Руханият

Руханият (114)

ТҮРКІСТАНДА ҚМДБ ҒҰЛАМАЛАР КЕҢЕСІНІҢ ХХХV МӘЖІЛІСІ ӨТУДЕ

Түркістан қаласында Бас мүфти Наурызбай қажы Тағанұлының төрағалығымен Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы жанындағы Ғұламалар кеңесінің ХХXV мәжілісі басталды. Жиынды ашқан Бас мүфти Наурызбай қажы Тағанұлы: "Біз жыл басынан бері сіздердің қолдауларыңызбен тарихи бастамаларды жүзеге асырып келеміз. Атап айтқанда, Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы жанынан Ақсақалдар кеңесін құрдық.

     Бірнеше облыста аймақтық ақсақалдар форумын өткіздік. Ағарту саласы бойынша бірнеше кітаптар оқырманға жол тартты.

Биылғы "Ислам – ынтымақ пен бірлік діні" жылы аясында әртүрлі форматта форум өткіздік. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы жанынан Сарапшылар кеңесін құрдық. Бұл бастама мемлекет және қоғам тарапынан үлкен қолдауға ие болуда.

Айрықша айта кетер жайттың бірі – Түркістан қаласында түркітілдес мемлекеттердің «Мүфтилер алқасы» өтті. Бұл тарихи іс-шарамыз да үлкен қолдауға ие болып, әлі күнге дейін қоғам арасында оң пікір айтылуда" деді.

    Айта кетсек, мәжілісте "Зейнетақы қоры жинағынан зекет беру үкімі", "Мәйіттің денесін тілудің үкімі", "Сюцайдың шариғи үкімі", "Дәрігердің нұсқауынсыз трамадолды қолданудың үкімі", "Қан донорлығының үкімі" т.б. пәтуалардың мәтіні талқылануда. Басқосуда бұдан бөлек "Ұлттық құндылықтарды насихаттаудағы ҚМДБ рөлі", "Бабалар ізімен: Қазақстандағы мұсылмандық мектеп", "Ислам энциклопедиясы" еңбектері мен құжаттардың мазмұны қаралуда.

Түркістан: Қазақ діни ойшылдарының мұрасындағы ақида

Қазақ халқының ұлттық құндылықтары мен салт-дәстүрлері сан ғасырлар бойы қалыптасқан жүйе болып есептеледі. Ата-бабаларымыз кез-келген көтерілген мәселеге ерекше зейін қойып қарап, шешімін табу барысында жан-жақты қарастырып, оның жағымды және жағымсыз, пайдалы және зиянды жақтарын жіктеп, саралау жұмыстарын жүргізетін болған.

Қазақ халқы атадан қалған мұра мен мирастың маңыздылығын, дәстүр мен сенімнің, ырым мен нақылдың, ілім мен білімнің құндылығын түсініп, оны өз баласының  бойына  дарытып, ұрпақтарға өсиет етіп қалдыруға ерекше көңіл бөлген. Ананың жатырында жатқан күнінен бастап баланың дұрыс азамат, жауапкершілігі бар тұлға, елін қорғайтын, ата-анасын сыйлап өсер ұрпақтың туылуына жағдай жасайды. Бала туылған сәттен азан шақырып атын қойып, оның ел болашағын қалыптастыратын, ұлтының тірегі болатын азамат болып өсуін қадағалайды. Ата-бабамыздан қалған  дәстүрлердің  мәні мен мағынасы адамгершілігі мол, жан-жақты тұлғаны қалыптастыруға бағытталған.

Қазақ жұртының ұлт болып қалыптасып, аталған құндылықтардың сақталуында негізгі рөлді ойнаған – қазақ ойшылдарының мұралары. Қазақ ойшылдары халқына жанашыр, жастардың тәрбиесі мен біліміне, ойы мен санасының дамуына көңіл бөлген, ұлты үшін қызмет еткен тұлғалар. Қазақ ойшылдарының халық мұрасындағы дін, фольклор, әдебиет, музыка, өнер, қоғамдық және әлеуметтік , философия және тағы басқа қозғаған тақырыптары әлі күнге дейін өзінің маңыздылығы мен өзектілігін жоймаған.

Ислам дінінің бастапқыда соғыс арқылы таралғандығы белгілі. Ислам діні мен қазақ ұлтының сол уақыттағы діни көзқарасы ұқсас болды деп сипаттап көрсетеміз. Араб әскерлерінің Қытай әскерлерімен соғыс нәтижесіндегі жеңісі ислам дінінің Орта Азия жерлеріне таралуының және орнығуының бастауы болды. Қазақстан территориясының Оңтүстігінен бастап тарала бастаған Ислам дінін алғаш болып Түргеш қағанаты қабылдап, кейіннен Қарахан мемлекті  мемлекеттік дінге айналдырды. Қазақ  халқының адамгершілік-рухани сенімі Ислам дінін қабылдауда еш қиындық туындамаған болатын, себебі ата-баба дәстүрі мен Исламның негізгі пастулаттарының басты құндылықтары мен берер өнегесі, пайдасы бір болып табылады.

Қазіргі таңда еліміз «зайырлы» мемлекет болып есептеледі. Қазақстан Республикасының 2011 жылы қабылданған «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» Заңнамасында Исламның Ханафи мазхабы мен Христиандықтың Православие бағытының Қазақстан тарихындағы рөлінің ерекшелігі туралы аталып өткен.

Қазақ  халқының  қалыптасу тарихында мұсылманшылдықтың рөлі ерекше. Еліміздің тұғырын қалаған Керей мен Жәнібектен бастап, Тәуке ханның «Жеті жарғысы» Ислам заңдарына сүйене отырып құралған болатын. Ислам қабылдағаннан кейін де салт-дәстүрлеріміз өзінің өзектілігін жоғалтпады, діндегі құқықтық талаптар дәстүрлеріміздің маңыздылығын көрсетті, яғни көптеген салттарымыз бен ырымдарымызға, наным-сенімдерімізге дін оң көзқараспен қарады. Бұл дегеніміз қазақ жұртының ақылдылығы мен ойының тереңдігін көрсетеді.

Қазіргі таңда қарастыратын  болсақ,  қазақи дәстүр мен исламның байланысқаны соншалықты, кейбір дәстүрлеріміздің, сенімдеріміз бен нанымдарымыздың ортасында анық сызық жүргізе алмаймыз. Олар өзара бірігіп, ерекше қасиетті және құнды формаға ие болған. Матуриди ақидасының сенімдік өзектері халқымызбен  жеңіл қабылданып, бір болып кетті. «Қазақ» деп атағанда, адамды бірден Исламның Ханафи мазхабымен байланыстыратынымыз анық.

Қазақ  ақындар  мен жазушыларға, ойшылдар мен философтарға, елім деген азаматтарға бай  ұлт. Қазақ ойшылдары үнемі елдің бірлігі мен болашағы үшін қызмет жасады. Халқының көзі ашық, көкірегі ояу болғанын  қалап, жастарының тура жолдан таймауды, білім мен ғылымға ғашық етіп тәрбиелеуден мақсат еткен ойшылдарымыз осы жолда сарпылмас еңбек етіп, өте құнды мәліметтерді мұра етіп қалдырды. Ақын-жазушыларымыз адамдық пен адамгершіліктің, шындық пен ақиқаттың, еліне деген махаббат пен білімге деген құштырлықтың маңыздылығын ашық көрсетті.

Имам Матуриди Исламдық өзге мазхабтармен таласқа түскен тақырыптарының ең негізгісі ақыл ойдың қолданылуы болды. Имам дінді, шариғатты, Құранды талқылап-түсіндіруде ақыл-ойдың маңыздылығына тоқталады. Имам Матуриди «Китабу-т Таухид» атты еңбегінде ақыл-ойдың маңыздылығына тоқталып өтеді. Құран аяттарын, хадистерді, дін негіздерін түсінуде ақыл-ойды қолдануға қарсы болып табылатын топтарға өз қарсылығы ретінде «Китабу-т Таухидте» ақылды қолданбау, ақылмен сараламауды шайтанның істері ретінде сипаттаған болатын. Бұл жерден Имам Матуридидің «ақыл-ойдың» құндылығын көрсетіп, оның дәрежесін көтеріп, өз орнын көрсеткендігін байқаймыз.

Қазақ діни ойшылдарының ақыл-ойға байланысты көзқарастары белгілі. Абай атамыз өзінің қара сөздерінде, өлеңдерінде «білімдінің көзі ашық, көкірегі ояу» екендігін үнемі алға тартып, қазақ жұртының, қазақ жастарының да сондай болғанын қалаған еді. Абай Құнанбайұлы ақыл арқылы дүниені танып, оң мен солды ажыратуға шақырады. Хәкім Абай өзінің он жетінші қара сөзінде қайрат, ақыл, жүрек, өз дауларының шешімін сұрап ғылымға келіп жүгінген уақытта, ғылымның ақыл туралы айтқаны «ақылды» қолданудың мақсаты мен маңыздылығын көрсетеді. Ақыл өзінің осы дүниеде де, ахиретте де ненің пайдалы екендігін, ненің зиянды, зарарлы екендігін, оның барлығын өзінің білетіндігін алға тартады. Қайрат, ақыл, жүректің рөлдерін, олардың пайдасы мен қалай қызмет етулерін түсіндіру барысында, ақылға оның айтқанының бәрі рас екендігін алға тартып былай дейді: «...Жаратқан тәңіріні де сен танытасың, жаралған екі дүниенің жайын да сен білесің...». Бұл жолдарда Абай атамыздың ақылды ақидадағы қолданысымен түсіндіретіндігін көреміз.

«Сіз Әменту биллаһи кәма һуә би исмайһи уа сифатиһи дедіңіз. Ол есім аллалар һәмма ол алла тағаланың фиғыл ғазимләрінің аттары, олардың мағынасын біл һәм сегіз сифат затиялары не деген сөз кәміл үйрен...».

Шәкәрім Құдайбердіұлы «Мұсылмандық шарты еңбегінде»: «... біздің тіршілігіміздей дүниемен емес, біздің құдіретіміздей қол аяқ, яки қарумен емес, біздің біліміміздей ойменен, көзіменен яки біреуден ұғып емес, ақыры өзінің ешнәрсеге ұқсамағаны сықылды сипаттары да өзгенің сипатына ұқсамайды»-деген. Алла тағаланың сипаттарын білмек бөлімінде Жаратушының өздігінен бар, оны ешкім жаратпаған және ол әуелден бар екендігін айтады.

Мәшһүр Жүсіп Көпеев Алланың сипаттарын қара сөзбен емес, жырлап жеткізеді.

«Мекенін бір алланың ешкім білмес»

Сипаты сегіз болған, бірі – кәләм,

Сөйлейді құдіретімен Алла Тағалам

Сөйлеуі біздей тілмен, жақпен емес»- дей келе, Алланы жерде деп те, көкте деп те айта алмайтындығымызды ескертеді. Алланың субути сипаттарын жырлай келе, оның Кәләм (сөйлеуші) сипаты мен адамның сөйлегені мүлде екі түрлі ұғым екенін, ол біз секілді жақты қолданып сөйлемейтіндігін, естуші, білуші, бірақ Алланың өзіне тән сипатында екендігін, яғни оның басы, қолы мен көзі жоқ екендігін керемет жеткізе білген.

Ақыл – адам баласына Алла тарапынан берілген ерекше сый. Адамзатты басқа тірі тіршілік иелерінен айыратын белгісі, ол – ақыл. Абай атамыз ақылдың құдіреттілігін жете түсіндіріп, оның артықшылығын, ақылдың басты мақсатын ашып көрсетеді. Қара сөздерінің көп бөлігінде ақылдың құлшылықтағы орнын ерекше атап өтеді. Ойшыл баланы оқытып, оған білім берген уақытта, ол білімнің құлшылықты түсініп, тануға жеткілікті және сол білімнің таза болу қажеттілігін көрсетеді.

Көріп тұрғанымыздай қазақ жұртының ғұлама дін ойшылдары Матуриди ақидасын өз еңбектерінде айқын етіп түсіндіре білген. Арабша хат танымаған қазақ жұртына Ислам дінінің сенім негіздерін жеңіл етіп, қара сөз бен қара өлеңге тиек ете отырып түсіндіруге тырысқан, сол үшін еңбек еткен. Әр қазақ осы ғұламаларымыздың еңбектерімен таныс болуы керек. Қазақтың білімі мен болашағы үшін терін төккен, айдың жарығында «жұртымның ақылы артып, көңілі кеңейсе» екен деген ниетте тоқтамай қызмет еткен ойшылдарымыздың үмітін ақтау біздің қолымызда.

 Д. Тұрсынбай

Теолог маман        

 

Түркістан: Қазақстан конфессияаралық келісім отаны

Әлем елдерінде ұлттар мен ұлыстарды бір шаңырақтың астына біріктіріп, береке мен бірліктің арқасында тату-тәтті өмір сүріп келе жатқан елдердің саны аз екендігі баршаға мәлім. Соның ішінде, Қазақ елі 130-дан астам ұлыс пен 18 конфессия өкілдері бейбіт тыныштықта өмір сүріп келеді. Осы мәселеде Қазақстан бүгінде әлем елдеріне үлгі және өнеге болатындығы анық.    

Қазіргі таңда елімізде түрлі сенім өкілдері өмір сүреді, бұл этносаралық және конфессияаралық келісімді қолдау мемлекеттік саясаттың басым бағыттарының бірі болып табылатындығы ақиқат.

         Қазақстан қоғамының рухани тұрғыдан жаңаруында дәстүрлі діндер маңызды рөл атқарады. Ислам, христиандық және иудей діндерінің жалпы адамзаттық және гуманистік құндылықтарының ұлтаралық және конфессияаралық келісім мен татулықты орнықтырудағы маңызы ерекше. Олар қоғамымызда достықты, өзара құрмет пен түсінісушілікті нығайтуға қызмет етеді. Еліміздің биік мінберлерінен айтылған осындай ойларды халыққа түсіндіріп, конфессияаралық келісім ісінде игі дәстүрлерге ие болғандығын паш етеді. Қазақстан көне заманнан бері саналуан мәдениеттер мен діндердің тоғысу мекені болғандығын, ел аумағында бірнеше ғасырлар бойы тәңіршілдік, зороостризм, манихейлік, буддизм, христиандық және ислам сияқты әртүрлі нанымдар бейбіт қатар өмір сүргенін, яғни толеранттылық пен конфессияаралық келісімнің үлгісі болғандығын баяндайды.

         Қазақстанда тәуелсіздіктің екі онжылдығы барысында діни институттардың сан жағынан да, сапа жағынан да мәнді өсуі болды. Діни бірлестіктер саны ұлғайып, рухани дәстүрлер қайта өрлей бастады, жаңа ғибадатханалар салынуда – мешіттер, шіркеулер, ғибадат үйлері, синагогалар бой көтерді. Халықтың діндарлығының деңгейі өсті. Бұл үдерістер еліміздегі азаматтық бейбітшілік пен ұлтаралық келісімді сақтау мен нығайту, ар-ождан бостандығын, рухани жаңаруын қамтамасыз етуге бағытында жүргізіліп жатқан саясаттың нәтижесінде орын алды.

         Қазақстан тек ел ішіндегі татулық пен рухани жандануды қалыптастырумен ғана шектеліп қоймай, әрқашан да күллі әлемдік қауымдастықты ғаламдық деңгейдегі сындарлы үнқатысуға шақырып келеді. Осындай саясатқа ұласып отырған әлемдік маңызға ие бастама – Астанада Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезін өткізу идеясы болып табылады. Бұл форум арқылы Қазақстан жер-жаһанның түрлі конфессиялары мен мәдениеттері өкілдерінің басын қосып, бейбітшілік пен өзара төзімділік қағидаларын насихаттайтындығын олараға өз ауыздарымен айтқызды.

         Осы орайда, дана халқымыз: «Алтау ала болса, ауыздағы кетеді, төртеу түгел болса, төбедегі келеді» деген нақыл сөз бар. Қазіргі жаһандану кезеңінде ұстағанның қолында, тістегеннің аузында кетпес үшін барша қазақстандықтар үшін ортақ міндет – өзара ынтымақ пен бірлікті сақтау, дамыту мәселелері мейлінше өзекті болып отыр. Басқа мемлекеттерге көз салып қарасақ, түрлі арандатушылар мен діни қақтығыстардың болып жатқандығын аңғаруға болады. Бұл мәселенің басты назары ынтымақ пен бірліктің сақталмауынан болып жатқандығын көруге болады. Сол себепті этносаралық және конфессияаралық келісімде ынтымақ пен бірлікті сақтау әрбір қазақстан азаматы үшін міндет болып табылады.

         Қорыта айтқанда, қазақ елі әртүрлі дін өкілі мен әралуан мәдениеттің тоғысқан жері болып табылады. Әлемдік аренаға Қазақстан конфессияаралық қарым-қатынасты нығайтқан тәжірбиелі ел ретінде танылды. Бұның өзі үлкен еңбектің арқасы екендігі анық. Осындай бейбіт елде тыныштықпен өмір сүріп жатқан қаншама ұлт-өкілдерінің ризашылығын көруге болады. Сол себепті, осындай тыныштықта әрі конфессияаралық қарым-қатынасты жақсарту мақсатында әрбіріміз үлес қосуға тиіспіз.

 

Н.Әмзеев

«Оңалту жұмыстарын ұйымдастыру»

бөлімінің маманы                       

ТҮРКІСТАН: ДІНИ СЕНІМДЕР ӘР ТҮРЛІ, АЛ ЗАҢ БАРШАҒА ОРТАҚ

 

Дін қоғам өмірінің барлық салаларын қамтитын әлеуметтік қатынастардың тиімді факторы десек артық болмас. Тәжірибе көрсеткендей, соңғы жылда қазақстандықтар арасында дінді ұстанушылар саны артқандығы байқалады. Тәуелсіз аналитикалық құрылым болып табылатын саяси шешімдер институты жүргізген зерттеудің деректеріне сүйенсек, қазақстандықтардың 96% - дан астамы өздерін қандай да бір дінге жатқызатыны белгілі болды. Бұл ретте қазақстандықтардың 72% - ислам, 24% - христиан дінін ұстанады, ал қалған тұрғындарының 3% астамы өздерін атеист деп санайды екен. Қазақстанда 120-дан астам этнос өкілдері және елімізде ресми тіркелген 18 конфессия атынан өкілдік ететін 3800 астам діни бірлестік пен олардың филиалдары жұмыс істейді. Дәстүрлі түрде олардың ішінде ең көп саны ханафи мазхабындағы ислам және православиелік христиан. Сонымен қатар католиктік және протестанттық конфессиялар, иудейлік, буддисттік және басқа да діни бірлестіктер бар.

Елде болып жатқан кез-келген діни мәселелер мемлекеттің назарынан тыс қалмайтыны белгілі. Осы мақсатта діни бірлестіктермен өзара іс-қимыл жасауға және халық арасында ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын жүргізуге уәкілеттік берілген дін істері агенттігі тарапынан 2011 жылғы 11 қазандағы «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заңы дайындалды. Ең бастысы, дер кезінде осы заңның қабылдануы өте маңызды саяси қадам болды. Бұл заң жобасы Қазақстан Республикасының діни бірлестіктер туралы заңнамасын жетілдіруге бағытталғанын атап өткім келеді. Бұдан басқа, ол діни бірлестіктердің қызметін ретке келтіру тетіктерін енгізеді, сондай-ақ әртүрлі нормативтік актілердің құқық нормалары арасындағы олқылықтарды жою үшін негіз жасайды.

Әрине, Заң жобасын әзірлеу кезінде Ресей, Беларусь, Армения, Грузия, Тәжікстан, Литва, Дания, Испания сияқты елдердің және тағы басқа зайырлы мемлекеттер болып табылатын бірқатар еуропа елдерінің тәжірибесі ескеріліп әзірленді. Заң жобасын әзірлеу кезінде қоғамдық және діни мүдделердің тепе-теңдігін сақтауға ерекше назар аударылды.

«Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заңды әзірлеу барысында бірінші кезектегі міндет – конфессияаралық толеранттылық пен келісімді сақтау болды. Себебі Қазақстан тәуелсіздік алған 30 жыл аралығы өз ұлты мен дініне қарамастан барлық этнос және діни бірлестіктерге тең мүмкіндіктер елі ретінде көрсетіп келуде. Бұл ретте, айта кету керек, жаңа заң жобасында ешбір дін мемлекеттік немесе міндетті дін ретінде орнатылмауы тиіс деп көрсетілген. Біздің мемлекетіміздің зайырлы тұрақтылығына кепілдік Қазақстан Республикасы Конституциясымен беріледі.

Келесі заң жобасының тағы бір ерекшелігі – еліміздегі қызмет жасап жүрген барлық діни бірлестіктердің қызметін реттеудің тағы бір аса маңызды шарасы тіркеуден өтпеген діни ұйымдардың қызметіне жол бермеуге, сондай-ақ діни бірлестіктердің өкілі болып саналмайтын тұлғалардың миссионерлік қызметті жүзеге асыруына тыйым салуға бағытталатын болады. Сонымен қатар, ғибадат үйлерін, ғимараттарын салудың тәртібі белгіленген. Мұның нәтижесінде осындай ғимараттардың бақылаусыз салынуына тосқауыл қойылып, қараусыз қалған ғибадат үйлерінің мәселесін шешуге септігін тигізеді.

Заң жобасында діни бірлестіктердің мәртебесі, тіркеу тәртіптері айқындалған, олар тарапынан таратылатын діни әдебиеттерді әкелу мен таратудың талаптары енгізілген. Бұған қоса, сырттан әкелінетін діни мазмұндағы ақпараттық материалдарға да дінтану сараптамасы жүргізіледі.

Заң жобасында мемлекеттің діни бірлестіктерден бөлінгені бекітілген. Бұл дегеніміз, діни бірлестіктердің қызметі Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келмейтін болса, мемлекет олардың қызметіне араласпайды. Қаралып отырған заң жобасында діни негіздегі партиялардың қызметіне, сондай-ақ мемлекетте бір діннің үстемдігін бекітуге бағытталған діни бірлестіктер құруға, діни араздықты немесе алауыздықты, оның ішінде зорлық-зомбылықпен немесе өзге де құқыққа қайшы әрекеттермен байланысты араздықты қоздыруға қатаң тыйым салынатыны анық жазылған.

Елімізде негізінен басты екі дін бар десек болады. Олар – ханафи бағытындағы ислам мен православ діндері. Өткенге тарихи шолу көрсеткендей, бұл екі діни бағыттың қағидалары адамзатты сүю және құрмет көрсету қалпында этникалық дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды толықтырып, біздің ата-бабаларымыз мұра етіп қалдырған этникалық тамырларды сақтап қалды. Бұл ретте мемлекет халықты мәдени тәрбиелеу, ұлттық дәстүрлерді дамыту, адамгершілік құқықтық мәдениетті арттыру салаларындағы дәстүрлі діни ұйымдарға сүйенеді. Айта кету керек, жаңа заңның құрылуына діни ағымдар тудырған көптеген қайшылықтар мен қайғылы жағдайлардың салдарынан маңызды түзетулер мен өзгертулерді қабылдау қажеттігі қарастырылуда.

Қорытындылай келе, халықсыз билік болмайды, ал – дінсіз халық болмайды. Халықтың тұтастығы мен діннің тұтастығы жəне мемлекеттің тұтастығы арасында тікелей тəуелді байланыс бар. Діни бірлестіктер және Қазақстан Республикасының азаматтары, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар дінге көзқарасына қарамастан заң алдында тең. «Діни қызмет жəне діни бірлестіктер туралы» заңы біздің қоғам үшін маңызы орасан зор. Ол азаматтық қоғамды қалыптастыруды ілгері жылжытуда айтарлықтай ықпалы зор деп айтсақ болады. Себебі бұл заңнан қоғамның күтіп отырған басты-басты мəселелері бар екені анық. Нәтижесінде «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заңы біздің қалыптасқан діни наным-сенімімізге, ата-бабадан қалыптасқан дəстүрімізге, отбасылық ынтымағымызға кедергі келтіріп, түрлі жолдарға итермелейтін зиянды діни ағымдарға тыйым салуына өз үлесін қосады.

А.Дүйсен

Түркістан облысы дін істері басқармасының

«Дін мәселелерін зерттеу орталығы» КММ

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      теолог маманы                                                                             

 

Түркістан: Еліміздегі діни туризм

Ұлы Жібек жолы бойында орналасқан Қазақстан аумағындағы қалалар мен табиғаты ғажайып жерлер ежелден саяхат және туризм нысандары болып саналған. Қазақстандағы туристік ресурстарға: туристік қызмет көрсету нысандарын қамтитын табиғи-климаттық, тарихи, әлеуметтік-мәдени, сауықтыру нысандары, сондай-ақ туристердің рухани қажеттерін қанағаттандыра алатын, олардың күш-жігерін қалпына келтіріп сергітуге жәрдемдесетін өзге де нысандар жатады. Олар мәдени-танымдық, экологиялық, спорттық, әлеуметтік, діни, т.б. туризм түрлеріне бөлінеді.

Туризм (франц. tourіsme, tour – «серуендеу») – адамның  бос уақытында (жұмыс бабымен не туған-туысқа қыдыру  емес) өз еркінше көңіл көтеру мен демалу үшін, тәуекел  жасау үшін, көріп қызықтау үшін, яғни субъективті рухани  қажеттілік бойынша басқа бір жерге ерікті саяхаттап, серуендеп баруы. Қазақстан Республикасындағы туристік қызмет туралы заңда берілген анықтама бойынша: «Туризм – жеке тұлғалардың ұзақтығы жиырма төрт сағаттан бір жылға дейін, не жиырма төрт сағаттан аз, бірақ уақытша болған елде (жерде) ақы төлейтін қызметпен байланысты емес мақсатта түнеп өтетін саяхаты». Діни  туризм – өзінің тұрғылықты жерінен  жарты жылдан көп емес уақытқа, діни сенімдеріне байланысты  қасиетті жерлерге сапар шегу. Діни туризм термині «рухани туризм» және «қасиетті туризм» немесе «сенім туризмі» сияқты басқа да түсініктер жиі бір-бірінің орнына қолданылады. Қазіргі таңда мінәжат етуді дамыту құралы ретінде діни туризмге көп көңіл бөлінуде. Діни туризм халықаралық байланыстың кеңею, ұлттық мәдениеттің даму және басқа да халықтардың мәдениетімен танысу құралы болып табылады.             

Статистикаға сүйенсек тарихи-мәдени нысандардың көп шоғырлануы бойынша еліміздің оңтүстік аймағы алдыңғы қатарда екені баршамызға мәлім. Қазақстан діни ескерткіштерге, киелі жерлерге өте бай мемлекет. Барлығымызға біршама танымал тарихи - мәдени нысандар: Түркі халықтарының рухани астанасы болған киелі Түркістан өңірінде орналасқан Қoжa Axмeт Яcaуи, Арыстан Баб, Укаша ата, Гауһар ана кесенелері, аңызы мен әфсанасын, өркениеті мен тарихын жарты әлемге паш еткен қасиетті Тараз топырағындағы таңғажайыптардың бірі – Қaрaxaн кесенесі, Айша бибі кесенесі, Бaбaджa қaтын кeceнeci, XII-XVI ғасырларда Сырдариядағы сауда тармағы ретінде кеңінен танымалдыққа ие болған Сауран қалашығы, Қызылорда облысындағы – Артық, Айтман кесенелері, Балқаш көлі маңында – Тектау ата, Әуез бақсы, т.б. киелі орындар бар. Ислам мешіттерімен қатар, Қазақстанда Вознесенский кафедралы соборы (Алматы), Успенский кафедралы соборы (Тараз), Свято-Троицкий ғибадатханасы (Өскемен), Воскресенский соборы (Семей) сияқты керемет православие шіркеулері орналасқан. Сонымен қатар елдің оңтүстік-шығысы мен Алтайда Қазақстан аумағындағы буддизмнің болу тарихын айқындайтын нысандар қатары бар.

Шымкент қаласының солтүстік беткейінде жалпы аумағы 76,4 гектарды құрайтын «Қазына» этно-тарихи кешені орналасқан. Сол кешеннің ішінде ашық аспан астындағы – «Этносаябақ» өңіріміздегі діни туризм орындары туралы көрнекі ақпарат мекені ретінде үлкен маңызға ие. Себебі «Этносаябақтың» жоғарғы жағында еліміздің тарихи-сәулет ескерткіштерінің макеттері орналасқан. Бұл макет өз кезегінде этно-тарихи кешеніне келуші тұрғындар мен қонақтарды таңдай қақтырмай қоймады. Себебі тарихтың терең иіріміне ендіретін макеттер асқан шеберлікпен орындалып, өзіне келуші алыс-жақын шет елдік туристтерді тартуда.

Бұл өз кезегінде еліміздің экономикалық дамуына өз септігін тигізуі үшін қандай іс-әрекеттер жасауымыз керек? Әрине, қажетті арнайы мамандарға жұмыс орнын ашу үшін туризм инфрaқұрылымын дамытып, туризм caлacының мaтeриaлдық бaзacын жасақтау қажет. Еліміздің діни туризм саласының дамуы үшін  ең алдымен мына мәселелерді шешу қажет:

-  Кейбір зиярат ету орындарына баратын жерлерді табу қиынға соғатындықтан, ұялы телефон арқылы барған жерінің координаттарын анықтау арқылы баратын жерді оңай таба алатын қосымша (карта) жасалынса. Бұл ішкі және сыртқы туризмді дамыту үшін таптырмас жоба деп санаймыз;

-  Түркістан облысы көлемінде зиярат ету орындарында интернет және байланыс өте нашар. Ал, шетелдік кейбір туристер сол зиярат орнынан сурет, видео, естелік, сәлемдеме жолдауға мүмкіндік таппай жатады. Сондықтан, интернет мүмкіндіктерін жандандыру қажет. Бұл да өз кезегінде діни туризм нысандарының танымалдылығын арттырады деп сенеміз;

-  Қайда саяхаттауға немесе зиярат етуге болады деген сұраққа жауап ретінде қосымша ойлап табылса. Ол қосымшада саяхаттауға және зиярат етуге мүмкін орындар мен анықтамалар, ыңғайлы уақыттар, тіпті қаржы шығындарын есептеу мүмкіндіктері қарастырылса;

-  Зиярат орындары мен тарихи-мәдени орындардың электронды нұсқада гид анықтамасы жасалса. Аталған құрылғы қазіргі таңда тек Қ.А.Ясауи және Арыстан баб кесенелерінде ғана қолжетімді күйде қалуда;

-  Туристік фирмалардың әлеуетін арттыру қажет. Қазіргі таңда ел ішіндегі туристік сапарлар мен зиярат ету топтарын жекелеген тұлғалар ғана пайда табу мақсатында көптеп ұйымдастыруда;

-  Тарихи-мәдени және зиярат орындарында шағын әрі екі тілде (қазақ және ағылшын) анықтамалар жасау. Келушілерге тегін таратуды қолға алу. Аталған анықтамалық бүктемелер арқылы аталған туристік орын туралы бірыңғай ақпарат тарауына да қол жеткізе аламыз. Себебі қазіргі таңда шырақшылар ойдан қосылған әңгімелерді келушілерге көптеп айтуда;

-  Кесене, қабір, киелі орындардағы шырақшы, гид қызметінің өкілдерінің біліктілігін, туризм, зиярат мәдениетін қалыптастыратын семинарлар ұйымдастыру арқылы сапаны арттыру қажет;

-  Тазалық, киім кию, зиярат әдебі секілді жаднамаларды келушілерге баспа және электронды үлгіде көптеп тарату;

-  Келушілер үшін ыңғайлы орта қалыптастыру. Қолжетімді қонақ үй, ас-су ішетін орындар. Тынығып отыратын орындар жетіспейді.

-  Туристік орындардың басты ерекшелігін түсіндіретін туризм нұсқаушылары аз. Бар болса да, білімі, тіл қабілеті төмендеу. Кейбір орындар туризмге қызмет етудің маңызды буыны саналатын бұл түйінді ескерусіз қалдырған. Экскурсия жүргізетін гид қызметкерлерін үнемі білімін жетілдіріп отырса, мұндай мәселелер туындамас еді. Аталған мәселелер шешілмесе Қазақстан басқа елдерден ерекшеленіп тұратын туризм жүйесін қалыптастырмай, туризм саласында өз үлесін ала алмайды.

Туризмнің барлық саласы (діни туризм, іскерлік туризм, экологиялық туризм және т.б.) дамыса, қызмет ету саласының даму өрісі кеңейеді. Қатынас саласының кірісі артып, қонақүйлердің, көңіл көтеру орындарының, дәмхана, мейрамханалардың, сауда-саттық орындарының саудасы арта түседі және қызмет көрсету сапасы жоғарылайды. Сондықтан туризмді дамытуда тиімді детальдарды ұтымды пайдаланудың пайдасы көп. Мысалы: өзінің ерекше даусымен Қазақ өнерін әлемге паш еткен Димаш Құдайберген, бокс саласында өшпес із қалдырып үлгерген Геннадий Головкин – Қазақстанды танытудағы әлемге танымал брендтер десек артық айтқанымыз емес.

Қазақстанда діни туризмді дамытудың алғышарты – сол саланың үгітін күшейту. Әсіресе, ғаламторға діни туризмге үгіттейтін видеоларды, фотосуреттерді, жазба материалдарды ағылшын, орыс, француз, қытай, араб тілдеріне аударып салу керек. Шетелде Қазақстан туралы сапасы жоғары полиграфиялық және аудио-видео жарнама материалдарын белсенді түрде таратып, еліміздің көркем жерлерін жұртқа таныстыру мақсатында фотосурет, қысқаметражді түсірілімдер байқауын өткізіп, туристік орындардың басты ерекшелігін, салт-сана, мәдениетке қатысты түйіндерін көрнекілендіруге ден қою керек.

Қорытындылай келе туризмнің қарқынды жұмыс жасауы еліміздің экономикасының дамуына едәуір үлес қосатыны белгілі. Себебі, туризм саласы әлем елдерінің ішінде экономикаға тұрақты сала ретінде орнығып келеді. Ұлан ғайыр атырап, Ертіс пен Еділдің, Арқа мен Алатаудың арасы, қазақтың алтын бесік ата жұрты. Аумағы ұшқан құстың қанатымен өлшенген кең де келісті өлкеде туризм саласын дамытуға арналған мүмкіндіктерді ұтымды пайдалану салт-дәстүрге бай елімізді сыртқы нарыққа шығарып, таныстыруға жол ашатыны сөзсіз.

 

А.Борибекова

                                                                                                                                                                                   Теолог маман                         

Түркістан: Дін мен дәстүр зайырлы қоғам кепілі

Біздің зайырлы мемлекетіміз үшін діни және дәстүрлі әдеп-ғұрыптардың маңыздылығы қаншалық? Әлбетте, маңызы ерекше. Себебі, зайырлы мемлекет «дінсіз мемлекет» деген сөз емес. Зайырлы мемлекетте дін теріске шығарылмайды, керісінше, діни сенім бостандығы қамтамасыз етіледі. Әркімнің өз қалауына сәйкес діни сенімді ұстануға немесе ұстанбауға еркі бар. Біздің Қазақстан қоғамы руханилыққа ерекше жақын, ол халықтың дінге деген ықыласынан да көрінеді. Еліміздегі мемлекет құраушы қазақ халқының ата діні ислам екені баршаға белгілі. Мемлекет азаматтары болып табылатын еліміздегі өзге ұлт өкілдерінің де басым көпшілігі ислам дінін ұстанады. Сондықтан халық үшін маңызды болған рухани құндылықтар мемлекет үшін де маңызды.

Соңғы кездері жиі көтеріле бастаған дін мен дәстүр сабақтастығы тақырыбына ойыстырсақ. Зайырлы мемлекет үшін бұл тақырып несімен маңызды? Дін мен дәстүр үндескенде дін дамиды, дәстүр байиды, ал ұлт діннің рухын сезініп, құндылық ретінде қабылдайды. Баршаға белгілі, ислам діні мен қазақ салт-дәстүрлері ғасырлар бойы өзара кірігіп, ажырамастай болып тамырласып кетті. Біздің рухани құндылықтарымыз – ата дініміз бен ата дәстүріміздің терең тамырлы байланысының тағылымды туындысы. Сондықтан дін мен дәстүр бірлігі – өткеніміздің тарихы, болашағымыздың кепілі. Дәстүрлі құндылықтар – қазіргі зайырлы қоғамдағы әлеуметтік-саяси қатынастарды реттеуші және ішкі саяси үдерістерді тұрақтандырушы негізгі факторлардың бірі.

Жалпы Ислам діні – адамдық ізгі қасиеттерімізді асқақтатса, салт-дәстүр ұлт болып қалыптасуымыз үшін қажет. Тарих және уақыт елегінен өтіп олар шым-шымдап сіңген шариғат дәстүрлерімен біте қайнасып кетті. Осылайша шариғат заңдарына қайшы келмейтін қағидаттар мен ортақ бір қосынды дәстүр пайда болды. Қазақ тілінде «салт-дәстүр» мен «әдет-ғұрып» - сөз тіркестерінің мағынасы бір. Біз салт-дәстүр деген сөзімізді әдет-ғұрып деп те қолданамыз. Әдет-ғұрып араб тілінен енген сөз. Әдет деген сөзден әдетке айналған нәрсені түсінеміз. Ал, ғұрып сөзінің араб тілінен аударғандағы мағынасы «әл-ъурф» сөзінен шыққан. Араб тілінде адамдарға үйреншікті болған, әдеттегі іс-әрекет, үрдіс деген мағыналарды білдіреді. «Әл-ъурф» сөзінің шариғаттағы терминдік анықтамасы мынадай: «Ол ақыл-ойдың, логиканың құптауымен көңілдерге орныққан, адам табиғаты қабыл алатын нәрселер».

Құндылықтар кешені бір-бірімен тығыз байланысты. Бір ғана мысалға жүгінейік. Дін құндылықтарының төресі – бейбітшілік пен келісім. Өйткені, бейбіт өмір ғана дін адамына Жаратушының алдындағы пенделік міндеттерін орындауға мүмкіндік береді. Ал зайырлы қоғам тұрғысынан қарасақ, бейбітшіліктің маңызы тіпті өлшеусіз. Дін ісі де, дүние ісі де бейбітшілік жағдайында ғана көгеріп-көктейді. Осыны түйсіну өз кезегінде отансүйгіштік сезімдерге тәрбиелеп, елдік мұраттарға жетелейді. Себебі, тыныштық, тұрақтылық пен татулық тек заңдылыққа, тәртіпке, жүйеге негізделген біртұтас құрылым – мемлекет аясында ғана орнайды. Сондықтан да, исламда: «Отанды сүю – иманнан» делінеді, дінге қызмет – елге қызмет деп бағаланады.

Дін мен дәстүрдің үндесуі осыдан XIII ғасыр бұрын бабалар жүрегі иманға ұйып қабылдаған Ислам діні арқылы әрбір халықтың, ұлттың өзіндік құндылықтары және ерекшеліктері – әдет-ғұрпына ерекше көңіл бөлген. Дін мен дәстүрдің қоғамдағы алатын орны жоғары, ұлттық құндылықтар дұрыс қалыптасу үшін де атқарар маңызы өте зор.

Сәбидің дүниеге келуінен бастап, адам баласының ақтық сапарға аттандырғанға дейінгі аралықта қазақ халқында жасалынатын салт-дәстүрдің Ислам дінімен біте қайнасқан екендігін анық байқауға болады. Дін мен дәстүр қашан да бір-бірімен сабақтас ұғым екенін байқайсыз, екеуі егіз тақырып десек те болады.

Мысалы: халқымызда жарық дүние есігін шыр етіп ашқан сәбиге есім беру рәсіміне қатысты өзіндік дәстүрі мен салт жоралғысы бар. Азан шақырып, ат қою кезінде кішкене сәби болашақта сыйлы, құрметті, үлкен азамат болсын деген ниетпен ырым етіп, сәбидің ата-анасы жасы үлкен, сыйлы адамға қолқа салады. Ал, Ислам шариғаты бойынша да туылған баланың құлағына азан шақырып ат қою – сүннет. Сол дәстүр қазақтың әрбір отбасында сақталып келеді.

Шілдехана – арабтар нәрестенің дүниеге келгеніне жеті күн толғанда, шашын алып, шашының салмағымен бірдей садақа береді. Пайғамбар (с.а.с.) немересі Хасанға ақиқа жасағанда айтқан: «Йә, Фатима, оның шашын қи да сол мөлшердегі күміспен садақа бер» Ал қазақы дәстүрімізде қырқынан шығарған кезде ғана шашын алып жатады. Мұның да еш сөкеттігі жоқ. Қазақы дәстүрде дүниеге нәресте келгенде шілдехана жасалады, бесікке салынады, жиырма күнде кіші қырқынан, отыз тоғыз немесе қырық бір күнде үлкен қырқынан шығарады.

Келесі Исламмен быйланыстыратын дәстүр сүндетке отырғызу. Баланың жетінші күні немесе балиғат жеті жасына толғанға дейінгі аралық ішінде сүндетке отырғызылады. Сүндетке отырғызу ислам дінінен кіріп, кейін келе қазақтардың ұлттық әдет-ғұрпына айналған. Осы сияқты қыздың қалын малын беру, сырға салу, ұзату, байғазы, сүйінші, қәде сұрау, сәлемдесу, ақтық сапарға шығарып салу жаназасы сияқты т.б. көптеген Ислам дінімен сабақтас дәстүрлеріміз бар. Қазақ халқында ұлттық дәстүрлердің басым көпшілігі Ислам дінімен біте қайнасып бірге өрілген.

Елбасымыз «Саясат күнде өзгереді, ал дін – мәңгілік» – деп атап өткендей діни құндылықтар сол күйі қалады. Ал дін қоғамға ұдайы өз өзгерісін тигізіп отырады. Дәстүрсіз ел болмайды, ежелден саралап келген құндылықтарымызды жоғалтсақ, мәдениетімізді жоғалтамыз. Мәдениетсіз халық, жабайы, тұрпайы халыққа айналады. Өткен заманда салт-дәстүрді сақтамаған адамдарды «салтын білмеген сауапты түсінбейді» сол заң негізінде жазалап та отырған. Қазақ қоғамы үшін салт-дәстүр мен әдеп-ғұрып бұлжымас заң рөлін атқарды. Ұлт болғасын оның өзіне тән салты мен ғұрпы болары анық.

 

Б.Абдрахман

Түркістан облысы дін істері басқармасының

«Дін мәселелерін зерттеу орталығы»КММ-нің

теолог маманы                           

Түркістан: Ата тәрбиесі –ұлт болмысы

«Үй маңында төбе болса, ерттеулі тұрған атпен тең, ауылыңда қария болса, жазулы тұрған хатпен тең» – деген екен халқымыз, тұла бойымызға даналық, мейірімділік қасиеттерін сіңірген асыл жанымыз – атамыздың берген батасы, сезімге толы сөздері әлемдегі ең қасиетті сөздер болып саналады. Қазақ халқының тәрбиелік және тәлімдік ой-пікірлері мен жол-жораларының маңызы мынадай жайттарда айшықтала түседі: қазақ халқының өміріндегі үлкенді сыйлау мен қонақ күтудің елеулі маңызы; халық ойындары мен мерекелерін өткізудің де өзіндік ерекшеліктері мен қалыптасқан жүйесі, табиғаттың сырын терең меңгеріп, үйлесімділік табуы, өсиет айту, терме, айтыс, шешендік сөздер, қазақтардың поэзиясы, туыстық қарым-қатынастар, қонақжайлылық, тектілік, т.б.

Адамзат қауымының ғасырлар бойғы тарихы имандылық, ғибраттық, әдет-ғұрып, салт-дәстүр, ұлттық тағылым ұрпақ тәрбиесінің қыруар үлгілерін мұралыққа қалдырғаны бәрімізге белгілі. Қазіргі таңда сол құндылықтарымыз қаншалықты сақталып, ұрпақ санасына қаншалықты беріліп жатқандығы басты мәселе.

Адам өміріндегі тәрбие, ұлттық сана басты мәселе болуы тиіс. Адам болып туылу оңай, ал адам болып қалыптасу қиын. Адамдық қасиетке бірден бір әсер етуші фактор ол тәрбие, ұлттық салтымыз.  Сол халық даналығы қорытқан қазына байлық, тәжірибені халық игілігіне жарату, үлгі етіп ұсыну жас ұрпақтың еншісінде.

Ата сөзі – ақыл көзі ретінде мол асыл қазына, ата сөзінің тәлімдік мәні көне заманнан басталса, оның құдіретін сөз арқылы ұрпақтан-ұрпаққа дамытушы қарт ұстаз. Өмірдің өнегелі жақтарын көңілге тоқыған қария – өсетін жасқа өнегелі өсиет айта отырып, жақсы өмірге үйретеді, ойын дамытады, тілін ширатады.  Ата-ана ақылды болса, ұл-қызы да дана болып өседі, бағбаны ақылды болса, ағашы түзу болып өседі. Ойсыз бала өспес, сусыз ағаш өспес. Ата-ана ардақты болса, ұл-қызы ақылды болар, ата-ана ақылсыз болса, ұл-қызы жағымсыз болар – деп бекер айтпаса керек. Жақсы тәрбие-жақсылыққа бастайды. Өмірде әрбір ата-ана өз ұлы мен қызын жамандыққа үйретпейді, жақсылыққа үйретеді. Жақсылық – ұлдың ойын, қыздың бойын тез өсіреді. Қазіргі уақытта ұлттық құндылықтарымызды дәріптеуші қарттарымыз кемде кем. Аталарымыздың айтуында қарты бар үй қазыналы дейтін, алайда, сол қадір-қасиет қазіргі қарияларымыздың бойынан жеткілікті көрінбейді. Садақаға су берсең адам сырын да жасырмайды, мұңын өзінен асырмайды. Өмірде есепсіз дүние жинап, ажалға тап болғанды Алла да жақтырмайды, бірақ өмірде дана болсаңда тіршілікте мәңгі қалдырмайды. Кешірімді болсаң – кең етер, мейірімді болсаң – еліңе хан етер, қаһарлы болсаң – халықты өзіңе жау етер, ақымақ болсаң – айналаңды дау етер. Ата тәрбиесін түсінсең – өсиет болар, түсінбесең – өсекке айналар деген.

Ел басқару – естінің ісі, үй басқару – ердің ісі, қас пен досты дауластыру ездің ісі деп бекер айтпаса керек. Ата тәрбиесі – жасты ақылды етеді, ақылдыны – дана етеді, түйсігі барды – тілді етеді, ойланып оқығанды – білімді етеді, көңілге тоқығанды – көңілді етеді. Аталы сөзді білмеген жүрер жолын көрмейді, досына сенбейді, оңайлықпен күлмейді, жақсылықты білмейді, надандықтан кетпейді, ақылдыға ермейді, көрінгенді күндейді. Ата тәлімін үйреніп ойлаған озар, ойланбаған тозар, оқымағанның жыны күнде қозар – деп бекер айтпаса керек Марқабай Керімбекұлы.

Қорыта келе ата тәрбиесі жастарға даналықты тани білуге, балалықтан арылып, ақылдылыққа бой ұруға үйрететін өз ойын өзі ширатуға көмектеседі. Қарттық – ағып жатқан дария, теңіз іспеттес. Қарттарымыз еліміздің өткені мен бүгіні, тұнып жатқан тарихымыз. Үлкенді сыйлау – ата-бабаларымыздан келе жатқан салтымыз екенін ұмытпағанымыз абзал.

                                  

Қ.Салықбаев

Ақпараттық-түсіндіру жұмыстарын

ұйымдастыру және үйлестіру

бөлімінің басшысы      

Түркістан: Қазақ мәдениеті және ислам құндылықтары

Ислам діні қазақ даласына таралғаннан бастап, ғасырлар бойы халықтың өміршең рухани-адамгершілік құндылықтарымен, әдет-ғұрып, салт-дәстүрлерімен кірігіп, дін мен дәстүр бірлігін құрады. Яғни, қазақ үшін дін – дүниеден тыс тұрған әлдебір тылсым күш емес, қазақтың тал бесіктен жер бесікке дейінгі бүкіл тұрмыс-тіршілігін, мәдениетін, дәстүрін, дүниетанымын көктей өтіп жатқан негізгі арқау болады.

Қазақ мәдениеті ғасырлар бойы Құран мен сүннетке имам Ағзам Әбу Ханифа мәзhабы мен имам Матуриди сенім мектебінен сусындаған. Ислам философиясын, құндылықтары мен өнерін дамыту мен жаңғыртуда қазақ жерінде мекен еткен ойшылдар: Әбу Насыр әл-Фараби, Қожа Ахмет Ясауи, Махмұт Қашқари, Мұхамед Хайдар Дулати, Жүсіп Баласағұниден бастап, Абай, Ыбырай, Шәкәрім, Мәшhүр Жүсіп, Науан хазірет, Сәдуақас Ғылманиге дейінгі ұлттың ағартушы ұстаздары мен дін ғұламаларының үлесі зор. Солардың ерен еңбегінің нәтижесінде қазақ халқы исламның рухын сезініп, жанымен қабылдады.

Ислам рухани тазалық пен құндылықтардың өзегі, адам болмысының тұтастығын қамтамасыз ете алатын пәрменді күш ретінде адамзат санасына ұялай бастағандығы ең маңызды фактор. Жалпы алғанда, әрбір халықтың мәдениеті, әдет-ғұрып пен салт-дәстүрі сол халықтың рухани дамуының негізін қалайды.

Дін мен мәдениеттің арақатынасы жөнінде қыруар пікірлер айтылуда. Соңғы кездері дін экспансия алаңына айналған елімізде «дініміз өзгерсе өзгерсін, ал мәдениетіміз өзгермесін» дейтіндей орашолақ пікірлер де айтылуда. Осы мәселеге байланысты ғылыми қорытынды жасау үшін алдымен қоғам өмірінің ең маңызды ұстыны саналатын дін мен мәдениеттің арақатынасын анықтайық. Бүгінгі мәдениеттану, антропология және социология саласының теоретиктері дінді мәдениеттің ең маңызды құрамдас бөлігі деп санайды. Дінсіз қоғам болмайтындықтан, дінсіз мәдениет те болмайды. Дін әлеуметтік құбылыс, қоғамды қалыптастыратын ұйытқы ретінде адамзат өмірінде аса маңызды рол атқарады. Кейбір идеологиялар мен саяси ағымдар діннің осы ролін пайдаланғысы келеді. Бүгінгі күні дүние жүзінде орын алып жатқан саяси, әлеуметтік, мәдени, экономикалық оқиғалардың негізінде діни факторлардың бар екенін айту жаңсақтық болмас. Әсілі, дін – осы салаларға бағытбағдар беретін күштің бірі, тіпті ең бастысы. Қоғамдық құрылымның Ислам діні және Қазақстан мәдениеті анатомиясында діннің алатын орны ерекше. Қоғамдарды басқа қоғамдардан ажырататын ең негізгі қасиеттің бірі осы діннің өзі болып табылады. Заманауи әлеуметтану ғылымдары қатарынан социология, психология, антропология, мәдениеттану, философия, саясаттану, өнертану дінді зерттеумен шұғылданады. Бұлар әлеуметтік феномен, қоғамдық оқиға және қоғамға пішін беретін құдірет ретінде қарайды. Тіпті, халық арасында кең таралған хұрафи сенімдер мен ырым-секемдердің қаншалықты әсерлі екені баршаға белгілі. Діннің мәдениетті қалыптастырушы басты күш екеніне дау жоқ. Әсіресе, бүгінгі өтпелі кезеңде азаматтардың өзін-өзі танып білуі, ортақ ұлттық мұраны қалыптастыруы және XXI ғасырдағы халқымыздың өсіп өркендеуінің басты құралы – дініміз. Әлеуметтану ғылымдары ішінде ең көп дау-дамай туғызғандардың бірі мәдениеттану болып табылады. Мәдениет дегенде кейбіреулердің есіне тек Пикассо, Моцарт, Чайковский түседі. Ал, мәдениет ұғымы, шынында, өте кең ауқымды қамтиды. Әр қоғамның қоғамдық қасиеттерінің материалдық және рухани тамырлары бар. Мәдениет дегеніміз осы дүнияуи және рухани қатынастардың ғасырлар бойы етене араласуы нәтижесінде қалыптасатын нәрсе. Сондықтан, Ислам діні және Қазақстан мәдениеті заман өзгеріп, мәдениеттің кейбір тұстары өзгеріске ұшырағанымен қоғам өзінің мәдениетін сақтап қалуға тырысады. Ислам дінінің көшпелі және руларға бөлінген араб қоғамында пайда болғаны белгілі. Қазақ халқының тарихына қарайтын болсақ, ірілі-ұсақты рулар мен тайпалардың басын қосқан күш осы Ислам діні болған. Ислам діні қауымдастығына қосылмаған түркі тайпалары болса, мүлдем басқа мәдениет тобына қосылып, мүлдем басқа қоғамдарға айналған. Бұған мысал ретінде бұлғарларды, мажарларды, чуваштарды т.т. айтуға болады. Америкада зорлықпен шоқындырылған қараларды, африкадағы халықтарды, Оңтүстік Америкадағы қызылтерілерді осы санатқа жатқызуға болады. Демек, әр халықтың мәдени ортасын анықтайтын басты фактор дін екені анық. Біздің мұсылман халқымызға тән басты қасиеттеріміз, меймандостық, ағайынмен тату болу, арағайыншылдық, қайырымдылық Ислам дінінің мұсылман үмметіне уағыздаған қасиеттері.

Діннің мәдениеттің құрамдас бөлігі екені туралы тәжірибелік дәлелдер:

 1. Діннің жеке тұлға және қоғам өмірінде нақты функциялары бар;

 2. Дін әр адамға сол адам бағынышты болуға міндетті құдіреттің алдында жеке басының сенімділігі сезімін береді;

 3. Дін адамға өзінің төңірегіндегі әлемді түсіну тұрғысынан өзіндік жүйе ұсынады;

 4. Дін қоғам қатынастарының қалыптасуында басты міндет атқарады.

Мәдениеттің күштілігі соншалық, мәдениеттер арасындағы қақтығыста жеңіске жеткен мәдениеттің өзі жеңіліске ұшыраған мәдениеттің белгілі бір элементтерін сіңіріп алуға мәжбүр болады. Мұның нәтижесінде аралас мәдениеттер пайда болады. Ислам діні мәдениеттердің арасындағы парықтарды қабылдаған дін. Нәсілдер мен тілдердің, тіпті діндердің әртүрлілігін Ислам діні таниды. Құранда адамдардың тайпаларға, түстерге бөлінгендігі, әркімнің діні өзіне екені туралы айтылған және Құран мұны Жаратушының шешімі ретінде көрсеткен. Қоғамдар арасындағы парықтар адамдардың бірін-бірі танып білуі және қарым-қатынас орнату жағынан жағымды рөл атқаруы да мүмкін. Бұл біздің қолымыздағы нәрсе. Сондықтан, Ислам дініндегі толеранттылықты шынайы толеранттылық деп қабылдаған жөн. Тарихқа қарағанымызда сан жағынан аз мұсылмандардың үлкен мемлекеттерді басқарғанын кереміз. Яғни, мұсылмандар басқа дін өкілдерін де қорғаумен шұғылданған. Мұсылмандар негізінен бір мемлекеттің туының астында біріккен басқа тілдегі және діндегі халықтарға, олардың мәдениетіне хош көрушілікпен қараған. Адамзаттың тарихында дінсіз мәдениет болмаған. Алғашқы қоғамдық құрылымнан бері қарайғы уақытта пайда боған мәдениеттердің барлығы да діни сенім негізінде қалыптасқан. Ал, сенім жүйесі ең жоғары деңгейдегі имани, фәлсафи негіздерді қамтитын Ислам діні осы дінге қосылған халықтардың мәдениетіне орасан зор ықпал жасаған, түбегейлі өзіндік қалыпқа салған. Дін – адамдардың іс-әрекеттеріне бірінші дәрежеде ықпал жасайтын құдірет. Солай бола тұрғанмен, дін мәдениеттің негізгі салаларымен шұғылданады да, егжей-тегжейге араласпайды. Мәселен, дін адамдардың киіну мәселесінде негізгі қағидаларды белгілейді, бірақ дәл қандай киім үлгісін киюді ұсынбайды. Ислам діні адамдардың халал тағам жеуін сұрайды, бірақ тамақты дайындау және қабылдау салтына араласпайды. Мәселен, Қытайдағы мұсылмандар қасықпен, араб елдеріндегі мұсылмандар қолымен тамақ іше алады. Жалпы алғанда, әрбір халықтың мәдениеті, әдет-ғұрып пен салт-дәстүрі сол халықтың рухани дамуының негізін қалайды. Ата-бабаларымыздан қалған «Үш қасиетті: дініңді, діліңді, тіліңді сақта!» - деген қанатты сөз бар. Ұлт негізін құрайтын осы үш қасиет болып табылатындықтан, оның тұтастығына қауіп төндіретін кез келген құбылыспен күресу ел азаматтарының тарих алдындағы парызы болмақ.

 

Б.Абдрахман

Түркістан облысы дін істері басқармасының

«Дін мәселелерін зерттеу орталығы» КММ – нің

                                                                                                                                                                                 теолог маманы                                                                                

ШЫМКЕНТ: ДӘСТҮРЛІ ДІН ӨКІЛДЕРІ ОРТАЛЫҚ МЕШІТТІҢ ЖҰМЫСЫМЕН ТАНЫСТЫ

Шымкент қаласының Орталық мешітінде 18 қазан – Рухани келісім күніне орай дәстүрлі дін өкілдері бас қосты. Шымкент қаласы имамының бірінші орынбасары Мұсабек Ақтамберді дін өкілдеріне Орталық мешіт жұмысымен таныстырды.

–Сан ғасырлар бойы ата-бабамыз ислам дінін ұстанып, құлшылық ғибадатын орындаған. Бұл адамзатты екі дүниенің бақытына жетелейді. Шымкенттегі Қазақстан Мұсылмандары Діни басқармасына ресми тіркелген 88 мешітте 250-ге жуық дін қызметкері жұмыс істейді. Олар қоғамдық жұмыстарды белсене атқарып, қайырымдылық шараларын өткізіп, халықтың қажеттілігін қамтамасыз етуге атсалысып жүр. Мұның бәрі ауызбіршілік пен ынтымағымыздың арқасында,-деді Мұсабек Ақтамберді.

Кездесуге келген христиан дінінің өкілі Александр Могилевский ғимаратты аралап, таңданысын жасыра алмады.

–Мешітке алғаш рет аяқ басуым. Бұл мешіттің әдемілігін сөзбен жеткізу мүмкін емес. Бізге экскурсия жасап жатқан ұйымдастырушыларға алғысым шексіз,- деді ол.

— «Ақмешіт» орталық мешітінің құрылысы 2008 жылы бастау алып, 2010 жылы халық игілігіне берілген. Мешіт жалпы аумағы 6 гектар жерді алып жатыр. Бір мезетте 5 мыңнан аса адам намаз оқи алады. Мешіт сыртқы сәулеті қазақтың киіз үйіне ұқсас. Биіктігі 37 метрлік ақ күмбез бен әрқайсысының биіктігі 33 метрді құрайтын 4 мұнара алыстан менмұндалап тұр. Ғимараттың бірінші қабатында кіші намазхана, конференция залы, кітапхана, медресе неке бөлмесі, әйелдер бөлмесі мен шаруашылық бөлмесі орналасқан. Ал, екінші қабатында имам бөлмесі, кітапхана және 4 қызметтік бөлме орналасқан. Мешіттің айналасы көп жылдық және мерзімдік жасыл желекпен абаттандырылған. Сонымен қатар, автотұрақ сыйымдылығы мың көлікке арналған,- деп таныстырды орталық мешіттің іс басқарушысы Азамат Абдукерімұлы.

Айта кетейік, «Ақмешіт» орталық мешіті 2008 жылы сол кездегі ОҚО әкімдігі мен Біріккен Араб Әмірлігіндегі «Шейх Халифа бин Зәид Әл Нахайян» қайырымдылық қоры арасындағы екіжақты келісімі негізінде бой көтерген.

ҮШІНШІ МЕГАПОЛИС БАСШЫСЫ ДІНИ БІРЛЕСТІК ӨКІЛДЕРІМЕН КЕЗДЕСТІ

Шымкент қаласының әкімі М. Әйтенов діни бірлестік өкілдерімен кездесіп, Рухани келісім күнімен құттықтады.

Қазақстан - зайырлы мемлекет, сол себепті дәстүрлі діни конфессиялардың жұмыс істеуіне ешқандай шектеу жоқтығын тілге тиек еткен шаһар басшысы мемлекеттік саясаттың негізгі мақсаты - бейбітшілік пен келісімді нығайту екенін атап өтті.

“Конституция барлық азаматтарға, оларды наным сенімдері бойынша тең құқық берді. Биыл қыркүйек айында Астана қаласында Қазақстан Республикасы Мемлекет басшысы Қ.К. Тоқаевтың басшылығымен "Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының VII съезі" өтті. Сонымен қатар, Рим Папасы Францисктің елімізге жасаған тарихи сапарын атап өткен жөн. Мемлекеттік саясат біздің діни бірлестіктеріміздің бейбітшілігі мен рухани келісімі негізінде дами түседі”,-деді М.Әйтенов.

Айтып өтейік, қала аумағында 12 конфессияны білдіретін 121 діни бірлестік тіркелген, 9 миссионер бар.

Кездесуге Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының Шымкент қаласы бойынша өкіл имамының бірінші орынбасары Ақтамберді Мұсабек, «Свято-Никольский кафедральный собор приходы» жергілікті діни бірлестігінің протоиерейі Могилевский Александр Валерьевич, «Шымкент Евангелдік христиандық «Сун Бок Ым» шіркеуі» жергілікті діни бірлестігінің пасторы Тен Михаил Валерьевич, «Сәби Исаның - Әулие Терезасы атындағы Рим-католик приходы» діни бірлестігі жетекшісінің орынбасары Риварола Хернан Рикардо және т.б. дін өкілдері қатысып, діндегі ахуал, тұрақтылық туралы сөз етті.

Жиын соңында шаһар басшысы Мұрат Әйтенов мерекеге орай, конфессия басшыларына алғыс хаттар табыстады.

 

Естеріңізге сала кетейік, Шымкент қаласының Орталық мешітінде 18 қазан – Рухани келісім күніне орай дәстүрлі дін өкілдері бас қосты. Дін өкілдеріне Шымкент қаласы имамының бірінші орынбасары Мұсабек Ақтамберді Орталық мешіт жұмысымен таныстырды.


Осы RSS каналға жазылу