Жиынға Түркістан облысы ҚХА жанындағы Ақсақалдар кеңесінің төрағасы Созақбай Әбдіқұлов, Сауран ауданы әкімінің орынбасары Серік Сәдібаев қатысты. Кездесулерде өңірдегі этносаралық қатынастарға қатысты өзекті мәселелер талқыланды. Қатысушылар өздерін толғандыратын сұрақтар қоюға және толық жауаптар алуға мүмкіндік алды.
Атап айтқанда, қоғамдағы тұрақтылық пен бейбітшілікті сақтаудағы қоғамдық құрылымдар мен діни көшбасшылардың рөлі, отбасылардағы, оқушы және жұмысшы жастармен тәрбие және профилактикалық жұмыстың маңыздылығы және т.б. талқыланды. Ғалым Шойкин этносаралық келісім мен ел бірлігін одан әрі нығайту үшін мемлекеттік органдар мен этномәдени бірлестіктер өкілдері арасындағы ашық өзара іс-қимылдың маңыздылығын атап өтті.
Қазіргі таңда Сауран ауданында 10-нан астам этнос өкілдері тату-тәтті өмір сүріп келеді. Этнос өкілдері бір шаңырақ астында тірлік қылып, ауданның әлеуметтік-экономикалық дамуына өз үлестерін қосуда. Тарихи топырақта бой көтерген Сауран ауданының құрылғанына да 3 жылдан аса уақыт өтті. 2021 жылдан бастап, өзбек этно-мәдени бірлестігімен қатар, Ассамблея жанындағы «Ақсақалдар кеңесі», «Аналар кеңесі», облыстық «Қоғамдық келісім» мекемесінің аудандық филиалы құрылып, этносаралық татулықты нығайтуда белсенді жұмыс атқарып келеді.
Қазақстанда қоғамдық келісімді қалыптастыру мәселесі елдің көпұлтты болмысымен түбегейлі тығыз байланысты. Ал өзіндік ерекше, көп бағытты және кейде өзара шектелетін мүдделері бар әр түрлі топтарды бір бүтінге біріктіру - өте күрделі міндет. Әдетте, бұл процесс ұлттық өзін-өзі тану жағдайындағы белгілі бір қиындықтармен, этно-ұлтшылдық сезімдердің мерзімді көріністерімен бірге жүреді.
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, қоғамдық келісім мен ұлттық бірлік қоғамдағы азаматтық бейбітшілікті сақтаудың ең оңтайлы әдісі ретінде мемлекет пен оның институттарының белсенді ынтымақтастығы жағдайында мүмкін болады. Қазақстан үшін қоғамдық келісімді сақтау мен ұлттық бірлікті нығайту саласындағы негізгі институт - Қазақстан халқы Ассамблеясы. ҚХА бейбітшілік пен рухани келісім принциптерінің дирижері ретінде бүкіл Қазақстан бойынша көптеген этномәдени бірлестіктердің қызметін біріктіреді.
Бүгінде республикада 367 этномәдени бірлестік аккредиттелген, оның ішінде 14 республикалық. Жалпы алғанда, бүкіл ел бойынша 43 этностың 1025 этномәдени бірлестігі жұмыс істейді. Қоғамдық келісім мен жалпыұлттық бірліктің қазақстандық моделі, «әртүрлілікте бірлік» принципіне сүйене отырып, қазірдің өзінде елде де, одан тыс жерлерде де жеткілікті түрде қайталанатын бренд болып табылады. Бұған көп күш пен мемлекеттік бағдарламалық құжаттар бағытталды.
Көп ұлтты қоғамдағы диалогтың табысы кешенді шаралар мен идеологиялық конструкцияларды әзірлеу мен енгізуді қамтамасыз етеді. Осыған байланысты қоғамдық келісімнің моделі мемлекеттің республиканың барлық этностарымен қарым-қатынасын анықтайтын және азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын құрметтеудің, ұлттық мүдделерді қорғаудың, әріптестік қарым-қатынастың демократиялық принциптеріне негізделуімен анықталады.
Мемлекетіміз егемендік пен татулықтың, бейбітшілік пен келісімнің төртінші онжылдығына аяқ басты. Егемен Қазақстан Республикасының қара шаңырағында 130-дан астам ұлт пен ұлысты, 18 конфессия өкілдері өмір сүреді. Олардың ортақ мәмілеге келуі, бірлікте өмір сүруі ел ертеңі үшін аса маңызды. Қазақстан тәуелсіздік алған алғашқы күннен бастап, этносаралық және конфессияаралық келісімді нығайту басты мақсаттарының бірі болды. Барлық азаматтардың мүдделерін қорғауға елдің негізгі заңы – Конституция кепілдік береді. Сондай-ақ біздің елімізде діни сенім бостандығына кепілдік берілген және дін мемлекеттен бөлінген.
Еліміздегі барлық этностар өздерінің ұлттық тілі мен әдет-ғұрпын, салт-дәстүрін, мәдениетін дамытуға деген ұмтылысын, ынтасын байқап, еліміз барлық қажетті жағдайлармен қамтамасыз етіп қана қоймай, ұдайы қолдап отырады. Мемлекеттік саясат елімізде нәсiлдiк, этникалық, тiлдiк, дiни және өзге де белгiлерiне байланысты кемсітуге жол бермеy туралы нақты ұстанымда екендігін айта кеткен жөн. Яғни, еліміздегі барша ұлттың өкілдері теңдікте өмір сүріп жатыр деуге болады.
Ел тәуелсіздігінің баянды болуының бір тетігі мемлекетіміздің 30 жылдан бері жүргізіп келе жатқан этносаясатымен тығыз байланысты. Осы уақыт аралығында әлемдегі қарқынды дамып келе жатқан елдер қатарына қосылу мақсатында ел дамуының стратегиялық бағыттарын қалыптастырды. Еліміздің өркениетті елдер қатарына қосылуы, мемлекеттің тұрақты дамуымен және өз кезегінде ел ішіндегі ұлтаралық бейбітшілікті қамтамасыз етуімен тікелей байланысты. Ал мұндай мақсатқа жету үшін қазақ қоғамының мемлекеттілігі мен саяси тұрақтылығының басты тұғыры – этносаралық үйлесімділік пен келісім.
Ұлтаралық тыныштықты қамтамасыз ету, береке мен бірлікті ұстап қалу үшін 1995 жылдың наурыз айында әлем елдеріне үлгі болып отырған, этносаралық татулық пен тұрақтылықтың үздік көрінісі – Қазақстан халықтары Ассамблеясы құрылған еді. Сол уақыттан бастап, Ассамблея біздің ортақ үйіміз – Қазақстанда шынайы достықтың мекені етіп келеді. Ассамблея ұлттық-мәдени бірлестіктерді, кіші ассамблеяларды біріктіріп, олардың жұмысын үйлестіре отырып, мемлекеттің ұлттық саясатын жүзеге асыруда маңызды рөл атқаруда. Қазақстан халқы Ассамблеясы бүгінгі таңда қоғамдағы топтастырушы және біріктіруші күшке айналып отыр. Ол мемлекеттің ұлттық саясатының өзекті міндеттерін шешуге белсенді түрде атсалысады. Саяси оқиғалар мен жағдайларға сараптама әрі болжам жасай отырып, қоғамдық келісім мен татулықты сақтауды қамтамасыз етудің жолдары бойынша өздерінің нақты ұсыныстарын жасап отырады.
Тарих сахнасында ұлтаралық келісім мен дінаралық келісімнің бұзылуынанан көптеген мемлекеттер жоқ болып кетіп, мемлекеттік дәрежелерін жоғалтып алған жәйттер өте көп кездеседі. Басқа да мемлекеттерде қоғамдық бірліктің қозғаушы күші түрлі ұлттар мен ұлыстарға қысымдар жасалып, тілі мен дініне, салт-жоралғыларына, мәдениетіне қарсы әрекеттер жасап, ұлттың бұзылуына себепкер болуда. Дәл қазіргі таңда мемлекетіміз бұндай жағдайларға жол бермей, қайта дамуына барынша көмек беруде. Толеранттық сана, пікір саясат саласы болсын, әлеуметтік ортада қалыптасты.
Ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев: «Этносаралық және конфессияаралық келісім – біздің баға жетпес қазынамыз. Біз мемлекеттің болашағы үшін ішкі тұрақтылық пен жалпыұлттық бірлікті сақтауға және нығайтуға міндеттіміз», – деп атап көрсеткен болатын. «Халық бірлігі және жүйелі реформалар – елдің өркендеуінің берік негізі» атты Қазақстан халқына Жолдауында. Байқағанымыздай ұлттар мен ұлыстардың дамуын, мәдениетін, тілін, дінін сақтау революциялық жолмен емес, эволюциялық жолмен даму қажет екендігін сөзге тиек етті.
Қазіргі Қазақстан – көпмәдениетті, көпэтносты және поликонфессиялық мемлекет, онда конфессияаралық және этносаралық келісімді нығайту азаматтық қоғам тұрақтылығының негізгі факторларының бірі болып табылады. Маңызды бағыттарының бірі этносаралық және конфессияаралық келісім үлгісі болып табылатын көреген ішкі саясатының арқасында Қазақстан бүкіл әлемге танылды. Елімізде егеменді дамудың алғашқы күндерінен бастап конфессияаралық және этносаралық келісімді нығайту мәселесі басымдыққа ие болды. Бүгінгі таңда Қазақстан этностық бірегейлікті сақтай отырып, барлық этностардың тең мәдени дамуы мен өзін-өзі жүзеге асыруын қамтамасыз ететін қағидаттарға негізделген этносаралық және мәдениетаралық өзара іс-қимылды білдіретін қоғам болып табылады. Қазіргі әлем этникалық мәдениеттердің өзара әрекеттесу және өзара әсер ету теориясы болып табылатын жаһандану ықпал ететін этностардың интеграциясы, консолидациясы процестерімен сипатталады. Қазақстанның қазіргі этнореалиялары үшін этнобірлесу процестерінің ең үлкен маңызы бар, олар үш негізгі түрге бөлінеді: консолидация, ассимиляция, этносаралық интеграция. Этносаралық және конфессияаралық қатынастарды зерттеу үшін аккультурация процесі маңызды, өйткені ол ассимиляциядан айырмашылығы этникалық бірегейлікті сақтайды. ХХІ ғасырда этникалық өзіндік сананың өсуі, этномәдени бірегейліктің қалыптасуы сияқты объективті, табиғи процестер дамыды. Қазіргі Қазақстандағы этномәдени бірегейлік процесі қоғамдағы сол немесе басқа этностардың рөлінің артуы, оны басқа этностардан ерекшелендіретін ерекше белгілерді іздеумен сипатталады. Діни руханияттың жаңғыруы жағдайында дін этномәдени бірегейлік факторы болып табылады. Қазіргі қазақ қоғамында этномәдени бірегейліктің факторлары республикада тұратын этностардың ислам, христиан және басқа да діни сенімдері болып табылады.
Қазіргі қазақ қоғамының маңызды белгілерінің бірі – этностардың менталитетінде көрініс тапқан этникалық мәдениеттер мен құндылықтардың сан алуандығы, олардың мәдени ерекшелігі, ұлтаралық келісім. Әртүрлі мәдениеттердегі құндылықтар ерекше сипатқа ие, нәтижесінде жалпы адамзат үшін әмбебап мәдени кодты білдіру мүмкін емес, оларды бөлек талдау ғана қоғам үшін де, ғылым үшін де пайдалы болады. Тұлғалық қасиеттерде көрінетін негізгі рухани негізсіз, адамның қатысуынсыз рухани мәдениет те, оның құндылық негізі де ұзақ уақыт бойы сақталып, өмір сүре алмайды. Рухани мәдениеттің өміршеңдігі материалдық мәдениетпен салыстырғанда әлдеқайда ұзағырақ, ол сыртқы әсерге ұшырағандықтан өте тез «жарамсыз күйге» түседі. Рухани мәдениет мәдениеттің ішкі әлемін білдіретіндіктен, әлдеқайда ұзақ сақталады, өйткені ол Адам өзіне қабылдайтын сыртқы әсерлерден қорғалған, содан кейін өзі арқылы өтіп, мәдениеттің сыртқы әлеміне жобалайды.
Рухани жаңғыру – қазіргі қазақстандық қоғамның маңызды бағыты, өйткені руханиятсыз адам өмірінің мән-мағыналық факторларын бағалаудың, ұрпақтар арасындағы байланысты орнатудың, мәдени дәстүрлер мен құндылықтардың сабақтастығын сақтаудың нақты мүмкіндігі жоқ. Әрбір этностың рухани құндылықтарының рөлі және оларды сақтаудың демократиялық қоғам құру мен мемлекеттің гүлденуі үшін маңызы көптеген ұлы ойшылдардың нысанасына айналды. Тарихи даму ағымында ұсынылған рухани құндылықтар әр этностың менталитетінде өз көрінісін табады. Дін – мәдениеттің рухани-адамгершілік құндылықтарының негізгі қайнар көзі. Онда адам өзінің болмысы мен тағдырының негізгі мәселелеріне, жоғары экзистенциалдық мәндер мен құндылықтарды жүзеге асыруға бұрылады. Адам әлемге, оның тәртібі мен құпиясына қосылу мүмкіндігін алады, оның жалпы контексіне, байланыстарының мазмұнына енеді. Дін – мәдениеттің маңызды тірегі. Бүкіл адамзаттың дамуындағы рухани іргетас ретіндегі діннің рөлі арта түскені анық.
Қазіргі Қазақстандағы көпмәдениетті білім беру өскелең ұрпақты толеранттылыққа, басқа этностардың, оның ішінде діни топтардың мәдени құндылықтарына құрметпен қарауға тәрбиелеуге ықпал етуі тиіс. Қазіргі жағдайда Қазақстан этностарының рухани келісімі мен мәдени бірлігінің мызғымас рухани негізі қандай құндылықтар, дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар жүйесі болып табылады деген сұрақ өзекті бола түсуіне байланысты этностардың бай мәдени мұрасын дамыту қажеттілігі туындауда. Әрбір мемлекеттің дамуы қоғамдағы саяси және діни тұрақтылықты қажет етеді. Тәуелсіздік алған кезде қойылған мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізу үшін қоғамдағы этносаралық келісімді сақтау маңызды болды. «Алтау ала болса, ауыздағы кетеді, төртеу түгел болса, төбедегі келеді» деген даналық сөз халқымыздың ежелден бірлікті басты байлық деп мойындағанын дәлелдейді. Қоғамдағы ұлтаралық келісім мен достықты сақтау мен дамыту үшін құрылған Қазақстан халқы Ассамблеясы бүгінде тәуелсіз мемлекетіміздің барлық жетістіктерінде ерекше орын алатындығын атап өткен жөн.
Бүгінде Қазақстан - жүзден астам этникалық топтан тұратын 20 миллион халқы бар мемлекет. Жалпы, көпұлтты еліміздегі тарихтың сын сағаттарындағы ұлтаралық келісімнің тұрақтылығы, ең алдымен, жергілікті халықтың ұлттық ерекшелігінде жатыр. Тәуелсіздік алған жылдардан бастап этносаралық және дінаралық тұрақтылық пен бейбітшілікті, келісім мен ынтымақтастықты сақтауға ерекше назар аударылып келеді. Ол азаматтардың діни сенімдеріне, таңдауына және ұстанымына заңды кепілдік береді. Сондықтан әр түрлі ұлттар мен ұлыстардың өкілдері қазір қара шаңырақтың мүддесіне қызмет етіп, елдегі ұлтаралық келісімнің сақталуына үлес қосқаны маңызды.
Елдегі діни тұрақтылыққа қатысты дәстүрлі діндердің құндылықтары рухани бірлікке қызмет етеді. Қазақстандық моделдің сабақтастығы қазақ халқының мейірімділігі мен төзімділігінде, барлық Қазақстандағы этникалық топтардың татулығында, мақсаттары мен міндеттерінің ортақ құндылықтарында жатыр.
Біздің тарихымыз бізді көпұлтты ел ретінде қалыптастырды. Сондықтан мемлекетіміздің даму жолында барлық қазақстандықтарды біріктіретін ортақ концепция негізге ала отырып, Қазақстан халқы Ассамблеясының маңызы үлкен. Сайып келгенде, Қазақстан халықтарының ой-өрісі мен дүниетанымын қалыптастыруға үлес қосу үшін осы идеологиялық қадамға назар аударуымыз керек деп ойлаймыз. Осылайша, қазақ халқына оның рухани құндылықтарын басқа этностармен сіңіре отырып, елдің тұтастай қалыптасуындағы тарихи рөл жүктеледі.
Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан этникааралық және конфессияаралық келісімді сақтау мен нығайту стратегиясы демократияны дамытудың әлеуметтік базасын қамтамасыз етуге бағытталған. Этносаралық келісімнің қазақстандық моделі өзінің өміршеңдігі мен тиімділігін дәлелдеді. Мемлекет бастапқыдан барлық этностар үшін мемлекетті қалыптастыру мүмкіндігін беретін Қазақстанда тұратын халықтардың мүдделерін біріктіру, этностық емес, азаматтық қоғамды қалыптастыру пайдасына таңдау жасады. Кофи Аннан Қазақстан Республикасына сапары кезінде «басқа мемлекеттер үшін ұлтаралық келісімнің, тұрақтылықтың, орнықты дамудың үлгісі» деп атады.
Қазақстанда қазіргі уақытта қырыққа жуық діни сенім өкілдері тұрады, сондықтан этносаралық және конфессияаралық келісімді қолдау мемлекеттік саясаттың басым бағыттарының бірі болып табылады. Кеңес Одағы кезеңінде ұзақ уақытқа діндер ұмытылғаннан кейін, бүгін Қазақстанда діни ғимараттар – мешіттер, шіркеулер, синагогалар және басқа да ғибадатханалар қайта ашылуда. Сонымен қатар елде тіркелген діни бірлестіктер мен орталықтар еркін жұмыс істейді. Олардың барлығы бейбітшілік пен қоғамның бірігуі жағдайында азаматтардың рухани тәрбиесіне бағытталған. Ең көп таралған діндер ислам және христиандық болып табылады. Сондықтан Құрбан айт және православиелік Рождество сияқты мерекелер біздің республикамызда демалыс күндері болып табылады.
Этносаралық ұстанымдар өзара іс-қимылдың – оң немесе теріс – бөгде этностармен ортақтастық ұстанымы, олардың өкілдерімен кез келген өмір сүру саласында және кез келген түрде (жеке қарым-қатынас, басқа этностармен байланысты түрлі құбылыстарды қабылдау) өзінің және бұрынғы ұрпақтардың тәжірибелерін жинақтайды. Этностардың дәстүрлі мәдениетінде негізделген ұлттық стереотиптер ерекше рөлге ие.
Этносаралық қатынастарға көптеген факторлар әсер етеді: тарихи (одақтар, қосылу, жаулап алу, депортациялар); саяси (мемлекеттік құрылым формасы, басқару нысандары, саяси элиталардың өзара қарым-қатынастары); әлеуметтік (қоғамның этникалық және әлеуметтік стратификациясының арақатынасы, әлеуметтік мобильділіктің айырмашылықтары); мәдени (мәдениеттердің жақындығы, дәстүрлер, тілдер және т. б.); психологиялық; ахуалдық және т. б. Қоғамның, экономиканың тұрақты жай-күйі, азаматтардың әл-ауқатын арттыру, халықтар арасындағы тату көршілік немесе достық қарым-қатынастарға бағытталған мемлекеттің ұлттық саясаты олардың жақындасуына, өзара қарым-қатынасына, интеграциялық үдерістерді кеңейтуге, әртүрлі этностар өкілдерінің рухани келбетін қалыптастыруға жәрдемдеседі. Біздің этносаралық келісім үлгісі көпұлтты қоғамда азаматтық бейбітшіліктің іс жүзінде жүзеге асырылған формуласы ретінде өзге мемлекеттерге үлгі ретінде ұсынылған. Дәл осы Ассамблея біздің мемлекеттік ұлттық саясатымыздың тарихында ғана емес, әлемдік тәжірибеде «ұлттық мәселені» шешуде бірегей модель құрды.
Қазақ халқы – мемлекетіміздің өзегі, тірегі, негізі және қоғамдық келісімнің қалыптасуында маңызды тарихи рөл атқарады. Сондықтан қазақ тілінің этносаралық коммуникация тілі ретіндегі шоғырландырушы әлеуетін іске асыру – басты міндетіміздің бірі. Елдегі бейбітшілікті, қоғамдық келісім мен жалпыұлттық бірлікті нығайтудағы жауапкершілікті сезіне отырып, Мемлекет басшысының Жаңа Қазақстанды құрудағы жүйелі бастамаларын жүзеге асыруымыз қажет. Бұл ретте Түркістан облысын қоғамдық келісімнің, бірліктің үлгісі ретінде дамыту– баршаға ортақ шаруа.
Бірлік пен ынтымақ мемлекетіміздің тұрақты дамуына жол бастайды. Бірліктің арқасында еліміз әлеуметтік-экономикалық және саяси тұрақтылыққа қол жеткізе білді. Биыл Түркістан облысының құрылғанына 6 жыл толып отыр. Осы қысқа ғана уақытта облысты4 жаңа дәуірі басталды. Жүздеген нысан бой көтеріп, жаңара түсті. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Түркістанға тарихи және рухани елорда мәртебесін беруді тапсырмасы аясында жүйелі жұмыстар атқарылуда. Бүгінде Түркістан облысында 11 этномәдени бірлестік жұмыс істеуде. Астана қаласында өткен Қазақстан халқы Ассамблеясының кезекті ХХХІІ сессиясында Мемлекет Басшысы «Қазақстандағы барлық этнос өкілдері қазақтың болмысын бойына сіңіруде. Қазақстан олар үшін туып-өскен, ержеткен, білім алған, отбасын құрған қастерлі мекені, Отаны болып саналады. Бұл – табиғи үрдіс» - деді.
Бір шаңырақ астында ұлттың ұйытқысына себеп болып отырған, саясатымыз бен ата заңымыздың арқасында атқарылып жатқан шаралардың нәтижесі екендігі белгілі. Біздің елімізде әрбір ұлтқа деген қамқорлық шексіз. 18-ге толған азаматтар – тегіне, нәсіліне, ұлтына, тіліне қарамай сайлауға қатыса алады. Ата Заңымызда атап көрсетілгендей кез келген ұлт өкілдерінің құқықтары тең. Ата Заңымыздың бірінші бабының өзінде басты құндылық ретінде адам, оның өмірі мен еркіндігі атап көрсетілді. Адамды басты орынға қойған мемлекетімізде, адамға қамқорлық жасауда игілікті шаралардың жүзеге асырылып жатқанына куә болып жүрміз.
Қарапайым, сыйластық, үстемдік құрған жерлерге қашанда нәтижелі істердің үйір болатыны белгілі. Біздің елімізде қалыптасқан ұлттар тұтастығы мен халықтар достығының арқасында бүгінде мемлекетіміз өркендеп, ілгері басып келеді. Біздің мемлекетіміздің басты жетістігі еліміздің халықтарының ұлтаралық және конфессияаралық келісімі, өзара түсіністігі мен сыйластығы болып саналады. Қазақстанның көпұлтты халқының татулығы, ынтымақтастығы, бейбітшілігі біздің еліміздің баға жетпес байлығы. Қазақстан тарихының едәуір бөлігі оны мекендейтін халықтардың этностық және мәдени өзара іс-қимылдарының – тарихы. Бұл ретте, Қазақстанның көпұлттылығы ғасырларға созылып, уақыттардан жалғасын тауып, сабақтасып келеді.
«AQ-QARA.KZ»- ақпарат