Оның сөзінше, 2023 жылдың 1 тамыз-15 қазан аралығында «Сұңқар» кең ауқымды табиғатты қорғау акциясы өтеді. Шара барысында мекеме қызметкерлері жойылып кету қаупі бар сұңқар тектес (Ақсұңқар, Ителгі, Лашын және т.б) құстарды ұйымдасқан қылмыстық топтардың заңсыз аулау қызметін анықтайды. 

– «Сұңқар» кең ауқымды акциясы ҚР-ның 12 облысының аумағында, атап айтқанда Шығыс Қазақстан, Абай, Жетісу, Ақтөбе, Маңғыстау, Қызылорда, Түркістан, Қарағанды, Ұлытау, Павлодар, Жамбыл, Алматы және көршілес облыстардың іргелес аумақтарында жүргізіледі. Осы ретте «Охотзоопром ӨБ» РМҚК-ның 190-ға жуық инспекторы мен 80-нен астам техникалары жұмылдырылады, - деді «Охотзоопром ӨБ» РМҚҚ жануарлар дүниесін қорғау қызметінің басшысы Болат Тұрсынбеков.

Брифинг барысында Түркістан облыстық орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі аумақтық инспекциясының бөлім басшысы Бақыт Мұсалиев, сонғы 10-15 жылда сұңқар тектес құстардың жойылып кету қаупі барын айтты.  – Сұңқар тектес құстар саны күрт азайып барады. Басты себебі - олардың біразы ауланып, Араб елдеріне сатылды. Әрі балапандарын алу үшін ұялары бұзылды. Соңғы деректерге қарағанда, елімізде қазір 100-150 жұп қана ұялайды. Қыран тектес құстардың ішінде қолға тез үйренетіні - ақсұңқар, ителгі және лашын. Араб елдерінде құсбегілер оны көбіне жорға дуадаққа салады. Жойылып кетуге таяу тұрған бұл құсты Алматы қаласындағы «Сұнқар» біріккен кәсіпорны қолда өсіріп, жылда 50-60-ын табиғатқа жіберіп отырады. Осындай шара арқылы оның санын көбейтуге болады. Бүгінде елімізде оны аулап, шетелдерге шығаруға тиым салынған. Бұл аса бағалы құс. Ол Ақсу-Жабағалы, Наурызым, Үстірт, Қаратау қорықтары мен «Алтынемел» ұлттық табиғи саябағында қорғалады, - деді Бақыт Пірәліұлы.

Айта кетейік, Кызылорда өңірлік филиалында 35 инспектордан құрылған 7 мобильдік топ қызмет жасайды. Бұл мобильдік топтар ҚР Қызыл кітабына енген атуға тыйым салынған аң-құстарды қорғау жұмыстарымен айналысады. Ол жалпы 21 359 512 мың га жер аумағында, оның ішінде, Қызылорда облысының 17 783 279 мың га, Түркістан  облысының 3 576 233 мың га далалық жерінде жүргізіледі.

Сұңқар тектес құстар, соның ішінде лашын – сирек кездесетін жыртқыш құс. Қазақстан­ның барлық аймағында тіршілік етеді. Көр­сең көздің жауын алатын, ұсақ аң аулағандағы әбжілдігі көрген адамды бірден бау­рай­тын  құс сұңқар­лардың ішіндегі сұранысы жоғары түрі. Браконьер­лер­дің де бірінші көз­дейтіні – осы ла­шын. Ше­телге, со­ның ішінде араб ел­де­ріне жасырын сату үшін заңсыз ау­лағанның кесірінен бұл құстың саны елімізде 1990 жыл­дар­дың ор­тасынан бері өте азайып кетті. Бүгінде Қызыл кітапқа енген.

Сарапшылар елімізде 90-жыл­дары құс төресі – сұңқардың жы­лына 4 мыңнан астам жұбы ұя сал­ғанын айтады. Енді бүгінде оның популяциясы туралы нақты дерек жоқ. Табиғатта сирек көрсек те, шекарада осы құспен ұсталған кон­трабандашылар туралы ақпа­ратты жиі ұшы­ратып жатамыз. Тіпті, өткен жылдары бір салон толы томағалы сұңқарды крес­ло­лардың бас қойғышына тұғыр секілді қондырып, ұшып бара жат­қан ұшақтың видеосы тараған. Сол ұшақ Қазақстаннан араб ел­деріне беттеп бара жат­қандай көрініп, ішімізге шара­сыздық шоғын тастаған еді. Өйткені кон­трабанда арнасының  90%-ы араб түбегіне бағыт алады.

Араб­тардың сұңқарларға сонша құмартуының себебі – ол жақта қыран құстың бұл түрімен аңға шығу сәнге айналған. Одан бөлек, қолында қымбат ақ сұңқары бар шейх жеке ұшағы, яхтасы немесе қымбат кө­лігі бар батыс мил­лиар­дерлермен пара-пар санала­ды. Сондықтан араб­тар қанатты серігіне, соның ішінде лашын құсына қол жеткізу үшін барын беруге дайын. Тіпті, арнайы аук­цион ұйым­дас­тырып, сұңқар сау­да­сын қызды­рады. Ал бұл өзге ел­дерде заңсыз аңшылық­тың қызуына әкеп отыр. Бра­ко­ньер­лердің тергеу кезін­де берген жауа­бына сүйенсек, бір құстың бағасы 50 мыңнан 100 мың АҚШ долла­рына дейін барады екен. 

«Жалпы, браконьерлік бабы біздің қызметте локалды қылмыс түріне жатады. Себебі оларды ұс­тайтындар көбіне табиғат қорғау инспек­торлары, шека­рашылар мен кеден қызметкерлері. Біздің поли­ция қызметкерлері де кездесіп жат­са құрықтайды, әрине. Бірақ жедел жағдайда кездеспейтініне байла­нысты біз көп ретте қылмысты рә­сімдеуге қатысамыз. Әйтсе де, соң­ғы жылдары елімізде лашын құсын заңсыз аулайтындар қатты азайды. Мә­селен, былтыр мұндай бір дерек анық­талса, 2019 жылы 3қыл­мыс тіркелді», – дейді ІІМ Әкімшілік поли­ция комитеті Таби­ғат қорғау полициясы тобының ерекше тапсырмалар жөніндегі аға инспекторы Айбек Өскембаев.

Қазақ елінің көгінде қазір құстың 500-ге жуық түрі қалықтап ұшып жүр екен. Олар 18 отрядқа жатады. Бұл – біздің мақ­танышымыз. Дегенмен олардың оннан бірі еліміздің «Қызыл кітабына» енгізілген. Қор­шаған ортаның құн жетпес қазынасын көзіміздің қарашығындай сақтай алсақ қой, шіркін! Жоғарыдағы жайлар көптің кө­ңіліне күмәнді ойларды алып келеді. Осылай жалғаса берсе, күні ертең кейбір құстардың тұқымы тұздай құрып кетуі ға­жап емес қой. Мәселен, жергілікті жұрт үй­рек, қаз, қасқалдақ және өзен-көлдің өзге де қанатты тіршілік иелерін атып алуға әуес. Бұрын өзен жағалауында көп жүретін құстар қазір сиреп барады. Бұл орайда орнитолог мамандар қандай қызмет атқа­рып жүр? Рас, олардың көбі еліміздің үлкен қалаларында жұмыс жасайды. Жергілікті жерлерде ондай жұмыспен айналысатын ғалымдар жоққа тән. Атап айтқанда, жоғалып кету қаупінде тұрған құстардың қатарына мәрмәр шүрегей жатады. Ол Сыр­дария, Еділ мен Жайықтың бойында болатын. Соңғы 25 жылда оны көрдім де­ген тірі пенде жоқ. Тағы бірі – алакөз сүң­гуір. Бұрын Қазақстанның солтүстік, орта­лық және шығыс өңірлерінде кездесетін. Қазір олардың нақты санын ешкім де айта алмайды. Сондай-ақ сұңқылдақ аққу да кеміп барады. Әлемнің көптеген елдерінде бұл ба­ғытта жұмыс жасайтын арнайы орындар бар.

Қазақтың құсбегілік өнері ерте кезден бар. Кезінде ата-бабаларымыз құс жарата білді. Қыран құстарды баптады. Қазір ше? Бұл өнер кең ауқымда насихатталып отыр­ған жоқ. Еліміздің кейбір өңірлерінде құсбегілер бар. Ал көптеген аймақтар ондай тіршілікті ұмыта бастаған сыңайлы. Өкінішке қарай, бірқатар облыстарда ол өнер мүлдем ұмытыла бастаған. Солардың қатарына Сыр өңірін де қосуға болады. Қалың қазақ қоныс тепкен аймақта осыдан 10-15 жылдай бұрын бір-екілі құсбегі бар еді. Қазір олардың өзі жоқ. Осылайша ұлттық дәстүріміз ұмытыла бастады. Жалпы, қазекем құсбегілікке тек бүр­кітті ғана баулымаған. Сұңқар, қыран, ител­гі және өзге де жыртқыш құстар кәдеге жаратылатын еді. Насихаттың жоқтығынан бүгінгі ұрпақ оны да естен шығарып алды десек те болады.

«AQ-QARA.KZ» - ақпарат»