғайыпты білмейтіні ақиқат. Сондықтан да біз – пенделер біреудің болашағын болжау түгілі өзімізді алдағы 5 минутта не күтіп тұрғанын білмейміз. Бес күн жалғанда Алла Тағаланың басымызға берген бір сынағына шыдамай, Алла тыйым салған іске бару – абырой әкелмейді».

Адамның болашағы жайындағы мағлұмат «сыр әлемінің» үлесінде, пенде оны қанша білемін деп тырысқанымен басына не келіп, не кететінін еш біле алмайды. Өйткені, ғайыптың сыры тек Ұлы Жаратушыға ғана мәлім (Нәмл сүресі- 65 аят). Ардақты Пайғамбарымыз да (Оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Кім де кім бақсы-балгерге барып, оның айтқандарына сенетін болса, оның бұл әрекеті Мұхаммедке түскен Құранды жоққа шығарғандығының дәлелі (Ахмед- 2/429бет.)», - деп қатаң түрде бақсы-балгерлерге баруды тыйған. Ендеше, балгерге барып, оған бал аштыру – мұсылманға жат әрекет (mazhab.kz).

Адамдар неге балгерге барады?

Бұл сұраққа психолог С.Күзембаева былай деп жауап берген еді: «Психолог адамның басындағы барлық қиындық пен тауқыметтің себебін адамның өзінен іздейді Яғни, қай жерде қателескенін көрсетуге, түсіндіруге тырысады. Ал балгер жамандықтың себепкері ретінде сыртқы күштерді көрсетеді. Бұл адамдарға жеңіл тиеді. Олар кінәні өз бойынан іздегісі келмейді. Айыпты басқа біреуге жаба салған соң жаны жай тауып сала береді. Балгер мен психологтың айырмасы да осында».

Тағы бір психолог М.Сарбалаева қазақ қоғамы әлі де психолог қызметіне еті үйренбегенін, одан бөлек оның ақысын қымбатсынатынын айтады. Расында, басқа қаланы айтпағанда Шымкенттің өзінде психологтың бір консультациясы 2-3 мың теңгеден басталады. Ал көптеген көріпкелдер бергеніңізді алады.

«Бұл саланы прокуратура бақылауға алуы қажет»

Заңгер Кәмиша Есмұхамбет-қызының айтуынша, ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің 2002 жылы 17 маусымда жарық көрген №587 бұйрығы негізінде емшілерді (балгерлерді емес-авт.) дәстүрлі емес медицинамен айналысушылар ретінде қадағалап отыратын. «Аталған бұйрыққа сәйкес емшілікпен айналысуға рұқсат беретін тиісті ережелер бекітілген-ді. Қазір ол бұйрықты алып тастады. Бүгінде емшілер тек жеке кәсіпкер ретінде тіркелсе болғаны, қалауынша жұмыс істей береді. Олай заңды түрде әрекет етіп отырғандар бар. Алайда, заңнан аттап, өз бетінше ем жүргізетін жалған емшілерді де күнделікті көріп жүрміз. Емшіге барған елдің көпшілігі одан тиісті құжаттарды талап етпейді де. Ал бұл саланы бақылап отырған бірде-бір құзырлы орган жоқ. Сондықтан, заңмен қадағалау қажет деп санаймын. Себебі, халықтың ақшасын оңай олжа көретін бақсы-балгер, жалған емшілер өте көп. Меніңше, бұл саланы Дін істері комитетінің құзырына беру керек. Сонда барлық емшілер сол комитеттің рұқсатымен ғана жұмыс істейді. Бірақ ол үшін арнайы заң қабылдаудың қажеті жоқ. Дін істері комитеті сертификаттайтын ережелерді бекітсе жеткілікті. Бұл істі қадағалауды прокуратура назарға алса, жөн болар еді. Прокуратураның оны бақылауға құзыреті болғандықтан ол Дін істері комитетіне пәрмен беріп отырады» дейді заңгер.

P.S. Сұраныс болған жерде – ұсыныс та бар. Халық өзі сауатсыз дүмше емші-балгерден ақша аямайды. Баласынан бастап қариясына дейін сырқаттанса емханаға емес, емшіге жүгіреді. Осы орайда емханалардың қызметіне де сын айтуға болар еді. Алайда, мәселе онда емес. Мәселе – ХХІ ғасырда да адамдардың дертіне шипаны емшіден іздеп, қиындық көрсе, көріпкелмен сырласуға дайын тұратынында. Психологтың дем салатын емшіге айналуы да көп нәрсені аңғартса керек. Өйткені, бізде психологқа сұраныс жоқ. Ал көріпкел – «пажалыстаңыз»! Кезекте кемінде 30-40 адам отырғанын өз көзімізбен көрдік.

Бір қызығы – үш көріпкеліміз де біздің журналистік зерттеу жүргізу мақсатында барғанымызды, өзіміз жайлы жалған ақпарат бергенімізді болжап біле алмады. Әйтпесе, сол заматта қуып шықпас па еді?!

Жан КЕНЖЕ