Жаттығу жиынының мақсаты – өрт туындаған кезде объекті персоналының бастапқы әрекеттерін пысықтау, объекті жеке құрамының өртке қарсы қызметпен өзара әрекеті, сондай-ақ тіршілікті қамтамасыз ету объектілерінде ықтималды өртті жою. 

 Өрт – тілсіз жау. Оны алдын-ала болжап білу мүмкін емес. Күнделікті өмірде өрттен зардап шегіп жатқан жандарды жиі естіп жатамыз. Сондықтан мұндай тосын жайға тосқауыл қою мақсатында Түркістан қаласындағы халық көп шоғырланатын Керуен сарай кешенінде, соның ішінде "Altyn Samuryk" ұшу театрында өткізуі заңдылық. 

Бұған дейін де Түркістан қалалық төтенше жағдайлар басқармасының ұйымдастыруымен қысқы маусым кезінде тұрғын үйлерде өрт қауіпсіздігін сақтау бағытында қала тұрғындарына үгіт-насихат жұмыстары жүргізілгенінен хабардар болатынбыз. Сондықтан, сақтансаң сақтаймын дегендей, өрттің алдын алу бағытында тұрақты осындай шаралардың өткізіліп тұруы заман талабы екені айтпаса да түсінікті.

Жедел-құтқару қызметтеріне оңай жатталып, тез терілетін телефон нөмірлері берілген. Солардың ішінде өрт сөндіру қызметі «101» (бұрынғы «01») болып бірінші тұр. Бұл демде лаулап, дес бермей кететін қызыл жалынның қауіптілігін ғана емес, өмірі өрт өтінде жүретін жандардың жұмысы қаншалықты қиын екендігін де айғақтаса керек.

Ғаламдағы ең қауіпті мамандықтардың бірі – өрт сөндіруші қызметі. Нағыз ер азаматтарға тән мамандық жүректілік пен батылдықты талап етеді. Күнде өлім мен өмірдің арасында арпалысып жүрген батырлардың құрал-саймандары сақадай сай, дайындықтары жоғары болуы керек. Себебі, бұл іс сәл мүлт кетуді кешірмеуі мүмкін.

Өрт сөндіруші мамандығы – өте маңызды және қауіпті. Өрттерді шебер әрі тез сөндіру үшін, ержүрек адам болу кемшілік етеді, өрт қауіпсіздігі ережелерін, өрт сөндіру техникасын және отпен күресу амалдарын білу қажет. Өрт сөндіруші епті әрі күшті болуы міндет. Ол үшін олар спортпен шұғылдануға үлкен назар аударады, жаттығу барысында өрт сөндіруде қолданылатын арнайы тәсілдер мен жаттығуларды шынықтырады. Өрт сөндірушілер әр минут сайын өз өмірлерін тәуекел етеді, өзіне қауіп төндіреді. 

Өрт сөндірушінің әуе-көбікті жабдығы корпустан тұрады. 1, өрт сөндіруші заттармен толтырылған, сифонды түтіктен 2, жұмыс газды жоғарғы қысымды балоннан 3, өрт сөндірушіні тасымалдайтын тұтқадан 4, басынан 5 жіберу түймесінен, кілмелі шлангтан  6, аяқ жағында тиекті – жіберушісі бар пистолет типті жабдықтан 7, саптамалардан және басқару үшін берілетін өрт сөндіретін заттардан 8 көбік салу үшін.

Сулы өрт сөндіру құралдарын басты мақсатта органикалық шығымды қатты материалдардың жануын өшіруге қолданады: ағаш, мата, қағаз және т.б.

Өрт сөндіру құралдарын әрекетке жіберу және жайғастыру.

Қолмен өрт сөндірушілер былай орналасу керек:аспа жолымен конструкцияда еден деңгейінен өрт сөндірушінің астыңғы ұшына дейін 1,5 м- ден аспайтын жоғарылықта.

Арнайы тумбалар мен өрт стендтеріне, өрт шүмектерімен бірге өрт шкафтарына қойылу жолымен.

Көмірқышқылды өрт сөндіру құралдарын қимылға келтіру үшін:

А) мұрындықты жұлып алу немесе пломбаны бұзу,

Б) кең қонышты 1,5 м қошықтықта өрт ошағына бағыттау,

В) қатып-жіберуші қысым типті жабдығындағы рычагқа басу, вентиль типті жабдығындағы сермерді сағат тіліне қарсы қабылдамағанынша басу, ал рычаг типті жабдықтағыны- рычагті қабылдамағанынша бұру.

Ұнтақты өрт сөндірушіні қимылға келтіру үшін қажет:

А) пломбыланған чекті жұлып алу,

Б) жіберу тұтқасын жоғары апару,

В) кең қонышты 1,5 м қошықтықта өрт ошағына бағыттау,

Г) қолдың басымен шашқыш- пистолеттің тұтқасына басу.

Әуе- көбік өрт сөндірушіні қимылға келтіру үшін қажет:

А) пломбыланған чекті жұлып алу,

Б) түйме басынан соғу,

В) кең қонышты 1,5 м қошықтықта өрт ошағына бағыттау,

Г) қолдың басымен шашқыш- пистолеттің тұтқасына басу.                         

Өрт кезінде ұйым қызметкерлерінің әрекет ету тәртібі

Өрт болған жағдайда кәсіпорынның әрбір қызметкерінің негізгі міндеті адам өмірін құтқару болып табылады.

Жанудың, түтіннің иісін және жанудың басқа да белгілерін тапқан кез келген әр адам:

– барлық қызметкерлерді, ең алдымен ұйым басшылығын, сондай-ақ күзет қызметкерлерін дереу хабардар етуі керек (қол өрт хабарлағыштарын немесе дабыл түймесін пайдалануға болады);

– бұл туралы өрттің нақты мекен-жайы мен орны көрсетіле отырып, 101 телефоны немесе 112 ұялы телефоны арқылы  өрт сөндіру бөліміне дереу хабарлауға, сондай-ақ өз аты-жөніңізді, объектіге кіру тәртібі туралы хабарлау және өрт диспетчерінің ықтимал сұрақтарына жауап беруі керек;

Залдағы адамдарға ескерту үшін қолмен өрт хабарламасын беру  құралын пайдаланып ескерту жүйесін қосу;

Қалыптасқан жағдайды ескере отырып, адамдарды қауіпсіз аймаққа мүмкіндігінше тезірек көшіруді қамтамасыз етіп, қауіпсіз эвакуациялау жолдары мен шығуларын анықтау қажет.

Адамдардың өміріне қауіп төнген жағдайда авариялық шығу есіктерін пайдалана отырып, жедел эвакуациялау және дүрбелеңнің алдын алу бойынша дереу шаралар қолдануға;

Тізімдерге сәйкес ғимараттан эвакуацияланған қызметкерлерді тексеру;

өрт сөндіру бөлімшелерінің қарсы алу үшін кірме жолдардың орналасқан жерін білетін және өртке қарсы ең қысқа жолды таңдауға көмек тесетін адамды анықтау;

Қажет болған жағдайда медицина және басқа да қызметтерді шақыру;

Қажет болған жағдайда ағынды-сорғылы желдеткішін, электрмен жабдықтауды ажырату бойынша шараларын қабылдау, сондай-ақ кәсіпорынның техникалық персоналын ғимарат үй-жайларында өрт пен түтіннің дамуының алдын-алу бойынша шараларға тарту;

Өртті сөндіруге қатыспайтын қызметкерлер немесе күзетшілер қатарынан өрт болған ғимаратқа басқа адамдардың кіру мүмкіндігін болдырмау үшін ғимараттың шыға берісіндегі қауіпсіздік бекеттерін ұйымдастыру және орнату;

Мына ережелерді қатаң сақтай отырып, өрт сөндіру жасағы келгенге дейін алғашқы өрт сөндіру құралдарының (өрт сөндіргіштер, киіз) және басқа да қолда бар құралдардың (суымен шелектер, бөтелкелер, гүл қазаншұңқырынан жер) көмегімен өртті сөндіру бойынша ықтимал шаралар қабылдау қажет:

– өрт сөндіруге қатысушы адамдарды құрылыстың құлауы, электр тоғымен зақымдануы, улану, күюі мүмкін аймақтан  эвакуациялануы және қорғалу қамтамсыз етілген болуы керек

–  өрт сөндіргішті электр қуаты бар қондырғысына 1 метрден жақындатпаңыз;

– тез тұтанатын сұйықтықтарды, кернеуде тұрған электр желілерін су сөндіруге болмайды

– киімі өртенген жағдайда адамды тез арада еденге жығып, жанғыш киімге су құяды (қыста қар лақтыру керек). Егер су болмаса, зардап шегушіні тығыз матаға, пальтоға, киізге орап, тыныс алу жолдары күйіп қалмауы үшін және уытты жану өнімдерімен уланып қалмауы үшін  басын ашық қалдыру қажет.  Қалай болғанда жағдайда да, оған жүгуруге жол бермеу қажет, себебі ол жануды арттырады. Егер қолында ештеңе болмаса, жалынды түсіру үшін жанып жатқан адамды жерге аунату керек;

– егер осындай жағдайда  жалын арқылы өтуге мәжбүр болса, өзін-өзі қорғау мақсатында басты кез келген матамен немесе жоғарғы киіммен жабу керек және мүмкіндігінше үстіне су құю қажет;

– Түтін дәлізі, баспалдақ және т.б. арқылы қозғалуда, төмен қарай бүгу немесе еңбектеп шығу (төменгі жақта түтін аз) қажет. Адасқан жағдайда түтіннің тартылыс жағына шығу керек;

– Жану өнімдері құрамында уытты химиялық қосылыстардың 50-100 түрі (көгерткіш қышқылы, фосген, көміртегі тотығы және т.б.) бар, ал ауадағы оттегінің құрамы төмендейді. Демек өртке қарағанда, түтін мен ыс өте қауіпті. Тыныс алу жолдарына түтіннің түсуін болдырмау үшін кез келген матаны, киім жеңін сулап, бетке жабу керек;

Өртті сөндірумен бір мезгілде және мүмкіндік жағдай болғанда материалдық құндылықтарды эвакуациялауды ұйымдастыру. Құндылықтарды шығару адамдарды толық эвакуациялағаннан кейін жүзеге асырылады. Бiрiншi кезекте өрт қауiп төніп тұрған құндылықтар, сондай-ақ егер олар өрт сөндiру жұмыстарын күрделендiретiн және өрттiң таралу қаупiн тудыратын тез тұтанатын зат болса, олар эвакуацияланады;

Өрт сөндіру бөлімінің өрт орнына келген кезде өрт сөндіру бөлімінің бастығына ғимаратта адамдардың болуын, өрттің шығу көзі, таралу жолдары, оны жою бойынша қолданған шаралар туралы барлық қажетті ақпаратты хабарлау қажет. Бұдан әрi өрт сөндiру бөлiмi бастығының нұсқауларын қатаң сақтау қажет.

Кезекші қызметкердің түнгі уақыттағы іс-әрекеті:

Түнгi уақытта өрт туындаған жағдайда төтенше жағдай орнына келгенге дейiн әкiмшi орындауы тиiс :

Кәсіпорынның атауын, оның нақты мекенжайын хабарлай отырып өрт сөндіру қызметін дереу шақыру, және өрт сөндіру бөлімшелерін қарсы алуды қамтамасыз етеді;

«___________________________» ҚБ басшысының төтенше жағдай туралы хабарлауы.

Бұл ретте ғимараттағы барлық адамдарды болған жағдай туралы хабардардар ету және дайындалу үшін барлық шараларды қабылдау, сондай-ақ адам өміріне тікелей қауіп төнген жағдайда адамдарды қауіп төнген аймақтан тікелей эвакуациялауға, осы мақсаттар үшін барлық қолда бар персоналды жұмылдыруға кірісу;

Өрт сөндіру бөлімшелері келгенге дейін ұйымдастыру мүмкіндігі болған кезде қолда бар күштер және құралдармен өрт сөндіруді ұйымдастыру

Кезекші қызметкерге түнгі кезекшілік уақытынды тыйым салынады:

Үй-жайдан немесе кәсіпорын аумағынан шығуға;

Ашық отты пайдалануға, шылым тартуға;

Өзінің қызметтік міндеттерінен алаңдатылуға және ұйықтауға

Кезекші қызметкер міндетті:

Өрт сөндіру бөлімін шақыру тәілдерін және құралдарын жақсы білу;

Барлық қолда бар өрт сөндіру құралдарының орнын білу және пайдалана алу;

Үй-жайдың негізгі және апаттық шығулардың орналасу жақсы білу;

Түнгі кезекшілікке кірер алдында фонарьлардың, қосалқы жарықтандырудың болуын және жарамдылығын, телефонның, байланыс құралдарының жарамдылығын тексеру керек.

Өрт сөндірудегі алғашқы құралдар

Қазіргі замандағы бастапқы өрт сөндіру құралдарымен танысу, өрт сөндіруші құралдарының  түрлері мен жіктелуін оқып білу, сондай-ақ оларды әрекетке келтіруді үйренудің маңызы зор. Кімге болса да осыларды біле жүргеннің ешқандай артықтығы жоқ.

Ғимарат пен жайдағы жабдықтардан басқа өрт қауіпсіздігі ережелеріне сәйкес ғимараттар мен жайлар бастапқы өрт сөндіру құралдарымен жабдықталуы керек.

«Өрт сөндіруші» атауымен запас (қор) есебінде шығарылған өрт сөндіруші заттардың ошақ өртін сөндіруге арналған тасымалды немесе қоғалмалы жабдықтары ұғынылады.

Өрт ошағына жеткізу әдісі бойынша өрт сөндіруші  құралдар тасымалды (20 кг салмаққа дейін) жылжымалы (20 кг-нан кем емес салмақпен, бірақ 400 кг салмақтан аспайтын) болып бөлінеді. Дөңгелек пен арбалардың барлығы жылжылалы өрт сөндіруші құралдардың айырмашылық ерекшелігі болып табылады. Өрт ошағы- өрт шығудың бастапқы орны.

Өрт сөндіруші құралдар өрттің бастапқы сатысының дамуына немесе жайылмауна арналған. Мұнда өрттің бастапқы шығу орнының шекарадан шықпауы.Өрт сөндіруші заттар (ӨСЗ)- жануды тоқтату шартын құруға рұқсат ететін , физико- химиялық сипатқа ие зат. Өрт сөндірушілер қолданатын ӨСЗ түрлеріне сәйкес мыналарға бөлінеді:

- Сулы өрт сөндірушілер шығатын ағын бойынша бөлінеді

а) ықшанды ағынмен өрт сөндірушілер – ОВ (К)

б) бытыранды ағынмен өрт сөндірушілер  (тамшының орта диаметрі 100 мкм аса) – ОВ (Р)

в) Ұсақ дисперсті батыранды ағынмен өрт сөндірушілер (тамшының орта диаметрі 100 мкм аз емес)- ОВ (М)

әуе- көбікті өрт сөндірушілер (ОВП) – арнайы саптамамен көбік жасаушы қосылған, сулы ертіндісі бар заряд, мұнда әу- механикалық көбік ағыны қалыптасады және эжекция арқасында ауа жасалады,

ұнтақты өрт сөндірушілер,

мыналарға бөлінетін, газды өрт сөндірушілер:

а) көмірқышқылды (ОУ) – екітоптықты көміртектің (зарядымен) оқтамасымен,

б) жаңа салқынды (ОУ) – галоидирлік көмірсутеп негізіндегі өрт сөндіретін заттардың оқтамасымен (зарядымен).

біріккен- екі түрлі өрт сөндіруші заттың оқтамасымен (зарядымен) (мысалы, көбік жасаушы ұнтақпен ерітінді) олар өрт сөндіретіннің әр түрлі сыйымдылығында орналасқан.

Кесте 1 - Өрт сөндірушілерден  (секундына) ӨСЗ беруінің ең кемінде созылды

Өрт сөндіру құралдарының техникалық сипаттамасы.

Өрт сөндіру құралдарын пайдалануға енгізбес бұрын ол алғашқы тексеруден өту керек, бұл роцесте сыртқы тексеруді жасайды, өрт сөндіруші жинағын және қойылған орнының жайын тексереді (өрт сөндіруші заттың көрінуін немесе, оның қойылған орнының көрсетілуін, оған еркін өту мүмкіндігін), сондай-ақ өрт сөндірушімен жұмыс жасау бойынша нұсқаудың оқылуы мен адалендарға жетуін тексереді.

Тексеру нәтижелері бойынша құжатта керекті белгі қойылады, өрт сөндіруші затқа қойылатын реттік нөмер береді және өрт сөндірушінің тіркеу журеалына жазылады.

Тоқсан сайынғы тексеріс өзіне өрт сөндірушінің қойылған орынын және оған жетуін, сондай- ақ өрт сөндірушінің сыртқы тексерісін өткізуді енгізеді.

Жыл сайынғы өрт сөндірушіні тексеру сыртқы қарауды, қойылған орынын және оған өтуін енгізеді.

Жыл сайынғы тексеру процесінде газды өрт сөндірушіден ӨСЗ немесе газды балоннан ыгыстырылатын газ ағынының мөлшерін бақылайды.

Өрт сөндірушелердің ашылуын  (толық немесе таңдаулы), фильтрлер жағдайының бағасын, ӨСЗ параметрлердің тексерісін, жасайды, егер олар өрт сөндіруші заттардың қайта зарядталуына, нормативті құжаттардың талаптарына сәйкес келмесе.

Техникалық сипаттамалар

1. Көмір қышқылды өрт сөндіруші әр түрлі заттар мен материалдардың жануын өшіруге, 100 В дейінгі керлеудегі электрқондырғыларға, қозғаушылардың ішкі жануына , сұйық жанармайларға арналған. Ауа мүмкіндігінсіз болатын материалдардың жануын өшіруге рұқсат етілмейді.

Ол болаттан жасалған балоннан тұрады, тиекті- жіберуші қысымды жабдық (пистолет) типті 2, сифонды түтіктен 3, кең қоныш 4, өрт сөндірушіні тасымалдайтын жабдық 5, екі тотықты көміртектің шайқалған оқтамасынан (зарядынан) 7.

Ұнтақты өрт сөндірушілер 1000В кернеуде болатын, эжабдықтарды және А (қатты заттар), В (сұйық заттар), С (газ жасаушы заттар) класындағы өртті сөндіруге арналған. Бұл өрт сөндірушілер жануы ауа мүмкіндігінсіз болатын, сілтілі жанумен сілтіліжерлік металдар мен басқа материалдарды өшіруге арналмаған.

2. Әуе-көбікті өрт сөндірушілер А (қатты заттар) және В (сұйық заттар) класының өрт ошағын өшіруге арналған. Кернеудегі электрлі қондырғыны, сондай-ақ сілтілі металдарды өшіру үшін қолдануға рұқсат етілмейді.

Өрттің алдын алу шаралары

Өрттің алдын алу шараларын ұйымдастыру және техникалық шаралар деп екіге бөлуге болады.

Ұйымдастыру шаралары:

— тұрғындардың арасында түсіндіру жұмыстарын жүргізу;

— көрнекі үгітпен насихаттау;

— ерікті өрт сөндірушілерін жасақтау;

— ашық от жағыуға, темекі шегуге, жарамсыз пештерді пайдалануға, т.с.с. тыйым салу жұмыстары жатады.

Барлық жұмыс істейтіндер өртке қарсы күрес жөнінде инструктаж алуы, ал дәнекерлеушілер, пісірушілер, электриктер, қоймашылар арнайы курстарда оқудан өткізілуі тиіс.

Техникалық шараларға;

— құрылыстарды өртке төзімді материалдардан салу;

— құрылыстардың талапқа сай арақашықтығын сақтау;

— қыстақтарды суға жақын  жерге орналастыру;

— барлық құрылыстарда өрт кезінде кететіндей арнайы есіктер болуы тиіс және олар сыртқа қарай ашылатын болуы қажет;

— пештер, қыздырғыш, құбыр желілері талапқа сай болуы тиіс;

— су жүретін қатып қалғанда оларды ыстық сумен, болмаса ыстық құммен еріту қажет;

— қоймалар, жанармай сақтайтын жерлер, егістіктер айналдыра соқамен жыртылып қойылуы тиіс;

— тракторлар ұшқын сөндіргіштермен жабдықталуы тиіс;

— электр жүйелерінде жерге тұйықтау, нөлдік сымға қосу істері жасалуы тиіс;

— шөпті, астықты кептіргенде желдеткіш айдайтын ауаның температурасы 110-120°С-тан аспауы қажет;

— от сөндіргіш, күрек, құм салған жәшік, киіз болуы тиіс;

— жайтартқыштар жасалуы қажет.

Жануды тоқтату әдістері және от сөндіргіш заттар

Жануды тоқтатудың үш жолы бар:

Жанатын заттың отқа келуін тоқтатып,басқа жаққа алып кету;

Жанып жатқан жерге оттегінің келуін тоқтату немесе оны азайту;

Жанып жатқан затты салқындату.

Отты сөндіру үшін өрт сөндіргіш заттар пайдаланылады. Олар:су,көбік,көмір қышқылы,инертті газдар,құм,ұнтақтар және түрлі жапқыш құралдар:брезент,киіз,асбест.

Су – өрт сөндіру үшін көп қолданатын зат. Судың ағыны жалынды бөліп,тұншықтырады.Сондай-ақ , су жанып жатқан затты салқындатып,отты сөндіреді.Су отқа тигенде буға айналып,ол жерге оттегінің қатысуына жол бермейді,сөйтіп жануды тоқтатады.
Бірақ суды барлық уақытта пайдалануға болмайды.Ол ток өткізгіш,ол арқылы адамды ток ұруы мүмкін. Қатты қызған темірге тигенде су сутегі мен оттегіне бөлініп,қопарылыс пайда етеді. Сондай-ақ,су кальций карбидне тигенде ацетилен бөлінеді,әктасқа тигенде жоғары жылу бөлінеді. Мұның бәрі адамның денесін күйдіруі мүмкін.Судың салмағы жанармайдан ауыр.Сондықтан су жанып жатқан майды сөндірудің орнына оны ұлғайтып жіберуі мүмкін.Су төмен температурада қатып қалады.

Көбік – жақсы от сөндіргіш зат. Көбікті қысылған ауамен немесе химиялық жолмен алады.Қысылған ауамен алынатын көбік ауаның түйіршіктерінен тұрады, ал химиялық жолмен алынатын көбік газдан тұрады. Көбік жеңіл болады, оны жанар-жағрмайларды сөндіру үшін пайдаланады. Көбік бензиннің бетінде қалқып жүреді және отқа ауаның, будың, газдың баруына жол бермей,сөндіреді.

Көбікпен еріткіш сұйықтар, электр тогы жүріп тұрған желілерді, адамның үстіндегі киімді сөндіруге болмайды. Ол үшін түрлі жапқыш заттарды пайдалану керек (киіз, брезент, асбест).

Көмірқышқыл газын түрлі отты сөндіруге пайдалануға болады. Олток өткізбейді, ауаны келтірмейді. Оған қоса, көмірқышқыл газының қар сияқты массасы -72°С температурасымен отты салқындатады. Олауадан 1,5 есе ауыр. Демек, ол оттың арасына кіріп, тұншықтырады.

Көмірқышқыл газымен этилді, спиртті, целлулоидты, термитті сөндіре алмаймыз. Өйткені олар оттегінің қатусыз жанады. Отты сөндіруге, сондай-ақ инертті газды, өрт сөндіргіш ұнтақтарды пайдаланады. Құм да отқа оттегіні келтірмей салқындатады.

«AQ-QARA.KZ»-ақпарат»