Дінді радикализациялау – қоғамға қауіп төндіреді

Радикализм (лат. radix – түбір, түп, тамыр) – белгілі бір көзқарасты бұлтартпай ұстану, тек соны жақтау деген мағынаны білдіреді. Радикализм ұстанымы қалыптасқан қоғамдық дәстүр мен үрдістерді, көзқарас пен институтты өз идеологиясына қарай өзгертуге бағытталады. Зерттеушілердің пікірінше, тарихтың ауыспалы кезеңдерінде пайда болатын бұл феномен қоғамның саяси-әлеуметтік саласында жиі көрініс беріп жатады. Радикализм сипаты мен ұстанымына қарай саяси, діни және философиялық деп бөлінеді.

Кез келген дінді бір қырынан ғана танып, қатаң түрде ұстану салдарынан діни радикалдық көзқарастың пайда болатындығын әлемдік тәжірибе көрсетіп отыр. Діни радикалдық идеология экстремистік, террорлық ұйымдарды қалыптастырудың негізгі «құнарлы топырағы» болса, діни экстремистік және террорлық актілердің жиі орын алуы өз кезегінде әлемде «исламофобия» түсінігін қалыптастырды.

Радикалдық идеологияның кез келген түрі қоғам үшін аса қауіпті. Ол қоғамда ұлтаралық, дінаралық араздықты қоздырып, бірлік пен ынтымаққа нұқсан келтіреді. Рухани құндылықтар шетке ысырыла бастайды.

Қазақстандағы діни радикализм факторы

Қазақстанда этникалық құрамы жағынан қазақтар басым тұрғанымен өзге де этникалық топтардың аз емес екені белгілі. Олардың да өзіне тән тарихи діни наным-сенімдері бар.

Қазақстан Республикасы Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі Дін істері комитетінің ресми дерегіне сүйенсек, елімізде 18 конфессия бар. Атап айтқанда олардың ішінде ислам, православие, католицизм, елуіншілер, баптистер, меннониттер, пресвитериандар, жетінші күн Адвентистері, лютерандар, методистер, жаңа апостолшылар, мормондар, Ехоба куәгерлері, кришна санасы қоғамы, бахаилар, иудаизм, буддизм, мунниттер бар. Ал ел көлемінде ресми тіркелген діни ұйымдардың жалпы саны – 3808. 

Жоғарыда аталған конфессиялардың бір-бірінен ерекшеленетін өзіндік ұстанымдары, қағидалары бар. Әрқайсысы өзіне көбірек адам тарту, жақтар санын көбейту үшін қызмет етеді. Мұны сәйкесінше байыппен қарамаса көзге көрінбейтін рухани талас-тартыстың басты себепкері деп атауға болады.

Бұл ретте, тәуелсіздік жылдары діни радикализм көріністері, деструктивті діни ағымдардың теріс ықпалы Қазақстанды да айналып өтпегенін айта кеткен жөн. Автохтонды қазақ халқы ежелден ислам дінін ұстанатындықтан елімізге негізінен тәуелсіздіктен кейін шетелден келген ислам дініне қатысты радикалды көзқарастар, ағымдардың қызметі тән саналады. Сан ғасыр халқымыздың дәстүрлі құндылықтары мен ислам дінінің канондары біте қайнасып, бүгінге дейін жеткенін тарихтан жақсы білеміз. Алайда Қазақстан өз тәуелсіздігін алғаннан кейін көбінесе Араб түбегінен, Таяу Шығыс елдері мен Кавказдан келген деструктивті діни ағымдардың ықпалы артты. Осылайша қысқа уақыттың ішінде қазақ халқының байырғы уақыттан бері ұстанып келген қағидаларына, дәстүріне қатысты түрлі келіспеушілік пен дүрдараздық пайда болды. Ол әсіресе ислам дінінің қағиларын, шарттарын аса радикалды мағынада қабылдап, қазіргі зайырлы мемлекеттің заңдарына шекеден қарайтын, оны қабылдауға, мойындауға қарсылық танытушы уаххабизм, Таблиғи жамағат, Хизб-ут – Тахрир, Джунд-аль-Халифат, тәкпіршілер, сәләфиттер, сопылықтың кейбір ағымдары діни бағыттар арасында жиі көрініс тапты.

Қазіргі күнде аймақтағы діни радикализмнің қанат жаюына осындай бағыттағы ағымдардың идеяларының таралуы себеп болғаны жасырын емес. Тәкфір және жиһад ұғымдарын ту еткен осындай деструктивті ағымдардың салдары әсіресе 2013-2015 жылдары өте анық көрінді. Осы кезеңде әлемде бейбітшілік пен сан түрлі ұлттар мен діндердің келісім тапқан ортасы ретінде танылған Қазақстанды «дінді өтеуге еш мүмкіндік бермейтін ел» ретінде тәрк етіп, соғыс өрті лаулаған Таяу Шығыс пен Солтүстік Африка елдеріне «Ислам мемлекетінің» содырларының «халифатын» іздеп кеткен қаракөздеріміздің саны күрт өсті. 

Әсіресе соңғы он жылда алыстағы Сирияға «дінді қорғау» деген сылтаумен аттанып, тек өзі ғана емес отбасын, бала-шағасын ертіп, шетел асқан қандастарымыз көбейді. Бұл теріс саяси сипаттағы діни идеолгиямен уланған сананың айқын көрінісі болса керек. Мемлекеттік органдар тарапынан бірнеше рет ұйымдастырылған «Жусан» операциясы арқылы олардың көпшілігі елге қайтарылды.

Сондай-ақ, санасы теріс дінге шарпылған біраз отандасымыздың өңірлерде дүрбелең салғаны ел есінде. 2011 жылғы 17 мамырда Ақтөбе қаласында болған жарылыс, шілде айында аталған облыстың Шұбарши және Кеңқияқ ауылдарында қаруланған содырлармен күресте бірнеше әскеридің қаза табуы, сол жылы 12 қарашада Тараз қаласында ҰҚК қызметкерлерін өлтірілуі және келесі айда, яғни 3 қарашада Алматы облысы, Іле ауданы, Боралдай елді мекеніндегі радикалды топтармен айқаста қауіпсіздік органдары қызметкерлерінің қаза табуы, 2016 жылғы 18 шілдеде Алматыда Руслан Күлекбаев атты лаңкестің бірнеше ішкі істер және ұлттық қауіпсіздік комитеті қызметкерлеріне шабуыл жасап, жалпы 10 адамның өліміне себепкер боулы және осыған ұқсас бірнеше ірілі-ұсақты қылмыс мұның айқын дәлелі. Мұның бәрі дін саласындағы радикалды топтардың қызметіне тұсау салу, осындай жағдайға жеткізетін идеялардың алдын алу бағытында нақты шешімдер қабылдап, әрекет етуді талап етті. Жалпы діннің қағидаларына радикалды сипат беру, оны бүгінгі заман тұрғысынан ұғынбаудың соңы ауыр зардапқа алып келетіні осы оқиғалардан көрініс тапты.

Бұдан бөлек Қазақстанда протестанттық христиандықтың арасында да көп дау туғызған ұйымдар да жоқ емес. Ол әсіресе тәуелсіздіктен кейін елімізде пайда болып, өз қатарына түрлі тәсілмен көбінесе этникалық қазақтарды тартқан ұйымдар арасында байқалды. Мұндай дау әсіресе ресми тіркелсе де азаматтар арасында, БАҚ беттерінде жиі көтеріліп келген Ехоба куәгерлері және т.б. бірқатар протестанттық ұйымдарға тән. Осындай діни наным-сенімнің қазақ халқының тарихи қалыптасқан дүниетанымына қайшы келгендіктен отбасы шырқының бұзылуы, қоғамда теріс пікірлердің қаптап кетуі жиі байқалды. Оның ішінде, қан беруге тыйым салу, әскерде Отан алдындағы борышын өтеуді қажетсіз санау, сан ғасырлық дәстүрлі мансұқтау, адамды өз отбасынан алшақтату сынды себептер аталған діни ұйымдарға деген сын-пікірдің өршуіне әкелді.

Бұл Қазақстанның этносаралық және конфессияаралық татулықты қамтамасыз етуге арналған негізгі ұстанымына қайшы келеді. Қазақстан тек өз ішінде ғана әлемде діндердің, түрлі конфессиялардың арасында бейбіт келісімнің, өзара тату қарым-қатынастың орнығуына мүдделі екендігін білдіріп, 2003 жылдан бастап Нұр-Сұлтан қаласында әр үш жыл сайын Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының дәстүрлі съезін өткізіп келеді. Бұл басқосуларға әлемдегі ең ірі діндердің көшбасшылары мен беделді саясаткерлер және БАҚ өкілдері қатысып келеді. Әр съезде әлемнің әр қиырынан, түрлі дін мен конфессиядан тарайтын делегаттар әлемдегі сенімге, дінге, қатысты түйіткілдерді шешу бағытында өзара келіссөздер жүргізіп, дүйім жұртқа бейбітшіл мазмұнда үндеу жолдауда. Бірін бірі сан ғасырлар бойы жау көріп, араз болып келген көптеген дін лидерлері Қазақстан астанасында бір үстелдің басына жиналып, бір-бірімен диалог құруды дәстүрге айналдырды. Мұны еліміздің әлемде бейбітшілік қалыптастыру және діни радикализм үрдістерінің алдын алу бағытында қолға алған маңызды бастамаларының бірі деп санауға болады.

Қазақстанла діни радикализмнің етек жайып кетуіне байланысты 2011 жылы 11 қазанда «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заң қабылданды. Осы заң арқылы елдегі барлық діни бірлестіктер ресми қайта тіркеуден өтуге мәжбүр болды. Сондай-ақ, миссионерлерді тіркеу үрдісі реттеліп, олардың бұрынғыдан көшеде, қоғамдық орындарда емін-еркін дінді насихаттауына және көшелерде діни мазмұндағы кітаптарды таратуына сыйым салынды.

Қорыта келгенде, радикалды діни идеялар қоғамдағы тыныштықты бұзатыны әлдеқашан дәлелденген. Ғылым мен білім салтанат құрған ХХІ ғасырда дінді ақылмен, байыппен және қазіргі заманның қалыптасқан шарттарымен қатар ұстанбаса радикалды көңіл-күйге әкеліп соғатыны анық. Сондықтан сөз соңында мақаланы әйгілі ғалым Мырзатай Жолдасбековтың мақаласында айтылғандай «Дініңді ұстай алсаң қасиетің, ұстай алмасаң қасіретің» деген оймен аяқтағым келіп отыр.

Түркістан облыстық ішкі саясат бөлімі